اعتراضهای آبان ۱۳۹۸ در پی یک عامل اقتصادی یعنی شوک وارد آمده بر قیمت بنزین به راه افتاد. در این سلسله گزارشها تلاش کردهایم تا تصویری کلی و کلان از اقتصاد و وضعیت معیشت شهرهایی ارایه کنیم که نامشان بیش از دیگر شهرهای ایران در میان اخبار اعتراضهای آبان ۱۳۹۸، شنیده شد.
در این گزارشها نرخ تورم، نرخ بیکاری و وضعیت بازار کار ازجمله مهمترین شاخصهای بررسی شده است. شاخص فلاکت، ضریب جینی و وضعیت بودجه خانوار نیز از دیگر شاخصهایی است که برای ارایه تصویری شفافتر از اقتصاد و معیشت خانوارهای ساکن در شهرهای معترض به آنها مراجعه کردیم.
اما این بررسی اقتصادی با محدودیتهایی همراه بود، بسیاری از آمار و ارقام موجود به آمارهای استانی محدود میشد و اعداد و ارقام به تفکیک شهرستانها در دسترس نبود، ازاینرو بسیاری از این شاخصها میانگینهای استانی است که لزوما تصویر دقیقی از وضعیت شهرستان موردنظر ما ندارند.
در این گزارش به بررسی وضعیت اقتصادی استان آذربایجان غربی پرداختهایم. استانی که نام یک شهرش بیش از دیگر شهرها در اعتراضات شنیده شد؛ بوکان!
***
نام بوکان در اعتراضهای آبان ۱۳۹۸ زمانی فراگیر شد که در گزارش صداوسیمای جمهوری اسلامی در معرفی از عوامل آن اعتراضهای سراسری، اعترافات زنی منتشر شد که میگفت زمانی در سلیمانیه در اقلیم کردستان عراق بوده و با فراگیر شدن اعتراضها به بوکان در استان آذربایجان غربی آمده است.
بعدتر منابع دیگری گفتند که آن زن معترض درحالیکه ماموران امنیتی و انتظامی او را با گلوله مجروح کرده بودند در شهر بوکان دستگیرشده و مجبور به بیان اعترافاتی علیه خود شده است.
برخی وبسایتهای فعال در حوزه حقوق بشر همان زمان شمار کشتهشدگان اعتراضات آبانماه در بوکان را حتی تا چهار نفر اعلام میکردند و آمارهای اولیه بیش از یکصد بازداشتی در ارومیه مرکز استان آذربایجان غربی و بوکان را گزارش میدادند.
با این حساب نام استان آذربایجان غربی و برخی شهرهای این استان در میان استانها و شهرهای پرشماری بود که آبانماه سال ۱۳۹۸ شاهد اعتراضهایی بودند که با انتقاد از شوک قیمتی بنزین آغاز شد اما در فاصلهای کوتاه بنیادهای فکری و ایدئولوژیک و سیاسی نظام جمهوری اسلامی را نشانه رفت.
اما استان آذربایجان غربی به لحاظ اقتصادی چگونه استانی است و وضعیت رفاه اقتصادی مردم استان چگونه است که آنها را در آبانماه به خیابانهای کشاند.
نرخ تورمی نزدیک به میانگین
برای فهم این وضعیت نگاهی به شاخصهای اقتصادی استان بیندازیم. نرخ تورم میانگین استان آذربایجان غربی در آذرماه سال ۱۳۹۸، ۳۷٫۸ درصد گزارش شد، مرکز آمار ایران همین نرخ را برای کل ایران ۴۰ درصد محاسبه کرده بود.
نرخ تورم نقطهبهنقطه استان نیز در آن مقطع ۲۵٫۵ درصد بود که از نرخ تورم نقطهبهنقطه در سراسر ایران در آذرماه ۱۳۹۸ (۲۷٫۸ درصد)، ۲٫۳ واحد/درصد پایینتر بود.
اصولا نرخهای تورم در استان آذربایجان غربی در محدوده نهچندان بزرگی پایینتر از میانگینهای کشوری این شاخصها نوسان میکرد.
جایگاه استان آذربایجان غربی از لحاظ شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی چه در مناطق شهری و چه در مناطق روستایی، با میانگین کشوری این شاخص بسیار نزدیک است.
در جدولهای زیر وضعیت تغییرات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری و روستایی استان آذربایجان غربی و مقایسه آن با میانگینهای کشوری در مقطع آذرماه سال ۱۳۹۸، مشاهده میشود.
براساس آمارهای رسمی برگرفته از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، نرخ شهرنشینی در استان آذربایجان غربی ۶۵٫۴ درصد است و بالاترین نرخ شهرنشینی در میان شهرستانهای استان مربوط به شهر بوکان است که ۷۷٫۵ درصد از ساکنان آن شهرنشین هستند و پس از بوکان ارومیه، مرکز استان با نرخ شهرنشینی ۷۲٫۲ درصد در جایگاه و رتبه دوم ایستاده است.
بیکاری مزمن جوانان
بررسی وضعیت بازار کار در استان آذربایجان غربی و مقایسه شاخصهای کلان حوزه اشتغال با میانگینهای کشوری نیز بخش دیگری از تصویر اقتصادی استان را نمایان میسازد.
نرخ بیکاری در استان آذربایجان غربی در پاییز سال ۱۳۹۸ به ۱۱٫۱ درصد رسید که اندکی از نرخ بیکاری سراسر ایران در آن مقطع که ۱۰٫۶ درصد اعلام شده بود، بالاتر بود. نرخ مشارکت اقتصادی در سراسر ایران در آن مقطع زمانی ۴۴٫۳ درصد بود که از این حیث نرخ مشارکت اقتصادی در استان آذربایجان غربی رقمی بالاتر و در حد ۴۵٫۲ درصد بود.
نرخ نسبت اشتغال در استان آذربایجان غربی در پاییز ۱۳۹۸، ۴۰٫۲ درصد بود که بیانگر نسبت شاغلان به کل جمعیت ۱۵ سال و بیشتر استان است، این نرخ در سراسر ایران ۳۹٫۶ درصد بود که نشان میدهد بازار کار استان آذربایجان غربی درمجموع پتانسیل بهتری برای ایجاد اشتغال نسبت به وضعیت میانگین بازار کار ایران داشته است.
تصویر جامعتر از وضعیت اشتغال استان و مقایسه آن با وضعیت بازار کار و اشتغال در ایران را به استناد آمار و ارقام سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ میتواند انجام داد.
در سال ۱۳۹۵، نرخ بیکاری در استان ۱۱٫۴ درصد محاسبه شد، اما ارزیابیهای مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در ایران را ۱۲٫۶ درصد اعلام میکرد.
نرخ بیکاری پایینتر برای استان آذربایجان غربی در شرایطی رقم خورده بود که نرخ مشارکت اقتصادی استان نیز در آن سال ۴۰٫۲ درصد اعلام شد که بالاتر از نرخ مشارکت اقتصادی میانگین برای سراسر کشور یعنی ۳۹ درصد بود.
نرخ بیکاری جوانان استان آذربایجان غربی براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، ۳۳ درصد گزارش شده بود که از نرخ بیکاری جوانان در سراسر ایران (۳۲٫۷ درصد) فاصلهای بسیار جزیی داشت.
در جدول آمارهای مربوط به نرخها و نسبتهای دو شهرستان ارومیه و بوکان نیز قابلمشاهده است دو شهری که شاهد بیشترین اعتراضها در آبانماه ۱۳۹۸ در سطح استان بودند.
مشخص است که نرخ بیکاری در بوکان بهویژه جوانان بوکانی نسبت بالایی دارد و جمعیت فعال بوکان با انگیزه بیشتری نسبت به متوسط استان و کشور در جستوجوی کار و شاغل شدن بوده است.
از کنار هم قرار دادن نرخ بیکاری پاییز ۱۳۹۸ و تورم اعلامشده در آخرین ماه آن فصل میتوان نرخ شاخص فلاکت را برای کل ایران و استان آذربایجان غربی محاسبه کرد، شاخص فلاکت در ایران در پاییز ۱۳۹۸ به ۵۰٫۶ درصد رسید حالآنکه شاخص فلاکت در استان آذربایجان غربی در همان مقطع رقم ۴۸٫۹ درصد بود که اندکی کمتر از میانگین سراسری بود، اما فاصله چندان قابلتوجهی را تجربه نمیکرد.
سفرههایی کوچکتر از سفرههای ایرانیان
آمار و ارقام مربوط به هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی استان آذربایجان غربی در سال ۱۳۹۷ نشان میدهد که درآمد و هزینه خانوارهای ساکن در این استان از میانگین درآمد و هزینه سالانه خانوارهای ایران پایینتر است.
اما درنهایت تراز سالانه بودجه خانوارهای شهری و روستایی استان آذربایجانی غربی در آن سال مثبت بوده است، هرچند که این میزان نسبت به تراز سالانه بودجه خانوارهای ایرانی در سطحی بهمراتب پایینتر قرار گرفته است.
در سال ۱۳۹۷، درنهایت یک خانوار شهری ساکن استان آذربایجان غربی تراز مثبتی بهاندازه یکمیلیون و ۳۰۰ هزار تومان داشت.
میانگین تراز بودجه یک خانوار روستایی اهل استان آذربایجان غربی نیز در پایان سال ۱۳۹۷ به یک میلیون تومان نرسید و در حد ۶۵۷ هزار و ۷۰۰ تومان باقی ماند.
مقایسه شاخص ضریب جینی استان با میانگین کشوری نشان میدهد که هم در مناطق روستایی و هم در مناطق شهری آذربایجان غربی توزیع درآمدها نسبت به وضعیت توزیع درآمدی در سراسر ایران، توزیع برابرتری بوده است.
ضریب جینی مناطق شهری استان در سال ۱۳۹۷، رقم ۰٫۲۹۳۵ بود که در مقایسه با ضریب جینی مناطق شهری ایران در آن سال با رقم ۰٫۳۹۴ عددی کوچکتر است که نشاندهنده بازتوزیع برابرتر درآمدها در سطح استان در مقایسه با وضعیت کشوری است.
ضریب جینی مناطق روستایی آذربایجان غربی در سال ۹۷ نیز رقم ۰٫۲۹۷۸ گزارش شده است که از میانگین کشوری ضریب جینی در مناطق روستایی در آن سال (۰٫۳۵۹۵) کوچکتر است که به معنای بازتوزیع متناسب و برابرتر درآمدها در این استان نسبت به وضعیت کلی ایران است.
شاخص ضریب جینی عددی بین صفر تا یک است که هرچه این عدد به صفر نزدیکتر باشد به معنای توزیع برابرتر درآمدها و هر چه به یک نزدیکتر باشد، نمایانگر بازتوزیع نابرابرتر درآمدهاست.
در انتهای فهرست سرمایه اجتماعی
صرفنظر از این آمار و ارقام اقتصادی که تا حدودی تصویر کلی از اوضاع اقتصادی در استان را بازتاب داد، شاخصهای دیگری نیز برای فهم شرایط معیشتی و پیوند آن با دیگر شاخصها وجود دارد.
سازمان برنامهوبودجه در گزارشی با تعریف شاخصهایی و کمی کردن این شاخصها، استانهای مختلف ایران را به لحاظ سرمایه اجتماعی کشوری رتبهبندی کردهاند. براساس این رتبهبندی، استان آذربایجان غربی در میان ۳۱ استان ایران در میان ۱۰ استان پایان این رتبهبندی و در جایگاه ۲۴ ام سرمایه اجتماعی قرار دارد.
سهم استان آذربایجانغربی از تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۳۹۴، تقریبا دو درصد بوده است و از این حیث این استان در رتبه سیزدهم قرار گرفت درحالیکه سهم استان از جمعیت ایران بیش از چهار درصد بوده است، تولید سرانه استان اما فاصله بسیاری با میانگین کشوری داشته و رتبهای بهتر از ۲۸ یا ۲۹ نصیب آذربایجان غربی نمیشود که نشاندهنده پایین بودن سطح رفاه در استان نسبت به متوسط ایران است
در سال ۱۳۹۵ و براساس آمار و ارقام برجایمانده از سرشماری عمومی آن سال، جمعیتی در حدود ۹۹۰۰ نفر در قالب نزدیک به پنج هزار و .۵۰۰ خانوار در استان آذربایجان غربی تحت پوشش کمیته امداد هستند که سهمی تقریبا ۴ درصدی از کل خانوارهای تحت پوشش این کمیته در سراسر ایران است.
این اعداد و ارقام میتواند نمایشی از وضعیت متزلزل رفاه در استانی باشد که بر بخش کشاورزی تکیه زده و البته مشکلات و موانع پرشماری از بابت نداشتن زیرساخت مناسب در حوزههای حملونقل و ارتباطات، عدم مدیریت منابع آب و نبود صنایع تبدیلی مانع از آن شده است تا توانمندیهای بالقوه استان بالفعل شود.
شرایط استان آذربایجانغربی را «محمود اولاد»، مشاور طرح آمایش سرزمین استان آذربایجان غربی، گرفتار شدن در«تله محرومیت» توصیف میکند که به گفته او باید از این تله رهایی یابد.
مطالب مرتبط:
ماهشهر پشت ابر تبعیض و نابرابری
ماهشهر؛ شهری که نفت آن را دوتکه کرد
بهبهان و رامهرمز؛ مدیران خوزستانی، درگیری بین طوایف
نیمی از جوانان شهرهای بهبهان و رامهرمز بیکارند
استان تهران و اعتراضات آبان ۱۳۹۸؛ معترضان بیخ گوش پایتخت
شهرستانهای استان تهران، نمایش تبعیض و نابرابری درآمدی
اقتصاد استان البرز؛ بلیت یکطرفه مهاجران
یزدانشهر و زینبیه دو کانون اعتراضات در اصفهان؛ شهر مهاجران
اعتراضات آبانماه استان البرز؛ کرج، ماکتی از شکافهای طبقاتی
شهر صدرا، ایرانی کوچک با مشکلاتی بزرگ
آذربایجان غربی و شهری به نام بوکان؛ تصویر زنی که نماد اعتراضات شد
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر