وضعیت صنعت فرش در تبریز بحرانی است. صادرات فرش به کمترین میزان پس از انقلاب ۱۳۵۷ رسیده و بسیاری از کارگاه‌های تولید فرش تعطیل شده‌اند. با وجود گرانی مواد اولیه، کاهش قدرت خرید مردم، تحریم و تصمیمات نادرست دولت، دیگر کمتر هنرمند فرش‌بافی روی تخته‌بند می‌نشیند، «ایپک» (ابریشم) را از میان تارها عبور داده و «ایلمک» (گره) می‌زند.
فعالان صنعت فرش تبریز می‌گویند کاهش تولید و صادرات فرش صرفا به دلیل تحریم‌ها نیست و گره کور بر تاروپود صنعت فرش، محصول عدم حمایت و سیاست‌گذاری نادرست دولت است.
***
فرش نقطه تقاطع هنر و صنعت است. از یک سو نوعی ثبت فولکلورِ جغرافیایِ محلِ سکونتِ بافندگان فرش است و از دیگر سوی محصولی با ارزش افزوده بالا و محرک رشد اقتصادی.
کمتر از یک دهه پیش، فرش یکی از مهمترین اقلام صادرات غیرنفتی در ایران بود و برندی معتبر و شناخته شده در بازارهای جهانی. با این وجود، این صنعت که روزگاری یکی از مزیت‌های اقتصادی ایران به شمار می‌رفت؛ اکنون به شکل نگران‌کننده‌ای دچار رکورد و کاهش تولید و صادرات شده است.
بین سال‌های ۱۳۵۸-۱۳۵۷ میزان کل صادرات فرش ایران، معادل ۸۳.۹ میلیون دلار بود. صادرات فرش تا دهه هفتاد شمسی روندی رو به رشد داشت و در سال ۱۳۷۰ به یک میلیارد و ۱۶۱ میلیون دلار رسید. نیمه اول دهه هفتاد دوران طلایی تولید و صادرات فرش در ایران بود. در این دوره فرش ایران به طور متوسط به نود کشور جهان صادر می‌شد. ارزش دلاری صادرات سالانه فرش ایران در سال ۱۳۷۱ معادل یک میلیارد و ۱۶۱ میلیارد دلار، در سال ۱۳۷۲، یک میلیارد و ۱۰۵ میلیون و در سال ۱۳۷۳، یک میلیارد و ۳۸۴ میلیون دلار بود. در سال ۱۳۷۴ صادرات فرش ایران رکورد بیشترین میزان صادرات در تاریخ خود را ثبت کرد. در این سال میزان ارزش دلاری صادرات فرش به دو میلیارد و ۱۳۲ میلیون دلار افزایش یافت.
پس از سال ۱۳۷۵، صادرات فرش کاهش یافت و تا پایان دهه هشتاد شمسی به صورت متوسط ۵۰۰ میلیون دلار مجموع صادرات سالانه فرش ایران بود. روند کاهش صادرات فرش در دهه نود نیز ادامه پیدا کرد و پس از خروج آمریکا از برجام، با شیبی تند سقوط کرد. تا جایی که میزان صادرات فرش ایران در سال ۱۳۹۹ به کمتر از ۷۰ میلیون دلار در سال رسیده است.
در این میان فعالان صنعت فرش آذربایجانی، بیشترین آسیب را در کاهش تولید و صادرات فرش متحمل شده‌اند. طی دهه‌های گذشته حدود نیمی از کل فرش تولیدی ایران در آذربایجان تولید شده است. آذربایجان شرقی به تنهایی با ۱۱۰۰ کارگاه فعال با حداقل پنج نفر بافنده، ۴۰۰ کارگاه پرداخت فرش، ۴۰۰ کارگاه رفوگری، ۲۲۰۰ واحد فروش فرش و حدود ۲۱۵ هزار نفر فعال حوزه فرش دستباف، بیش از ۳۰ درصد تولید و صادرات سالانه فرش دستباف ایران را در اختیار داشته است.
همچنین شهر تبریز در سال ۱۳۹۴ به عنوان پایتخت جهانی فرش دستباف در یونسکو به ثبت رسید. تبریز، هریس، تابلو فرش سردرود، مهربان، بخشایش، خواجه، سراب، شربیان و آذرشهر نیز به عنوان ۹ نشان منطقه جغرافیایی قالی در آذربایجان شرقی در اداره کل مالکیت‌های صنعتی کشور به ثبت رسیده‌اند.
با این وجود در سال‌های اخیر و با رکود بی‌سابقه در صنعت فرش بسیاری از کارگاه‌های فرش‌بافی و کارخانجات تولید فرش تعطیل شده‌اند.
یکی از تولیدکنندگان فرش دستباف تبریز، مهمترین مشکل تولیدکنندگان فرش را بالا رفتن قیمت مواد اولیه و کاهش صادرات معرفی می‌کند. او در گفت‌وگو با ایران‌وایر می‌گوید: «فرش دستباف تبریز به دلیل کیفیت آن فرش ارزانی نیست. فرش تبریز ریزبافت‌ترین فرش تولیدی در ایران است و بافتن هر فرش زمان و زحمت بسیار دارد. به همین دلیل بدون صادرات امکان ندارد تولیدکنندگان بتوانند به کار خود ادامه دهند. همچنین افزایش نرخ ارز باعث شده مواد اولیه هر روز گران‌تر شود. تولیدکنندگان داخلی پشم، به همین دلیل ترجیح می‌دهند محصولشان را به صورت خام صادر کنند، رنگ طبیعی به دلیل قیمت بالا کمتر استفاده می‌شود و دولت هم در این میان تعرفه واردات ابریشم را افزایش داده که نتیجه‌اش افزایش قیمت ابریشم بوده. واردات پشم، رنگ و ابریشم هم که در انحصار چند شرکت است و با هر قیمتی را که دلشان بخواهد به ما می‌فروشند. زمانی در بیشتر روستاهای آذربایجان، فرش‌بافی از مهمترین منابع درآمد مردم بود ولی امروز با این وضعیت بازار کمتر کسی حاضر است ماه‌ها پشت دار قالی بنشیند و دست آخر هم مجبور شود فرش را به قیمت مواد اولیه مصرف شده در بافت فرش، بفروشد.»
این تولیدکننده با انتقاد از قطع بیمه برخی از فرش‌بافان می‌گوید: «بارها به ما قول داده‌اند که همه فرش‌بافان را بیمه کنند؛ اما نه تنها به قول خود وفا نکرده‌اند؛ بلکه اگر شخصی را هم که بیمه کرده‌اند، یک روز در پرداخت حق بیمه تاخیر کند، بیمه او را قطع می‌کنند. در واقع اکثر تولیدکنندگان فرش به صورت خویش‌فرما اقدام به واریز بیمه می‌کنند و این یعنی از مزایای بیمه تکمیلی و بیمه بیکاری نمی‌توانند استفاده کنند.»
به گفته رییس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز، تنها ۲۰ درصد از قالی‌بافان در سطح استان آذربایجان شرقی بیمه هستند. «اسماعیل چمنی» در مصاحبه با رسانه‌ها تاکید کرده است به‌رغم اینکه آذربایجان شرقی بیشترین بافنده فرش را در ایران دارد، تنها ۱۰ درصد از سهم بیمه در سطح کشور به این استان اختصاص یافته است.
یکی از صادرکنندگان فرش دستباف ساکن تبریز نیز در گفت‌وگو با ایران‌وایر درباره دلایل رکود در صنعت فرش می‌گوید: «سیاست‌های نادرست دولت عملا در حال از بین بردن صنعت فرش است. تصویب قانون مربوط به بازگشت ارز حاصل از صادرات فرش، خود به تنهایی عامل مهم کاهش صادرات است. چون هم اختلاف قیمت دلار آزاد با نیمایی زیاد است و هم فرش بیشتر به صورت امانی صادر می‌شود و خریدار در همان لحظه پول نمی‌دهد. صادرکننده هم برای اینکه به عنوان بدهکار ارزی به قوه قضاییه معرفی نشود، ترجیح می‌دهد سرمایه خود را از بازار فرش بیرون بکشد. همچنین به دلیل تحریم‌ها، مشکلات و ریسک صادرات به کشورهایی که به صورت سنتی خریدار فرش ایران بودند، زیاد شده است. تجار آمریکایی هم که بزرگترین خریدار فرش ایران بودند، دیگر از ما فرش نمی‌خرند.»
این صادرکننده فرش تبریز معتقد است، افزایش قیمت ارز و گران شدن مواد اولیه و در نتیجه آن بالا رفتن قیمت فرش، مزیت رقابتی فرش ایران را در بازار جهانی کم کرده است: «دقیقا زمانی که دولت با عدم حمایت و سیاست‌گذاری نادرست در حال نابود کردن صنعت فرش ایران است، کشورهای دیگر مثل هند، مصر، پاکستان و ترکیه با سرمایه‌گذاری‌های گسترده تبدیل به رقبای جدی ایران در بازار جهانی فرش شده‌اند. از طرف دیگر بسیاری از فعالان باتجربه صنعت فرش در حال مهاجرت از ایران به‌خصوص به ترکیه هستند.»
در حال حاضر یکی از بزرگترین چالش‌های صنعت فرش ایران، ظهور رقبای سرسخت در سطح جهانی است. مجموع صادرات فرش ایران از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ برابر با یک میلیارد و ۳۹۲ میلیون دلار بوده است. در این دوره زمانی هند یک میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلار، مصر یک میلیارد و ۴۵۵ میلیون دلار و پاکستان ۳۷۹ میلیون دلار صادرات داشته‌اند. بنابراین طی این سال‌ها، ایران در صادرات فرش در مقام سوم، بعد از هند و مصر قرار گرفته است.
بر اساس گزارش منتشر شده توسط «مرکز ملی فرش ایران» نیز میزان کل تجارت فرش در جهان در سال ۲۰۱۹، معادل یک میلیارد و ۸۴۱ میلیون دلار بوده است. از کل صادرات جهانی فرش در سال ۲۰۱۹، سهم هند ۳۱.۷ درصد، مصر ۱۸.۲ درصد، ایران ۷.۹ درصد، نپال ۶.۵ درصد، پاکستان ۶.۲ درصد، ترکیه ۴.۷ درصد و چین ۳.۸ درصد بوده است.
با این حال صادرات فرش ایران با شیبی تند هر سال نسبت به سال قبل‌تر در حال کاهش است. وضعیت صنعت فرش در پایتخت فرش ایران نیز هر سال بحرانی‌تر می‌شود. دیگر مدت‌ها است «تیمچه مظفریه» بازار تبریز که روزگاری مهمترین مرکز تجارت فرش‌های دستباف در جهان بود، رونق گذشته را ندارد. رکود صنعت فرش در آذربایجان نه تنها فرش‌بافان، بلکه طیف گسترده‌‌ای از فعالان صنعت فرش از طراح، رنگرز، رفوگر و ... را بیکار و یا مجبور به مهاجرت به سایر کشورها کرده است.
مطالب مرتبط:
در حاشیه «شهر بدون گدا»؛ نیمی از مردم تبریز در حاشیه شهر سکونت دارند
تاثیر منفی تحریم‌ها بر صنعت فرش‌بافی خراسان جنوبی
رکود صنایع دستی ایران؛ از اجناس تقلبی چینی تا فامیل بازی مسوولان ایرانی
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر