اعتراضهای آبان ۱۳۹۸ در پی یک عامل اقتصادی یعنی شوک وارد آمده بر قیمت بنزین به راه افتاد. در این سلسله گزارشها تلاش کردهایم تا تصویری کلی و کلان از اقتصاد و وضعیت معیشت شهرهایی ارایه کنیم که نامشان بیش از دیگر شهرهای ایران در میان اخبار اعتراضهای آبان ۱۳۹۸، شنیده شد.
در این گزارشها نرخ تورم، نرخ بیکاری و وضعیت بازار کار ازجمله مهمترین شاخصهای بررسی شده است. شاخص فلاکت، ضریب جینی و وضعیت بودجه خانوار نیز از دیگر شاخصهایی است که برای ارایه تصویری شفافتر از اقتصاد و معیشت خانوارهای ساکن در شهرهای معترض به آنها مراجعه کردیم.
اما این بررسی اقتصادی با محدودیتهایی همراه بود، بسیاری از آمار و ارقام موجود به آمارهای استانی محدود میشد و اعداد و ارقام به تفکیک شهرستانها در دسترس نبود، ازاینرو بسیاری از این شاخصها میانگینهای استانی است که لزوما تصویر دقیقی از وضعیت شهرستان موردنظر ما ندارند.
در این گزارش به بررسی وضعیت اقتصادی شهر تهران و شهرستانهای اطراف آن پرداختهایم.
شهر تهران همهچیز را بلعیده است، شهرستانهای استان تهران گویی هیچ هویتی از خود ندارند که وقتی صحبت از «تهران» میشود، کسی حتی گوشهچشمی به کل استان یا دیگر شهرستانهایی کند که همگی زیر سایه پایتخت، زیستی متفاوت با کلانشهر تهران را تجربه میکنند.
ازاینرو تصویری کلی که از استان تهران ارایه میشود باید با این ملاحظه دیده شود که اعداد و ارقام مربوط به میانگین استانی تحتتاثیر اعداد و ارقام مربوط به کلانشهر تهران است که میتواند با واقعیت شهرستانهای استان تهران، فاصله دوری داشته باشد.
در چنین شرایطی باید تلاش کرد تا مختصات اقتصادی هر شهرستان استان تهران به تفکیک بررسی شود تا نظریه تفاوت معنادار آمارهای اقتصادی کلانشهر تهران و شهرستانهای دیگر استان راستی آزمایی شود، هرچند که حتی در به دست آوردن آمار و اعداد و ارقام رسمی از شهرستانها، این شهر تهران است که همهچیز را بلعیده و رد و نشانی از دیگر شهرستانها نیست.
استان تهران ایستاده جایی در محدوده میانگین
بر اساس اعلام مرکز آمار ایران در گزارش مربوط به تورم آذر ۱۳۹۸، نرخ تورم استان تهران با ثبت رقم ۴۰.۲ درصدی تفاوت چندانی با تورم میانگین کل کشور نداشت که ۴۰ درصد گزارش شده بود.
تورم نقطهبهنقطه استان تهران اما با ثبت رقم ۲۹.۳ درصد از تورم نقطهبهنقطه کل ایران (۲۷.۶) حدود دو درصد بالاتر بود.
دیگر اعداد و ارقام مربوط به نرخهای تورم به تفکیک مناطق شهری و روستایی استان تهران و کل ایران در جداول مشاهده میشود.
مقایسه نرخ تورم استان تهران و ایران در آذرماه ۱۳۹۸
مقایسه نرخ تورم نقاط شهری و روستایی استان تهران و ایران در آذرماه ۱۳۹۸
نگاه کلی به این اعداد و ارقام بیانگر آن است که بهطور عمومی نرخ تورم در استان تهران فارغ از تفکیک شهرستانهای استان حدود دو واحد/درصد از اعداد و ارقام مشابه در سطح کشور بالاتر است و تهرانیها تورمی بالاتر را تحمل میکنند.
شرایط نسبتا بهتر بازار کار در استان تهران
دیگر شاخصی که در این سری از گزارشها دنبال میکنیم، اعداد و ارقام مربوط به بازار کار و نرخ بیکاری استانی و مقایسه آن با آمارهای کشوری است.
نرخ بیکاری در پاییز سال ۱۳۹۸ در کل ایران برای جمعیت بالای ۱۵ سال، ۱۰.۶ درصد اعلام شد، مرکز آمار ایران در همان گزارش نرخ بیکاری در استان تهران را ۹.۴ درصد گزارش کرده بود که از نرخ بیکاری کشوری پایینتر است.
نرخ مشارکت اقتصادی به معنای اینکه چه نسبتی از جمعیت فعال در بازار کار حضور دارند در پاییز سال ۱۳۹۸ در کل ایران ۴۴.۳ درصد بود اما این نرخ در استان تهران ۴۱.۷ درصد اعلام شد.
نسبت اشتغال در استان تهران در فصل مورد گزارش نیز پایینتر از نسبت اشتغال در کل ایران بود، نسبت اشتغال در پاییز ۱۳۹۸ برای استان تهران ۳۷.۸ درصد و برای کل کشور ۳۹.۶ درصد اعلام شده بود.
نسبت اشتغال نشان میدهد که از کل جمعیت فعال بالای ۱۵ سال چه درصدی توانستهاند صاحب شغل باشند، پایینتر بودن توامان نسبت اشتغال و نرخ مشارکت اقتصادی در استان تهران در مقایسه با آمار میانگین کشوری، نشان میدهد که شمار زیادی از جمعیت فعال در استان تهران به دلایل مختلفی ازجمله ناامیدی از یافتن شغل یا اشتغال به تحصیل، اصولا خارج از بازار کار قرار دارند.
نمایی از وضعیت بازار کار ایران و استان تهران در پاییز ۱۳۹۸
تراز مثبت بودجه خانوارهای تهرانی
شاخص دیگری که برای دقیقتر کردن وضعیت خانوارها در استانها و شهرهای موردبررسی به آمار و ارقام آن مراجعه کردهایم، بودجه خانوارهاست. هزینه و درآمد خانوارها به تفکیک مناطق شهری و روستایی و همچنین رقم تراز مثبت یا منفی بودجه آنها، بخشی دیگر از تصویر اقتصادی خانوارهای ساکن در استان تهران را تکمیل میکند.
گزارش هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۹۷، نشان میدهد که درآمد خانوار شهری در استان تهران بالاترین رقم درآمدی بوده است، اما همان خانوار شهری ساکن در استان تهران بالاترین هزینه را نیز متحمل شده است.
در سال ۱۳۹۷، درآمد سالانه یک خانوار شهری تهرانی، ۶۴ میلیون و ۳۰ هزار و سیصد تومان اعلام شد که حدود ۲۰ میلیون تومان بیشتر از میانگین درآمد سالانه یک خانوار شهری در ایران بود.
بر اساس این گزارش، متوسط هزینه یک خانوار شهری در استان تهران سالانه به ۵۸ میلیون و ۴۶۷ هزار و ۶۰۰ تومان بالغ شد که باز حدود ۲۰ میلیون تومان از میانگین هزینه سالانه یک خانوار شهری در سال ۱۳۹۷ در سراسر ایران، بالاتر بود.
درنهایت تراز بودجه یک خانوار شهری ساکن استان تهران در سال ۱۳۹۷، بهطور متوسط به میزان ۵ میلیون و ۵۶۲ هزار و ۷۰۰ تومان مثبت بود که نسبت به متوسط تراز سالانه بودجه خانوارهای شهری در ایران در همان سال، حدود یکمیلیون و ۴۰۰ هزار تومان بیشتر ارزیابی شد.
این روایت برای خانوارهای روستایی استان تهران و مقایسه آن با وضعیت بودجه خانوارهای روستایی سراسر ایران، تفاوتهایی دارد. متوسط رقم تراز سالانه بودجه خانوارهای روستایی استان تهران در سال ۱۳۹۷، به ۵ میلیون و ۵۹۲ هزار و ۴۰۰ تومان میرسید که حتی از تراز بودجه خانوارهای شهری تهران بیشتر بود، اما این رقم با میانگین تراز بودجه خانوارهای روستایی ایران تفاوت بسیاری دارد و بیش از سه میلیون و ۲۸۰ هزار بیشتر از میانگین تراز درآمدی خانوارهای روستایی ایران است به این معنا که درمجموع از بابت هزینه و درآمد، خانوارهای روستایی استان تهران وضعیتی مناسبتتر از میانگین کشوری خانوارهای روستایی داشتهاند.
وضعیت بودجه خانوارهای شهری ایران و استان تهران در سال ۱۳۹۷
وضعیت بودجه خانوارهای روستایی ایران و استان تهران در سال ۱۳۹۷
شهرستانها از نمایی نزدیکتر
اما صرفنظر از این تصویر کلی از استان تهران، وضعیت در شهرستانهای تهران چگونه است؟
پایگاه خبری سازمان مدیریت و برنامهریزی استان تهران در گزارشی که استناد آن آمار مربوط به سرشماری سال ۱۳۹۵ بود، نرخ بیکاری شهر تهران را ۱۱.۵ درصد اعلام کرده بود بیکاری شهرستانهای شهریار، اسلامشهر و ملارد را حدود ۱۰ درصد گزارش کرد که از نرخ بیکاری شهر تهران در آن سال کمتر بود.
اما بر اساس آن گزارش سازمان مدیریت و برنامهریزی استان تهران، نرخ بیکاری در دیگر شهرستانهای استان تهران حتی پایینتر اعلام شده بود، شهرستان پاکدشت با نرخ بیکاری ۵.۷ درصد، ری با نرخ بیکاری ۵.۹ درصد قرار داشتند.
در همان گزارش نرخ بیکاری در شهرستان بهارستان ۶.۶ درصد اعلام شده بود که باز پایینتر از تهران بود.
شهرستانهای فیروزکوه با نرخ بیکاری۶.۶ درصد، شهرستان دماوند ۶.۸ درصد، پیشوا ۷.۴ درصد، قرچک ۷.۸ درصد نسبت به تهران وضعیت بهتری در آن سال داشتند.
«انوشیروان محسنی بندپی»، استاندار تهران در فروردین ۱۳۹۸، نرخ بیکاری شهرستان رباطکریم را ۸ درصد اعلام کرده بود اما «مهدی ساداتی»، فرماندار رباطکریم سه ماه بعد در تیر ۱۳۹۸، با اعلام اینکه نرخ بیکاری در این شهرستان به ۱۲ درصد رسیده است، شمار بیکاران این شهرستان را حدود هفت هزار و ۶۰۰ نفر تخمین زد.
درمجموع نرخ بیکاری پایینتر شهرستانهای اطراف شهر تهران نسبت به پایتخت را میتوان اینگونه توجیه کرد که اصولا این شهرستانها محل زندگی کارگرانی هستند که در واحدهای اقتصادی اطراف تهران اعم از کارگاههای صنعتی کوچک و بزرگ یا واحدهای کشاورزی مشغول به کار شدهاند یا کارگرانی هستند که روزانه برای انجام شغل و فعالیت به تهران میروند و شامگاه برای استراحت و تجدیدقوا به خانههایشان در این مناطق بازمیگردند.
این وضعیت شغلی بهگونهای است که اصولا شماری از این شهرستانها -عمدتا شهرها یا شهرکهای نزدیک به تهران- بهواسطه سکنی گزیدن مهاجرانی که برای کار از خانه و کاشانه خود در دیگر نقاط ایران بریدهاند، تشکیل شدهاند و ازاینرو پایین بودن نرخ بیکاری در این مناطق شاید خیلی هم عجیب نباشد.
کمی دور از تصور معمول
در گزارشی جامع که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از وضعیت بازار کار شهرستانهای ایران بر مبنای سرشماری سال ۱۳۹۵، منتشر کرده است، نرخ بیکاری شهرستان اسلامشهر، ۱۰.۱ درصد اعلام شده بود که از متوسط نرخ بیکاری کشوری (۱۲.۶ درصد) و نرخ بیکاری در استان تهران (۱۰.۵ درصد)، کمتر بود.
درعینحال نرخ مشارکت اقتصادی در اسلامشهر (۳۶.۸ درصد) کمتر از نرخ مشارکت اقتصادی در سراسر ایران (۳۹ درصد) و حتی نرخ مشارکت اقتصادی استان تهران (۳۷.۸ درصد) بود. با این حساب شاید پایین بودن نرخ بیکاری را پایینتر را هم باید تا حدودی تحتتاثیر نرخ پایین مشارکت اقتصادی در این شهرستان دانست.
نرخ بیکاری جوانان در اسلامشهر در سال ۱۳۹۵، در این گزارش جامع وزارت کار، ۲۷.۶ درصد اعلام شد که بیش از دو برابر نرخ بیکاری اعلامشده در اسلامشهر در همان سال است، با این حساب میتوان نتیجهگیری کرد که عمده جمعیت بیکار در این شهرستان جوانان بودهاند.
نکته قابلتوجه اینکه اگرچه نرخ بیکاری جوانان در اسلامشهر از نرخ بیکاری جوانان سراسر ایران در سال ۱۳۹۵ (با نرخ ۳۲.۹ درصد) پایینتر بوده اما از میزان بیکاری جوانان اسلامشهری از نرخ بیکاری جوانان در استان تهران (۲۵.۳ درصد) بیشتر بوده است.
در جدول زیر آمار و ارقام مربوط به وضعیت بازار کار در شهرستانهای استان تهران و مقایسه آن با نرخهای میانگین کشوری و استانی، قابلمشاهده است.
وضعیت بازار کار استان تهران و برخی شهرستانهای استان بر اساس آمار سرشماری ۱۳۹۵
در این جدول که آمار و ارقام مربوط به آن برگرفته از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ است، نشان میدهد که مشکل بیکاری در شهرستانهای استان تهران اگر بهتر از دیگر استانها نباشد دستکم بدتر از وضعیت میانگین کشوری نیست، پس مشکل چیست؟
مشکلاتی از جنسی دیگر
مشکلات این شهرها، مشکلاتی از جنس دیگر است مثلا شهرستان بهارستان، بالاترین نرخ تراکم جمعیتی را در میان شهرستانهای ایران به خود اختصاص داده است.
هجوم مهاجران از شهرهای گوناگون با پیشینه فرهنگی متفاوت و غیرمتجانس به شهرستانی که امکانات رفاهی، تحصیلی، درمانی و بهداشتی آن با جمعیت ساکن تناسبی ندارد، خلاصهای از شرح آن چیزی است که بر سر اهالی بهارستان میرود.
این وضعیت کموبیش در دیگر شهرستانهای استان تهران برقرار است، شهرستانهایی که عمدتا بیش از آنکه هویتی مستقل داشته باشند هویت خود را از حاشیهنشینی و پیرامونی بودن نسبت به کلانشهر تهران است.
تبعیض و کمبود امکانات مختلف در شهرستانهای استان تهران و بازتوزیع نامتوازن و نامتناسب درآمدها، ویژگی مشترک این شهرهاست.
برای اندازهگیری نابرابری درآمدی، شاخص ضریب جینی میتواند شاخص مناسبی به حساب آید، بررسی شاخص ضریب جینی استان تهران و مقایسه آن با ضریب جینی میانگین کشوری در ۵ سال گذشته نشان میدهد که ضریب جینی در این دوره زمانی در استان تهران نسبت به میانگین کشوری رقمی بزرگتر بوده که نشاندهنده توزیع نابرابرتر درآمدها در استان تهران در مقایسه با وضعیت توزیع درآمد در سراسر ایران در این پنج سال است.
در سال ۱۳۹۷، ضریب جینی استان تهران ۰.۴۰۵۴ اعلام شد که از میانگین ضریب جینی سراسر ایران ۰.۳۹۴ بالاتر بود که به معنای نابرابرتر بودن توزیع درآمدی در استان تهران نسبت به کل ایران بود.
استان تهران در سال ۱۳۹۷ پس از استان سیستان و بلوچستان بالاترین ضریب جینی و نابرابرترین توزیع درآمدی را در بین تمامی استانها به خود اختصاص داد.
بررسی ضریب جینی به تفکیک مناطق شهری و روستایی در این دوره پنجساله نشان میدهد که اوضاع توازن و برابری توزیع درآمدی در مناطق روستایی استان تهران از میانگین مناطق روستایی سراسر ایران، بهتر بوده است، اما مناطق شهری استان تهران ازجمله نامناسبترین مناطق شهری از لحاظ وضعیت برابری توزیع درآمدی در ایران به حساب میآمد.
نابرابری توزیع درآمدها بهطور مستقیم و موثر میتواند بر کیفیت زندگی خانوارها اثر منفی داشته باشد، درعینحال مشکلات ناشی از حضور شهرکهای و کارگاههای صنعتی در این مناطق نیز بر غلوآمیزتر شدن این تصویر ناهمگون میافزاید، تصویری که زمینه بروز اعتراض به وضع موجود را توجیه میکند.
مطالب مرتبط:
اسامی تایید شده و تایید نشده جانباختگان و بازداشتشدگان اعتراضات پاییز ۹۸
ماهشهر پشت ابر تبعیض و نابرابری
ماهشهر؛ شهری که نفت آن را دوتکه کرد
بهبهان و رامهرمز؛ مدیران خوزستانی، درگیری بین طوایف
نیمی از جوانان شهرهای بهبهان و رامهرمز بیکارند
استان تهران و اعتراضات آبان ۱۳۹۸؛ معترضان بیخ گوش پایتخت
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر