در تمام دنیا، تنها در کشورهای معدودی قیمت بنزین ثابت است و این قیمت ثابت را دولت تعیین می‌کند. حتی در میان این کشورها، کمتر کشوری است که فرایند قیمت‌گذاری بنزین در آنچنان پیچیده است که روال تعیین، مانند اسناد طبقه‌بندی شده محرمانه و شیوه اعلام آن ناگهانی است. اما در ایران این طور است. سال‌ها بنزین تبدیل به پیچیده‌ترین مساله اقتصادی و اجتماعی و چه بسا سیاسی و امنیتی می‌شود، چنانکه خبر گران شدن آن را ساعت ۱۲ شب جمعه اعلام می‌کنند، انگار که یک روز زمان تا شروع هفته آینده خریده باشند.
راس ساعت صفر بامداد جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸، این خبر در خبرگزاری‌های رسمی ایران بارگزاری شد.
ظاهرا این تصمیم در جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا گرفته شده است؛ شورایی که ماه‌ها است به ابتکار آیت‌الله خامنه‌ای تشکیل شده و فراتر از سازوکار قانونی تصمیم‌گیری در مجلس و دولت و تمام نهادهای قانونی، صرفا بر اساس رای و نظر ۳ نفر و تایید یک نفر بزرگ‌تر درباره مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مسائل اقتصادی تصمیم می‌گیرد.
قیمت بنزین چقدر افزایش یافته است؟
بر اساس این تصمیم اعلام شده بنزین از امروز به بعد دو نرخ خواهد داشت و به قیمت سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومان (۱.۵ برابر قیمت قبل) و آزاد ۲ هزار تومان (۳ برابر قبل) به فروش می‌رسد.
جدول تیپ خودروهای مشمول سهمیه
آخرین بار در چهارم اردیبهشت ۹۳، قیمت بنزین در ایران گران شد و قیمت بنزین آزاد با ۴۲ درصد افزایش از ۷۰۰ به هزار تومان افزایش یافت. آن طور که محاسبه‌گر تورم مرکز آمار نشان می‌دهد ارزش هزار تومان در اردیبهشت ۹۳ در حدود بیش از ۲ هزار و ۳۲۰ تومان در مهر ماه ۹۸ است. با این حساب مشخص است که سطح افزایش قیمت به مراتب بیش از دفعه قبلی است؛ زمانی که به نظر می‌رسید دولت اول حسن روحانی با اطمینان به نفس و طرحی نسبتا حساب شده دست به افزایش قیمت سوخت زده است، اما این بار نه اثری از دولت و برنامه‌ریزی و حساب و کتاب معلوم است، نه شرایط مانند سال‌های آغازین ریاست‌جمهوری روحانی امیدوارکننده. به عکس این روزها شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران چنان شکننده است که به تایید مقام‌های ایران در ۴۰ سال گذشته بی‌سابقه است. این وضعیت باعث شده تا بازی بنزین برای دولت و حکومت ایران تبدیل به یک بازی باخته شود؛ بازی‌ای از سرناچاری که نتیجه آن چیزی جز نارضایتی بیشتر نخواهد بود.
هم احتیاط در قیمت‌گذاری، هم نحوه و زمان اعلام خبر، نشان‌دهنده نگرانی‌های امنیتی در پی این تصمیم است. از آن سو یک بازی باخته برای مردم ایران هم هست. مردمی که دو سال گذشته را در شدیدترین بحران‌های اقتصادی تاریخ ایران گذرانده‌اند، نه انتظار و نه توان تحمل بحران دیگری را هم ندارند. در وقاع افزایش قیمت بنزین، هر چقدر هم که روی کاغذ و بر اساس منطق اقتصادی و اجتماعی، ضروری باشد، برای مردم بحران‌زده ایران به مثابه ضربه سنگین دیگری است که معلوم نیست از پس تحمل آن بر بیاید.
دلیل افزایش قیمت بنزین چیست؟
اگر روی کاغذ از اقتصاددانان -از هر طیف و مرام و گروهی- بپرسیم، جز این نخواهیم شنید که بنزین ارزان چیزی جز هدر رفت منابع ملی ندارد و دود آن بیش از همه، به چشم اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر جامعه
به هر حال در شرایط فعلی که منابع مالی دولت بسیار محدود شده و عملا دولت برای پرداخت حقوق و مزایای کارکنان و بازنشستگان دچار مشکل شده است، یارانه بنزین یک هزینه اضافی و سربار است. طبق تمام محاسبات کام ثروتمندان بیش از بقیه از این یارانه شیرین می‌شود. بر اساس محاسبات سازمان برنامه و بودجه نسبت بهره‌مندی دهک دهم (ثروتمندان)، ۲۳ برابر دهک اول (فقرا) است. آیا این پول را نمی‌توان برای کارهای واجب دیگری، مثل تهیه سبد کالا و غذا، فقرزدایی و تامین امنیت غذایی، هزینه کرد؟ نمی‌توان آن را برای توسعه حمل و نقل عمومی سالم سرمایه‌گذرای کرد و...
اما در عالم واقع نمی‌توان با این صراحت نسخه پیچید. بازی بنزین در ایران بازی خطرناکی است که در زمانه‌ای خطرناک اتفاق می‌افتد و ممکن است به جاهای باریک کشیده شود.
آیا این روش قیمت‌گذاری بنزین درست است؟
خیر. کمتر کسی را می‌توان یافت که این شیوه قیمت‌گذاری ناگهانی را تایید کند. نه معلوم است که مبنا و معیار تعیین این قیمت چیست؟ سهمیه‌ها بر چه اساسی تعیین شده‌اند؟ چرا قیمت بنزین آزاد بجای ۳ هزار تومان مثلا ۲۸۰۰ یا ۳۲۰۰ تومان نیست؟ آیا این عدد نسبتی از قیمت فوب خلیج فارس است؟ اگر این طور است اگر قیمت فوب پایین بیاید یا بالا برود تکلیف چیست؟ یا قیمت بر اساس آنالیز هزینه تعیین شده که در این صورت هم اگر هزینه تولید بیشتر یا کمتر شود که حتما می‌شود، تکلیف چیست؟ چه تضمینی وجود دارد که چند سال دیگر دوباره یارانه بنزین به همین حد نرسد و همین اتفاق نیفتد. اتفاقی که ضربه و شوک روانی سنگینی برای جامعه و اقتصاد ایران و چه بسا برای سیاست و امنیت دارد.
آیا باید انتظار شوک تورمی داشت؟
بله. مجموعه‌ای از مطالعات فراوان در ایران انجام شده که نشان می‌دهد افزایش قیمت سوخت روی قیمت سایر کالا و خدمات نیز تاثیر دارد. بخشی از این تاثیر ناشی از افزایش هزینه حمل و نقل است که تا الان کمترین سهم تورمی را در سبد کالا و خدمات خانوار داشته است. بخش دیگر نیز اثر و شوک روانی روی بازاری نامتعادل است. درست مثل یک ویروس ساده سرماخوردگی که می‌تواند یک بیمار خسته را از پا بیندازد، شوک تورمی بنزین می‌تواند برای اقتصاد و جامعه ایران تبعات ناگواری به همراه داشته باشد.
مطالعه داده‌های تورمی در محدوده‌های زمانی افزایش قیمت بنزین نشان می‌دهد معمولا به دنبال افزایش قیمت در پمپ‌ها، تورم هم زیاد می‌شود. این البته بستگی به میزان تغییر قیمت و همچنین شرایط عمومی اقتصاد دارد که هر دو نیز در حال حاضر نگران‌کننده است. هم میزان افزایش قیمت بیش از دوره‌های پیشین است و هم شرایط به مراتب بحرانی‌تر از گذشته. حجم تورم ماه قبل، بدون بنزین بالای ۴۰ درصد محاسبه شده بود، حالا با اضافه شدن بنزین به احتمال قریب به یقین دوباره سطح عمومی قیمت‌ها رو به فزونی خواهد گذاشت.
بهار امسال، وقتی زمزمه‌های احتمال افزایش قیمت سوخت مطرح بود، گزارشی تحقیقی در ایران‌وایر منتشر شد که به بررسی آثار تورمی بنزین پرداخت. این گزارش نشان می‌داد که در ۱۲ سال گذشته الگوی نسبتا ثابتی هم در افزایش قیمت و هم در شیوه قیمت‌گذاری و اعلام آن و هم تورم وجود داشته است. الگویی که به نظر می‌رسد مانند یک تصویر در اتاق آئینه تا بی‌نهایت ادامه دارد.
در قسمت بعدی این گزارش خواهیم خواند که افزایش قیمت بنزین زندگی را برای کدام گروه سخت‌تر خواهد کرد؟ فقرا یا ثروتمندان؟
مطالب مرتبط:
بحران بنزین؛ چرا همه از اثرات تورمی افزایش قیمت سوخت می‌ترسند؟
یک تیر و چند نشان؛ طرح جدید سهمیه‌بندی بنزین چیست؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر