حمله سایت رجانیوز به آیت‌الله «لطف‌الله صافی گلپایگانی» بار دیگر موضوع جایگاه مراجع تقلید سنتی را مطرح کرده است. مراجع تقلیدی که نام آنان کمتر در موضوعات سیاسی مطرح می‌شود و جایگاه خود در حوزه را کمتر مدیون حکومت هستند؛ اما در اتفاقات مهم نیز در مقابل حکومت نمی‌ایستند.
***
پس از درگذشت آیت‌الله «محمدرضا موسوی گلپایگانی» در سال ۱۳۷۲ که از او به عنوان زعیم حوزه علمیه قم نام برده می‌شد، تلاش‌های رهبر جمهوری اسلامی برای معرفی خود به عنوان مرجع تقلید آغاز شد. یک سال پیش از آن نیز آیت‌الله «ابوالقاسم موسوی خوئی» که از او به عنوان زعیم حوزه علمیه نجف نام برده می‌شد، درگذشته بود و این موضوع کار را برای حکومت آسان‌تر کرد.
آیت‌الله «محمدعلی اراکی» نیز که با تبلیغات حکومتی و برای به حاشیه رفتن مرجعیت آیت‌الله «منتظری» به عنوان مرجع تقلید معرفی شده بود، سال ۱۳۷۳ درگذشت.
پس از فوت آیت‌الله اراکی نهادهای روحانی وابسته به حکومت، علاوه بر رهبر جمهوری اسلامی، تعدادی از مراجع تقلید و روحانیون شاخص وقت را به عنوان مرجع تقلید معرفی کردند. از میان آن افراد آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی ۱۰۳ ساله، آیت‌الله «حسین وحید خراسانی» ۱۰۱ ساله، آیت‌الله «موسی شبیری زنجانی» ۹۴ ساله و آیت‌الله «ناصر مکارم شیرازی» ۹۵ ساله زنده هستند.
در سالیان اخیر اما نام آیت‌الله «علی سیستانی» به عنوان مرجع تقلید اعلای شیعه بیشتر مطرح شده و او در ایران مقلدان فراوان و نماینده دارد.
برخی از روحانیون شاخص دیگر که به عنوان مرجع تقلید معرفی شده‌اند، هنوز مانند مراجع سابق جایگاه پیدا نکرده‌اند. موضع مرجعیت و عناوین روحانیون پس از انقلاب ۱۳۵۷ و به‌خصوص در دوره رهبری آیت‌الله «خامنه‌ای» تابع موضوعات سیاسی نیز شده است.
برای مراجع تقلید و بزرگترین شخصیت‌های روحانی عنوان «آیت‌الله‌العظمی» به کار می‌رود؛ هر چند که موضوع استفاده از این القاب در جمهوری اسلامی به یک رویه سیاسی تبدیل شده است.
به گفته «حسن فرشتیان»، حقوق‌دان و دین‌پژوه، این القاب، عرفی هستند و پیش از انقلاب ۵۷ سواد حوزوی، جایگاه اجتماعی و سن، سه موضوع تاثیرگذار برای استفاده از این لقب‌ها بودند و پس از انقلاب نیز موضوعات سیاسی به این سه موضوع اضافه شده‌اند.
آیت‌الله «حسین وحید خراسانی»، از مراجع تقلید قم در سال ۱۳۹۳ گفته بود: «کار به جایی رسیده که بعضی‌ها یک جفتک می‌اندازند، آیت‌الله می‌شوند، یک جفتک دیگر می‌اندازند، آیت‌الله‌العظمی می‌شوند، حالا هم جفتک انداخته، می‌خواهند مرجع تقلید اعلم شوند.»
سه مرجع مستقل تقلید مستقل و سنتی
لطف‌الله صافی گلپایگانی، داماد آیت‌الله محمدرضا گلپایگانی، در دهه ۱۳۶۰ دبیر شورای نگهبان بود؛ اما به دلیل اختلاف نظرها با جریان چپ مذهبی بر سر موضوعات اقتصادی استعفا داد. او در سالیان اخیر نیز یکی از فقهای سنت‌گرا و حساس نسبت به حفظ ظواهر شرعی شناخته شده است. او و آیت‌الله وحید خراسانی همچنین از حامیان استقلال حوزه و گروه «نشست دوره‌ای اساتید» درس خارج حوزه هستند. اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به این گروه حمله کرده و آنان را مدافع حوزه سکولار می‌خوانند.
آیت الله «محمدجواد علوی بروجردی»، نوه آیت‌الله العظمی «سیدحسین بروجردی» و متولی فعلی مسجد اعظم قم از جمله متولیان اصلی «نشست دوره‌ای اساتید» درس خارج حوزه است. او خود در زمره مراجع تقلید قرار گرفته و انتشار رساله‌اش اعتراض «محمد یزدی»، رییس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم را به دنبال داشت.
او گفته بود: «بعضی اگر یک روزی رسما اعلام مرجعیت کنند، اگر زنده باشم، رسما جلویشان را می‌گیرم و اعلام رسمی هم می‌کنم؛ واقعا در حوزه چه کسی باید با این مساله برخورد کند؟! نوه مرجع بودن که دلیل شرعی برای مرجعیت نیست.»
آیت‌الله وحید خراسانی نیز از مراجع تقلید شاخص سنتی قم است که در موضوعات سیاسی دخالت نمی‌کند و اعتقادی به تئوری ولایت فقیه ندارد. درس خارج فقه او در حوزه علمیه قم از پرطرفدارترین درس‌ها است.
آیت الله وحید خراسانی سال ۱۳۸۹ در جریان سفر رهبر جمهوری اسلامی به قم به دیدار او نرفت. «محسن کدیور» نوشته بود که در ۱۵ سال گذشته تنها درخواست اعلام شده او از مقامات کشور اعلام تعطیلی سالروز شهادت «حضرت فاطمه زهرا» بوده است. آیت‌الله وحید خراسانی همچنین پدر زن «صادق لاریجانی»، رییس سابق قوه قضاییه است.
آیت‌الله موسی شبیری زنجانی چندان به مطرح شدن به عنوان مرجع تقلید نداشته و دیر اقدام به چاپ رساله کرد؛ اما مقلدان فراوانی در مناطق ترک‌نشین به ویژه زنجان دارد.
او مانند استاد خود آیت‌الله خویی به ولایت فقیه اعتقادی ندارد و در عین حال از حکومت نیز انتقاد نمی‌کند. او در سال‌های اخیر به وساطت برای آزادی چهره‌های سیاسی شهرت داشته که از جمله آنان «احمد منتظری» و «علی شکوری‌راد» بوده است.
سال ۱۳۹۷ و پس از انتشار تصاویری از دیدار «محمد خاتمی» و شماری از چهره‌های اصلاح‌طلب با آیت‌الله شبیری زنجانی در تهران، محمد یزدی دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در نامه‌ای سرگشاده به این مرجع تقلید، از وی خواست که «شان مرجعیت را رعایت» کند.
مراجع تقلید حکومتی
ناصر مکارم شیرازی که پیش از انقلاب نزدیک به آیت‌الله «کاظم شریعتمداری» بود، پس از حصر او به نزدیکان آیت‌الله «خمینی» نزدیک شد و در دوره رهبری آیت‌الله خامنه‌ای نیز در زمره مراجع حکومتی محسوب شده است. هر چند که در برخی موارد نظرات انتقادی نیز داشته است.
این مرجع تقلید شیعه نوشته‌های بسیاری در نشریات اسلامی داشته و درس فقه او یکی از پرجمعیت‌ترین دروس فقه در حوزه علمیه قم است.
آیت‌الله «جعفر سبحانی» نیز از هم‌دوره‌های مکارم شیرازی بوده اما برخلاف او به صورت جدی اقدام به معرفی خود به عنوان مرجع تقلید نکرده و بیشتر وقت خود را صرف تحقیق، تالیف و تدریس کرده است.
«حسین نوری همدانی» از مراجع تقلیدی است که نهادهای حکومتی او را تبلیغ کرده‌اند. صدور حکم ارتداد برای «سید هاشم آقاجری» از جمله اقدامات او در دوره اصلاحات بود.
سید «محمدعلی علوی گرگانی» نیز از مراجع تقلیدی است که نهادهای حکومتی استفتاهایی را از او منتشر می‌کنند. با این حال این دو در حوزه علمیه جایگاه چندانی ندارند.
«عبدالله جوادی آملی» ۸۸ ساله که در میان طرفداران حکومت به فیلسوف اسلامی و پاسخ دادن به نظرات «عبدالکریم سروش» و «محسن کدیور» مشهور بود، از سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ رساله خود را منتشر کرده و در برخی از شهرهای ایران نیز دفتر دارد. برخی از دروس او در حوزه علمیه نیز از سوی روحانیون استقبال می‌شود. جوادی آملی در دهه ۱۳۷۰ توسط نزدیکان رهبر جمهوری اسلامی و اصول‌گرایان حمایت می‌شد؛ اما از سال ۱۳۸۴ به بعد به دلیل حمایت از «علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی» و درگیری با «محمود احمدی‌نژاد» تا حدودی به حاشیه رفت.
مراجع ایرانی-عراقی با نظرات متفاوت
برخی از مراجع تقلید شاخص و مشهور در حوزه علمیه قم ایرانی-عراقی محسوب می‌شوند و در موضوعات عقیدتی و سیاسی با حکومت اختلاف دارند.
آیت‌الله «صادق شیرازی» با وجود داشتن نظرات سنتی و همچنین نظرات خاصی چون دفاع از قمه زدن، با آیت‌الله خامنه‌ای مخالف است.
«محسن کدیور»، پژوهش‌گر دینی و استاد دانشگاه معتقد است، جریان شیرازی‌ها ملغمه‌ای از نگاه سنتی واپس‌گرا به تشیع و اسلام از یک سو و مخالفت با ولایت فقیه از پایگاه سنتی از سوی دیگر است.
«حسین شیرازی»، فرزند آیت‌الله صادق شیرازی پس از سخنرانی انتقادی در مورد ولایت فقیه بازداشت و پس از مدتی آزاد شد. در مدت بازداشت او تعدادی از هواداران آیت‌الله صادق شیرازی به سفارت ایران در لندن حمله کردند که پلیس بریتانیا در نهایت آن‌ها را بازداشت کرد.
پایگاه اصلی این جریان بر خلاف دیگر مراجع تقلید شیعه قدرتمند در ایران، عراق است و به «جریان کربلایی‌ها» شهرت دارند.
آیت‌الله «سید کمال حیدری» نیز متولد عراق و زبان اصلی او عربی است. شاید به همین دلیل در فضای ایران کمتر شناخته شده است. او در حوزه نجف از هم‌دوره‌های «محمود هاشمی شاهرودی»، رییس سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام بود و سه برادرش در حکومت صدام کشته شده‌اند. حیدری چند روز پس از آغاز جنگ ایران و عراق به ایران آمد و در قم ساکن شد.
بخشی از نظرات کمال حیدری که جنجال‌برانگیز شده را شاید بتوان شبیه نظرات گروه روشن‌فکران دینی در ایران و روحانیون تجدیدنظرطلب دانست و دفاع از «عرفان اسلامی» یکی دیگر از ویژگی‌های کمال حیدری است.
مراجع تقلید اصلاح‌طلب با فتواهای متفاوت
پس از دوم خرداد ۱۳۷۶ نام دو مرجع تقلید که به جریان اصلاح‌طلب نزدیک بودند، به دلیل فتواهای متفاوت در رسانه‌ها و فضای سیاسی بیشتر مطرح شد؛ اما آنان در فضای سنتی حوزه جایگاه چندانی پیدا نکردند.
«اسدالله بیات زنجانی» متولد ۱۳۲۰ هجری شمسی، از روحانیون شاخص جریان چپ و در دوره‌ای نایب رییس مجلس بود که در دوره رهبری آیت‌الله خامنه‌ای ساکن قم شد. او همچنان در برخی از موضوعات سیاسی موضع‌گیری می‌کند.
آیت‌الله «محمدعلی گرامی» ۸۳ ساله است و از شاگردان آیت‌الله گلپایگانی و اراکی، آیت‌الله «محقق داماد»، آیت‌الله خمینی، آیت‌الله «میرزاهاشم آملی» بوده است. این مرجع تقلید در فضای سیاسی چندان شناخته شده نیست؛ اما معمولا چهره‌های سیاسی با او دیدار می‌کنند.
«علی‌محمد دستغیب» نیز تنها در استان فارس و برخی استان‌های مجاور به عنوان مرجع تقلید شناخته می‌شود. او به مواضع صریح خود علیه جریان راست و آیت‌الله خامنه‌ای مشهور است و در سال ۱۳۸۸ برخی به دنبال اخراج او از مجلس خبرگان رهبری بودند. در سال‌های گذشته حامیان رهبر جمهوری اسلامی چندین بار نیز به مسجد قبا یا «آتشی‌ها» حمله کرده‌اند.
تعدادی دیگری از روحانیون شاخص در قم رساله و در برخی شهرهای ایران دفتر دارند؛ اما کمتر نام آنان در فضای عمومی مطرح می‌شود و مقلدان خاص خود را دارند.
نام برخی از روحانیون نیز به عنوان افرادی که در معرض مرجع تقلید شدن هستند، منتشر شده است که اکثر آنان فرزندان مراجع تقلید فعلی و سابق، از جمله صادق لاریجانی رییس سابق قوه قضاییه هستند.
«علی محقق» داماد نوه دختری آیت‌الله حائری موسس حوزه علمیه قم و پسر ارشد آیت‌الله‌العظمی «محمد داماد» جزو روحانیون برجسته قم است و «حسن خمینی» از جمله شاگردان او بوده است.
«علی کریمی جهرمی» داماد آیت‌الله صافی گلپایگانی، «علی‌اصغر میلانی»، نوه پسری مرحوم آیت‌الله «هادی میلانی»، «محمدجواد فاضل لنکرانی» پسر آیت‌الله‌العظمی «فاضل لنکرانی»، «محسن وحید خراسانی» و «محمدجواد شبیری زنجانی» از جمله دیگر فرزندان و بستگان مراجع تقلید هستند که خود در آستانه مرجعیت قرار دارند.
شهریه و جایگاه مراجع تقلید
از گذشته میزان شهریه پرداخت شده توسط مراجع یکی از نشانه‌های طرفداران زیاد او بوده است. هر چند که از گذشته محل تولد مرجع و موضوعات قومیتی نیز در پرداخت وجوهات شرعی به مراجع تقلید و به تبع آن پرداخت شهریه تاثیر داشته است.
پس از انقلاب ۵۷ نیز حمایت نهادهای حکومتی و یا تبلیغ آن‌ها در پرداخت وجوهات به مراجع تقلید و به تبع آن پرداخت شهریه تاثیرگذار بوده است.
«هاشم حسینی بوشهری»، مدیر سابق حوزه علمیه گفته بود که شهریه دریافتی روحانیون حدود ۷۰۰ تا یک میلیون تومان است. برخی از روحانیون نیز از چند مرجع تقلید شهریه دریافت می‌کنند.
شهریه رهبر جمهوری اسلامی برای روحانیون متاهل حدود ۳۰۰ هزار تومان است که این رقم برای روحانیون درس خارج به ۶۰۰ هزار تومان نیز می‌رسد. این رقم به دلیل اتکا به منابع دولتی بالاترین رقم شهریه است.
پیش از این نیز برخی از روحانیون فهرستی از شهریه‌ها را منتشر کرده‌اند که شهریه رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله صافی گلپایگانی بالاترین میزان شهریه‌ها بوده‌اند.
سال ۱۳۹۷ نیز گزارشی منتشر شد که بالاترین میزان شهریه پرداختی رهبر جمهوری اسلامی به طلاب متاهل ۵۶۰ هزار تومان و به طلاب مجرد ۲۶۰ هزار تومان بود؛ در حالی که بالاترین میزان شهریه آیت‌الله سیستانی به طلاب متاهل ۱۴۰ هزار تومان و به طلاب مجرد ۷۰ هزار تومان، شهریه آیت‌الله مکارم شیرازی به طلاب متاهل ۱۴۰ هزار و به طلاب مجرد ۱۱۵ هزار تومان بود. بالاترین میزان شهریه آیت‌الله وحید خراسانی نیز به طلاب متاهل ۱۰۰ هزار تومان بود.
«اکبر گنجی» نیز در مطلبی نوشته بود که خامنه‌ای ۵۶۰ هزار تومان، علی سیستانی ۱۴۰ هزار تومان، مکارم شیرازی ۱۴۰ هزار تومان، وحید خراسانی ۱۰۰ هزار تومان، نوری همدانی ۴۰ هزار تومان، صافی گلپایگانی ۳۰ هزار تومان، صادق حسینی شیرازی ۲۵ هزار تومان، «محمد صادق روحانی» ۲۰ هزار تومان، «حسین مظاهری» ۲۰ هزار تومان، «یوسف صانعی» ۱۵ هزار تومان، علوی گرگانی ۱۰ هزار تومان و محمدعلی گرامی پنج هزار تومان شهریه می‌پردازند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر