اگر از شما بپرسند بهترین کاری که دولت میتواند برای شما انجام دهد چیست، چه میگویید؟

میگوییم:

- نظام درمانی-بهداشتی عالی برای ما ایجاد کند؟

- اقتصادمان را از فلاکت نجات دهد؟

- کاری کند هنگام بازنشستگی درآمد خوبی داشته باشیم؟

- جادهها و حمل و نقل عمومی را سروسامان دهد؟

- آزادی ما را تضمین کند؟

- همه را باسواد سازد؟

- اینترنت پرسرعت و ابزارهای ارتباطی توسعه یافتهای برای ما تدرک ببیند؟

- انرژیهای پاک را توسعه و تضمین کند؟

- تمامیت ارضی را حفظ کند؟

یا

- مراقب باشد گرفتار دیکتاتوری نشویم؟

اگر انتظار شما این است که دولت همه این کارها را انجام دهد، پس شما دنبال «حکمرانی خوب» هستید. حکمرانی خوب یعنی اینکه دولتی داشته باشیم که همه این انتظارات را محقق کند یا به زبان ساده «کارآمد، پاسخگو، مسئولیتپذیر و با برنامه» باشد.

در پاسخ به این سوال که امروزه ایران چقدر از «حکمرانی خوب» برخوردار است، این گزارش «ایران وایر» با عنوان «غارت ملی به نام مولدسازی» را در نظر بگیرید:

«روسای سه قوه مصوب کردهاند، هیاتی هفت نفره، اموال غیرمنقول مازاد دولت را شناسایی کنند و به فروش برسانند. مقام رهبری هم این مصوبه را تایید کرده و این هفت نفر شدهاند مسئول فروش اموال غیرمنقول دولت: معاون اول رئیس جمهور، نماینده رئیس مجلس، نماینده رئیس قوه قضاییه، وزرای اقتصاد، کشور، مسکن و شهرسازی، و رئیس سازمان برنامه و بودجه. دبیر این شورا نیز وزارت اقتصاد و دارایی است که مسئولیت این کار را به ریاست سازمان خصوصیسازی واگذار کرده است.» این کمیته هفت نفره از رهبر جمهوری اسلامی، برای خود «مصونیت قضایی» هم دریافت کرده که مانع از آن میشود کسی از آنها سوال کند که چگونه اموال فروخته شدند؟ چگونه قیمتگذاریها انجام شدهاند؟ و یا چگونه مشتریها انتخاب شدهاند؟

«حکمرانی خوب» در این مورد صادق نیست چرا که زمانی از «حکمرانی خوب» بهرمند میشویم که:

- فعالیتهای دولت شفاف باشد، یعنی مردم بدانند که دولت چگونه تصمیم میگیرد و چگونه عمل میکند.

- سیاستگذاران براساس برنامههای مدون و اعلام شده، سیاستگذاری کنند تا مردم غافل گیر نشوند و نظم زندگی آنها بههم نخورد.

- فعالیتهای نظام اداری کشور شفاف باشد. یعنی پنهانکاری وجود نداشته باشد و مردم برای هر کاری بدانند به کجا باید مراجعه کنند و چگونه مسالهشان را پیگیری کنند. معیار حل مشکلات در نظام اداری رشوه نباشد.

- مسئولان در برابر رسانهها و مردم پاسخگو باشند. هرکس تصمیم میگیرد یا اقدامی انجام میدهد باید مسئولیت تصمیم و اقداماش را نیز بپذیرد.

- تمام تصمیمها با مشارکت مردم و با توجه به نظر مردم گرفته شود.

- همه در برابر قانون برابر باشند و قانون حاکم باشد.

برای آشنایی بیشتر با «حکمرانی خوب» و تاثیرات آن، مطالب «ایران وایر» را اینجا دنبال کنید.

فرض کنید دولت برنامه مصوبی دارد تا در شش ماه آینده با تقویت پول ملی، قیمت دلار را به نصف برساند. اگر همه مردم از این برنامه دولت مطلع باشند چه اتفاقی رخ میدهد؟ اولین اثر آن این است که نه تنها دیگر کسی دلار نمیخرد بلکه مردم می کوشند دلاری که پسانداز کردهاند را پیش از سقوط ارزش آن بفروشد، چون همه میدانند که قیمت دلار به زودی در بازار به نصف میرسد. اما حالا فرض کنید که از این تصمیم، فقط عدهای خاص خبر دارند، چه اتفاقی میافتد؟ آن عده هرچه دلار و کالای فروختنی که تحت تاثیر ارزش دلار، قیمت آن بالا رفته را میفروشند و به پول نقد یا کالای سرمایهای دیگری تبدیل میکنند و یا اطلاعات خود را به ذینفعان می فروشند. یعنی رانت اطلاعاتی منجر به رانت اقتصادی عدهای خاص میشود.

پس منظور از شفافیت این است:

- شهروندان بدانند دولت چگونه تصمیمگیری و چگونه مصوبات را اجرا و در چارچوب قانون حرکت میکند؛

- شهروندان و تمامی ذینفعان آزادانه به اطلاعات کافی و به موقع دسترسی دارند؛

- در برابر فساد مانع ایجاد میکند؛

- بر مشارکت مدنی تاثیر میگذارد؛

برای درک بهتر تاثیر شفافیت بر «حکمرانی خوب»، به این گزارش «ایران وایر» با عنوان «بیاعتمادی شهروندان به نظام جمهوری اسلامی؛ روایت چند پژوهش رسمی» توجه کنید:

«دوفصلنامه علمی «دانش سیاسی» وابسته به دانشگاه «امام صادق» در تازهترین شماره خود تحقیقی با عنوان «رابطه تحرک اجتماعی و سطح تحصیلات با اعتماد سیاسی» در استان خوزستان منتشر کرده. این تحقیق نشان میدهد که بین تحرک اجتماعی (رفتار سیاسی و شرکت در انتخابات) با میزان اعتماد به نظام سیاسی رابطه مستقیمی وجود دارد. رابطهای که در انتخابات اخیر به شدت نزولی شده و مردم استان خوزستان هم همچون ساکنان سایر استانها از شرکت در انتخابات گریزان شدهاند. آمارهای رسمی نشان میدهد تنها ۴۷ درصد مردم استان خوزستان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ شرکت کردهاند. نتیجه یک تحقیق دیگر که تابستان سال ۱۴۰۰ با عنوان «توسعه یافتگی سیاسی از منظر سرمایه اجتماعی» در مجله «جستارهای سیاسی معاصر» منتشر شده نیز نشان میدهد که از نظر ساکنان شهر شیراز، شفافیت، راستگویی و عدالت حاکمان جمهوری اسلامی رابطه مستقیمی با میزان اعتماد مردم به حاکمیت دارد.»

مردم تنها زمانی قادر به مشارکت واقعی در روند دموکراتیک هستند که اطلاعاتی در مورد فعالیتها و سیاستهای دولت داشته باشند. دسترسی آزاد به اطلاعات، به عنوان محصول شفافیت، سلاحی برای

مبارزه با فساد است زیرا دسترسی آزاد و تضمین شده به اطلاعات، شهروندان، رسانهها و سازمانهای جامعه مدنی را قادر میکند تا موارد فساد و سوءمدیریت را کشف و گزارش کنند و همین به یک عامل بازدارنده تبدیل میشود تا افرادی که در راس امور قرار دارند محتاطانه عمل کنند. این موارد، در نهایت، سبب افزایش کارآمدی دولتها میشود.

برای آشنایی بیشتر با «حکمرانی خوب» و تاثیرات آن، مطالب «ایران وایر» را اینجا دنبال کنید.

احتمالا با مشاهده نام کشورهایی که بالاترین کیفیت زندگی در جهان را در ایندکس های مختلف (مثل ایندکس «شاخص رفاه لگاتوم» (THE LEGATUM PROSPERITY) که به بررسی وضعیت امنیت، آزادی، کارآمدی حکومت، سرمایه اجتماعی، محیطزیست، کارآفرینی، زیرساختها، کیفیت معیشت، سطح زندگی، سلامت، بهداشت، آموزش و محیط طبیعی و انرژی در کشورهای مختلف دنیا میپردازد.) دارند، این سوال برایتان پیش آمده که چرا کشورهای اسکاندیناوی (اروپای شمالی) و نیوزیلند، همواره بالاترین رتبهها را از آن خود میکنند؟ چرا این کشورها کمترین فساد و شادترین مردمان را دارند؟

پاسخ آن را باید در «حکمرانی خوب» و برخورداری از یکی از مهمترین اصول آن، یعنی «پاسخگویی» جستجو کرد.

کلید حکمرانی خوب، «پاسخگویی» است زیرا پاسخگویی، پیش نیاز و نقشه راه کارآمدی دولت و امکانی است برای مهار قدرت. برای درمان گسست میان مردم و دولت و تشکیل دولتی در خور اعتماد مردم، پاسخگویی یک نسخه شفابخش است چراکه سیاستگذاری عمومی را به سمت تضمین منافع عمومی و ارائه خدمات ارزنده به جامعه، سوق میدهد و راهی است برای حفاظت از دموکراسی. دولت پاسخگو، اعتماد مردم را دارد و به استبداد منجر نمیشود.

در پی مسمومیتهای سریالی دانشآموزان در ایران، «ایران وایر» با انتشار مجموعه گزارشهایی واکنش مقامها و عملکرد آنها را پوشش داد. گزارش «مسمومیت دانشآموزان ایران؛ «بمبک بدبوی» وزارت اطلاعات» نمونهای از ارتباط میان «حکمرانی خوب» و «پاسخگویی»، را به ما نشان میدهد:

«پنج ماه پس از شروع مسمومیتهای مشکوک دانشآموزان خصوصا دختران در ایران، وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی طی بیانیهای در مورد مسمومیتهای گسترده دانشآموزان روایت مقامهای دولتی را در مقصر خواندن کودکان تکرار کرده است. بیانیه وزارت اطلاعات نشانی از عزم دولت برای حقیقتیابی و حفاظت از شهروندان در برابر تهدیدات شناخته و ناشناخته که از وظایف اصلی هر دولتی است، ندارد. بیانیه بیش از آنکه در پی روشن کردن یکی از مشکوکترین موارد سالهای اخیر در ایران باشد، گویا تلاشی است برای سرپوش گذاشتن و بستن پروندهای که نگرانی خانوادههای میلیونها دانشآموز را سبب شده است. بیانیه وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی، مسمومیتها در مدارس عمدتا دخترانه را به چند دسته استفاده از «بمبک بدبو» برای شوخی، شیطنت و بازیگوشی دانشآموزان، «تمارض» برای فرار از مدرسه و همچنین ایجاد مسمومیت با هدف فیلمبرداری از اعتراضات به آن، تقسیم کرد.»

چگونه میتوان دولت را مسئولیت پذیر و پاسخگو کرد؟

بخشی از روند مسئولیتپذیری و پاسخگویی به ساختار حکومتی و بخشی از آن به مسئولیتپذیری شهروندان باز میگردد. بنابراین میتوان با این اقدامها، دولت را پاسخگو کرد:

۱- شهروندان مسئول و پرسشگری که قادرند با اعمال فشار موثر به دولت، مقامها را به پاسخگویی وادار کنند.

۲- پیگیری وعدهها و مقاومت مدنی در برابر فرار از پاسخگویی به شیوههای مختلف از جمله تماس مستمر با آنها، شرکت در جلسات علنی که آنها حضور دارند، شرکت در تجمعات، راهپیماییها و اعتراضات جمعی به سیاستهای دولت و یا به چالش کشیدن آنها از طریق شبکههای اجتماعی.

۳- ایجاد سیستم کنترل و حسابرسی که بتواند سوءاستفاده از قدرت را مهار و پاسخگویی دولت در برابر مردم را تضمین کند. اصل تفکیک قوا، ایجاد نهادهای بازرسی و حسابرسی کارآمد، تقویت نهاد پارلمان و واقعی کردن انتخابات، بخش تاثیرگذار چنین سیستمی است.

۴- اعلام نظر در مورد تصمیمات حکومتی، سیاستگذاران را مجبور به پاسخگویی میکند، چراکه آنها در مییابند که سیاستها و اقدامات آنها تحت نظارت مردم قرار دارند.

برای آشنایی بیشتر با «حکمرانی خوب» و تاثیرات آن، مطالب «ایران وایر» را اینجا دنبال کنید.