فرزانه حاجیلو؛ شهروندخبرنگار
ترمهها شبیه ترمههای یزد هستند، پته دوزیها مثل پته دوزیهای کرمان و سوزن دوزیها و آیینه کاریها شبیه کار زنان بلوچ. اما پشت همه آنها یک مارک چسبیده و رویش نوشته شده است:«made in China».
یک کارشناس صنایع دستی به «ایران وایر» میگوید:«علیرغم این که سال ۱۳۹۷ توسط "علی خامنهای" سال "حمایت از کالای ایرانی" نام گرفته است، شاهدیم که نه تنها حمایتی از صنایع دستی ایرانی نمیشود که حتی برنامهای نیز برای بهبود وضعیت این هنر-صنعت انجام نشده و صنایع دستی ایرانیِ ساختِ چین بازار ایران را اشباع کرده اند.»
دایرهالمعارف بریتانیا صنایع دستی را جزو صنایعی میداند که مهارت، ذوق و اندیشه انسان در تولید آن نقش اساسی دارد. مردم هر منطقه با توجه به شرایط اقلیمی، مواد در دسترس، شرایط اجتماعی و فرهنگی و با توجه به نیازهای مادی و معنوی خود جلوهها و اشکال متنوعی از دستساختهها را عرضه می کنند.
واژه صنایع دستی مفهومی است که با ظهور صنایع جدید و تکنولوژی ماشینی پدیدار شد. صنایع دستی هنری صنعتی است که علاوه بر ارزشهای متقن فرهنگی و هنری، دارای جایگاه والای اقتصادی و اجتماعی و در ادوار مختلف تاریخی، بیش تر مایۀ بازرگانی بوده است و امروزه یکی از منابع تامین درآمد ارزی به شمار می رود.
اما به گفته این کارشناس صنایع دستی و میراث فرهنگی، جمهوری اسلامی هیچگاه نتوانسته است از صنایع دستی نقاط مختلف کشور به عنوان یکی از منابع تامین ارز استفاده کند. او به تاریخچه شکلگیری سازمان میراث فرهنگی اشاره میکند و معتقد است معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی و گردش گری هیچ گاه وظایفش را به درستی انجام نداده است: «در تاریخ ۲۸ شعبان ۱۳۲۸ قمری (مصادف با ۱۱ شهریور۱۲۸۹ )، "قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه" در مجلس شورا در ۱۲ ماده و ۶۲بند به تصویب رسید و مدرسۀ "صنایع مستظرفه" در عمارت "حوض خانۀ" باغ "نگارستان" با رشتههای نقاشی، منبتکاری، موزاییکسازی، قالیبافی و مجسمهسازی در سال ۱۳۲۹ قمری دایر شد. امروزه معاونت صنایع دستی در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردش گری ایران جایگرین این نهادِ کهن ۱۰۸ ساله است که پیش تر، سازمانی مستقل بود. اما در یک صد و سیامین جلسه شورای عالی اداری در تاریخ ۱۶ فروردین۱۳۵۸ مصوب شد با سازمان میراث فرهنگی و گردش گری ادغام شود. هشت بند از بندهای ۱۸ گانۀ شرح وظایف معاونت صنایع دستی که در سایت آن سازمان آمده، در خصوص برنامهریزی برای این حوزه است؛ اقدامی که اگر برای صنایع دستی ایران انجام می شد، میتوانست در صدر صادرات ایران، درآمد ارزی فراوانی عاید کشور کند و فرهنگ غنی کشور را بیش از پیش به جهانیان نشان دهد.»
«علیاصغر مونسان»، معاون رییس جمهوری ایران به مناسبت روز جهانی گردشگری گفته است تمام تلاش خود را برای حل مشکل اشتغال از طریق صنایع دستی خواهد کرد.
در ایران بیش از سه میلیون هنرمند صنایع دستی مشغول به کار هستند.
یک کارشناس صنایع دستی به «ایران وایر» میگوید: «هنرمندان صنایع دستی از درآمدشان راضی نیستند و بسیاری از آنها به سختی روزگار میگذرانند. مسوولان تاکنون نتوانستهاند کاری برای بهبود وضعیت اشتغال و درآمد بهتر این افراد که امانتداران و وارثان هنر کشور هستند، انجام دهند اما در بسیاری مواقع، با هنر آنها فخرفروشی میکنند؛ مثلا در مراسم تنفیذ رییس جمهوری در دولت دوازدهم نمایشگاهی از صنایع دستی در پاویون فرودگاه "مهرآباد" برپا شد تا مایۀ مباهات کشور در مقابل میهمانان خارجی باشد. هنر میناکاری هنرمندان کشور را هم در مراسم قرعهکشی جام جهانی ۲۰۱۸، به "اینفانتینو" رییس فیفا، "فاطما سامورای" دبیر کل فیفا، "ویتالیموتکو" رییس قبلی فدراسیون بین المللی فوتبال و برخی از مسوولان فوتبالی اهدا کردند.»
صنایع دستی ایران با داشتن ۳۵۶رشته و زیر رشته، ایران را در زمره غنیترین کشورهای دارای در این حوزه قرار داده است اما تنها تعداد کمی از آن ها به ثبت جهانی رسیده اند. از این میان میتوان به «گوهر سنگ ها» مشهد، سفال منطقه «لالجین» همدان، «کلاش»(گیوه) مریوان کردستان، «گلیم شیریکی پیچ» سیرجان در استان کرمان و سفال روستای «کلپورگان» سیستان و بلوچستان اشاره کرد.
چرا با وجود قدمت بالای صنایع دستی در ایران، این هنر نقش زیادی در اقتصاد کشور نداشته است؟
یک کارشناس صنایع دستی در پاسخ به این سوال به «ایران وایر» میگوید: «مهم ترین اشکالات در عرصه صنایع دستی، عدم خلاقیت در تولید، بیتوجهی به اصول مشتریمداری و بازاریابی، تولیداتی با کیفیت نامطلوب، عدم تشخیص نیاز بازار، نداشتن اتحادیه و انجمن صنفی، نبود طراحی مناسب و واردات صنایع دستی چینی است؛ مثلا تبریز در شورای جهانی صنایع دستی در سال ۲۰۱۵به عنوان "شهر فرش دستبافت" ثبت شد که یکی از صنایع دستی شناختهشده در جهان است. ولی امروز توسط چین و هند در عرصه بینالمللی تقلید، تولید و به فروش میرسد.»
«علیاصغر مونسان»، معاون رییس جمهوری ایران به مناسبت روز جهانی گردشگری گفته است تمام تلاش خود را برای حل مشکل اشتغال از طریق صنایع دستی خواهد کرد.
چینیها البته تنها به تولید فرش طرح تبریز اکتفا نکردهاند؛ به گفته «جعفر ذرهبینی»، عضو اتاق بازرگانی اصفهان، کالاهای چینی به نام صنعت گران این شهر، صنایع دستی آن را در معرض نابودی قرار داده اند.
اصفهان با ۱۹۹رشته پویا و ۴۰ هزار هنرمند فعال در سال ۲۰۱۵، به عنوان «شهر جهانی صنایع دستی» به ثبت رسیده است. اما عکسالعمل مسوولان نسبت به در خطر افتادن این صنایع در اصفهان هم چون همیشه، تکذیب واقعیت به جای حل مساله بوده است؛ کاری که «عباس شیردل»، رییس اتحادیه صنایع دستی اصفهان نیز از آن غافل نماند. او به خبرگزاری «فارس» گفت فروش صنایع دستی ساخت چین در اصفهان شایعه است و رکود فروش صنایع دستی را مرتبط با سیاست دانست: «سیاست با اقتصاد عجین است. لذا در حال حاضر صنایع ما از جمله صنایع دستی، رو به رکود است.»
بنابر آمار رسمی گمرک ایران، در سال ۲۰۱۷ فروش صنایع دستی تولید داخلی بدون احتساب فرش و زیورآلات، ۲۰۸ میلیون دلار ولی فروش صنایع دستی چین در ایران، بیش از ۲۵ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که حجم مبادلات تجاری ایران و چین در سال ۲۰۱۷ به ۴۲ میلیارد دلار رسیده بود اما این کشور حدود ۷۰ درصد هزینه خرید نفت را با کالا به ایران پرداخت میکند.
یکی از کارمندان معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی به «ایران وایر» میگوید: «آمار فروش صنایع دستی در داخل کشور ناامیدکننده است. میزان فروش بیست و هشتمین نمایشگاه صنایع دستی با رشد ۶۸ درصدی، بیش از هشت میلیارد تومان بوده است که نسبت به ارقام فروش صنایع دستی چین بسیار ناچیز است.»
اقتصاد صنایع دستی معاصر حاصل فصل مشترک کاملاً متفاوتی از بازارهای محلی و جهانی است که به صورت توزیع اینترنتی و کانال های توزیع و بازاریابی بینالمللی ظهور کرده است. در سال ۲۰۱۳ ، سایت «اِتسی» که «ای بیِ»(ebay) کالاهای دستساز لقب گرفته است، بیش از ۱.۳۵ میلیارد دلار در سرتاسر جهان فروش داشت. این سایت که در سال ۲۰۰۵ راهاندازی شده، مخصوص فروش اشیای دستساز اعلا است. ولی در ایران هنوز این روش معمول نیست و تعدادی که این روش را اجرا کردهاند، چندان موفق نبودهاند.
صنایع دستی در ایران هم اکنون با خواستههای مخاطبان خود فاصله دارد و از وسیلهای مصرفی، به یک کالای لوکس تبدیل شده است. یکی از موفق ترین مارک های جهانی در ارتباط با استفاده از صنایع دستی قدیمی با زندگی مدرن امروز، شرکت «IKEA» در سوئد است. برخی از لوازم منزل با الهام گرفتن از صنایع دستی ولی با طراحی جدید توسط طراحان این شرکت روانه بازار شد. امروز این شرکت در ۳۷ کشور جهان شعبه دارد. «جولیو وینچیا»، مشاور صنایع خلاق سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) در سال ۱۳۹۵ با بازدید از چند استان در ایران، نوید داد چهار قطب کالاهای خلاقانه بومی با حمایت یونیدو راهاندازی خواهد شد که تا کنون البته این اتفاق نیفتاده است.
غیر از تمام ضعفهای گفته شده در این گزارش، رانت و روابط خانوادگی یکی از مهمترین مشکلات در تولید و فروش صنایع دستی ایران است چون مسوولان مرتبط، منافع خانوادگی را بر منافع ملی ارجح میدانند. در یک نمونه، «سیدمجتبی عراقچی»، ریاست هیأت مدیره اتحادیۀ تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران را در دست دارد و «سیدمرتضی عراقچی» نایب رییس دوم او است. «سیداحمد عراقچی»، فرزند سیدمرتضی تا مدتی قبل معاون ارزی بانک مرکزی بود و «علی عراقچی» مدیرکل امور بینالملل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو). این سازمان زیر نظر وزارت صمت فعالیت می کند. تمام این افراد با «سیدعباس عراقچی»، معاون وزیر امور خارجه نسبت فامیلی دارند و همگی در بازار جهانی فرش دستباف ایران کمکهای موثری به یک دیگر میکنند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر