مرخصی مساله ای است که بسیاری از زندانیان درگیر آن هستند. به دلایل گوناگون مرخصی برای زندانیان اهمیت زیادی دارد به طوری که مسئولان زندان از این مساله سوء استفاده کرده و برخی زندانیان را با وعده مرخصی قانع به همکاری های نامتعارف با خود می کنند. زندانیان در چه شرایطی می توانند از مرخصی استفاده کنند و آیا مسئولان می توانند فردی را از مرخصی رفتن منع کنند؟
به طور کلی مرخصی از زندان در ایران انواع مختلفی دارد. یک نوع از مرخصی، استعلاجی می باشد. یعنی به هنگامی که یک زندانی دچار بیماری شود که نیاز به مراقبت و درمان در خارج از زندان باشد، مشمول مرخصی خواهد شد. نوع دیگر مرخصی به دلیل ازدواج یا فوت بستگان درجه یک یعنی پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر و خواهر می باشد. در این موقع نیز زندانی از مرخصی بهره مند خواهد شد. نوع دیگری از مرخصی، مرخصی های ساده است که با کسب امتیازات لازم در زندان به زندانی اعطا می شود. مورد اول و دوم یعنی مرخصی استعلاجی و مرخصی در اثر فوت یا ازدواج اقربای درجه یک حق زندانی می باشد. بنابراین در این موارد مقامات زندان موظفند که به زندانی مرخصی دهند. اما مورد سوم یعنی مرخصی ساده نوعی امتیاز محسوب می شوند و زندانی حقی بر مرخصی نخواهد داشت. بنابراین مرخصی در برخی موارد حق و در برخی موارد امتیاز محسوب می شود. به طور کلی مرخصی زندانیان با توجه به آیین نامه اجرایی سازمان زندانها صورت می پذیرد. اما در برخی مواقع به خصوص در اعیاد مذهبی و یا عید نوروز، به صورت گسترده به زندانیان بدون نیاز به کسب امتیازات لازم مرخصی اعطا می شود. این نوع از مرخصی با بخشنامه های رییس قوه قضاییه صورت می پذیرد. مرخصی زندانیان سیاسی و امنیتی محدودیتهایی داشته و نیاز به اجازه دادستان است. در مورد مرخصی های الزامی یعنی مرخصی استعلاجی و یا به سبب ازدواج و فوت بستگیان نیز بعضا مشاهده می شود مسئولان برخلاف قانون اجازه مرخصی را نمی دهند. در مرخصی های ساده نیز تبعیضات غیر قانونی نسبت به زندانیان اعمال می شود