داستان‌های تخیلی درباره واکسن فایزر چگونه ترویج یافت؟

بریتانیا- استودیو هلث، کاترین هیگنت

در ابتدای ماه می ۲۰۲۱، برخی رسانه‌ها که به دروغ‌پراکنی شناخته شده‌اند، شروع کردند به ترویج مطالبی بی‌پایه و اساس مبنی بر این‌که واکسن «فایزر» افرادی را که واکسینه نشده‌اند، به بیماری کووید-۱۹ مبتلا می‌کند.

این تازه‌ترین فصل از داستان تخیلی است که بر اساس آن ‘ گفته شد«بیل گیتس» و دیگر حامیان جهانی‌ شدن به دنبال این هستند که زمین را از جمعیت بشری خالی کنند.

شبکه‌هایی که نظریه‌های توطئه را ترویج می‌کنند، به سرعت این آخرین شایعه‌ بی‌پایه و اساس را منتشر کردند و هزاران خواننده را به سوی منبع اصلی خبر کشاندند؛ مقاله‌ای که سپتامبر گذشته در مجله معتبر «بولتنِ دانشمندانِ هسته‌ای» (Bulletin of the Atomic Scientists) منتشر شده بود.

در این مقاله، «فیلیپا لنِتزوس» و «گیی ریوِز»، دو کارشناس امنیت‌زیستی به خطرات احتمالی یک حوزه جدیدِ پژوهشی پرداخته بودند؛ انتقال واکسن از حیوان به حیوان (self-spreading vaccines) برای جلوگیری از شیوع بیماری.

دانشمندانی هستند که معتقدند این روش می‌تواند جلوی شیوع ویروس‌هایی چون کرونا را بگیرد و نگذارد بیماری کووید-۱۹ از حیوان به انسان منتقل شود.

پرسشی که لنِتزوس و ریوِز در آن مقاله مطرح کرده بودند، حول محور سود و زیان این روش بود. ولی آن‌ها هرگز نگفته بودند که واکسن‌های کرونا بر اساس این روش ساخته شده‌اند یا در ساخت آن‌ها از این فناوری استفاده شده است.

 این دانشمندان مشخصاً‌ تأکید کرده‌ بودند که روش و فناوری انتقال واکسن از انسان به انسان تولید و توسعه نیافته است و هیچ مدرکی نیز وجود ندارد که ثابت کند افرادی در این زمینه مشغول به کار هستند.

تبدیل علم به پروپاگاندا

اما چه‌گونه یک مقاله علمی تحریف و به یک «پروپاگاندای ضد واکسن» تبدیل شد؟ «مت فیلد»، از سردبیران مجله «بولتن» در این باره مقاله‌‌ای نوشته است.

او به هلث استودیو گفته است افزایش ناگهانی بازدیدکنندگان سایت توجه او را به این موضوع جلب کرده بود. زیرا معمولاً وقتی مقاله‌ای منتشر می‌شود، تعداد بازدیدکنندگان مقاله در آن ماه به اوج می‌رسد و اندک اندک کاهش می‌یابد و تقریباً به صفر می‌رسد. اما وقتی ناگهان در ابتدای ماه می، فیلد متوجه شد که این مقاله روزانه هزاران خواننده پیدا کرده است، از تیم تحقیقی بولتن خواسته بود که این موضوع را بررسی کنند.

فیلد به هلث استودیو گفته است وقتی معلوم شد که اکثر قریب به اتفاق بازدیدکنندگان از طریق لینک‌های رسانه‌های دروغ‌پراکنی به سایت آن‌ها رجوع می‌کردند، خیلی ناامید شده بود. 

عنوان مقاله بولتن این بود: «دانشمندان درباره واکسن‌هایی تحقیق می‌کنند که مانند بیماری شیوع می‌یابند. چه مشکلاتی می‌تواند پیش بیاید؟»
این عنوان بدون اشاره به اصل مطلب، در مقاله‌ای به قلم «مایک ادمز» نقل شده است. ادمز که خود را «مبارز راه سلامت» معرفی می‌کند، در مقاله خود علیه واکسیناسیون موضع گرفته است. اما از محتوای اصلی مقاله بولتن اثری در مطلب او دیده نمی‌شود.

ادمز، مدیر مسوول «نَچرال‌نیوز»(NaturalNews) است؛ سایتی که پر است از نظریه‌های توطئه و اخبار عجیب و غریب درباره بیماری کووید-۱۹. در این سایت، برخی روش‌های درمانیِ جعلی نیز تبلیغ می‌‌شوند؛ از جمله درمان با «کلویید نقره» که نه تنها هیچ‌گاه فواید آن ثابت نشده بلکه معلوم شده است که می‌تواند عوارض جانبی جدی نیز داشته باشد.

مقاله‌ او را چند سایت دروغ‌پراکنی دیگر که آن‌ها هم شناخته شده هستند، بازنشر کردند. این نیز شگردی قدیمی است که هدف از آن، بخشیدن ظاهری مشروعیت به مطلب است (اگر مایل هستید بیشتر در این باره بدانید، می‌توانید این گزارش را بخوانید). 
در این مقاله، ادمز نه تنها اشاره‌ای به دست‌آوردهای بزرگِ علمی نمی‌کند که در مقاله‌ اصلی بولتن شرح داده شده‌اند بلکه ادعاهای خود را نیز به عنوان شاهد و مدرکی برای یک نظریه‌ توطئه‌ بزرگ‌تر ارایه می‌دهد؛ نظریه‌ای که بر اساس آن، واکسن‌های کووید-۱۹ بخشی از تلاش عده‌ای از نخبگان جهان است برای کاهش جمعیت زمین.

سوء استفاده و تحریف مقاله بولتن موجب شد بسیاری به اشتباه باور کنند که این دانشمندان نیز با هواداران آن نظریه توطئه هم‌نظر هستند.

فیلد به هلث استودیو گفته است که این نکته نگران‌کننده‌ترین جنبه مقاله ادمز بود: «تاکتیک شناخته‌ای است که با ظاهرسازی می‌خواهند نشان دهند دانشمندان و پزشکان با نظرات آن‌ها موافق هستند. در واقع، می‌خواهند اعتباری غیر مشروع برای خود بسازند.»

اکثر نظریه‌پردازان نظریه‌های توطئه که علیه واکسن مطلب می‌نویسند، از شگردهای مشابهی استفاده می‌کنند؛ مثلاً «پزشکان مدافع حقیقت» (Medicos por la Verdad) که اعضای شناخته شده‌ آن به ظاهر پزشک هستند اما با روش‌های علمی و ثابت شده جلوگیری از شیوع بیماری کووید-۱۹ مخالف‌ت دارند. از «آندرو ویک‌فیلد»، پزشک بریتانیایی که از طبابت منع شده گرفته تا «اتحادیه پزشکان کاتولیک کنیا» (یک عده پزشک یا آدم‌هایی که ادعای پزشکی دارند)، تمام این افراد سال‌ها است که به جریان مخالفان واکسن در دنیا، اعتباری کاذب بخشیده‌اند. 

رفتارهایی از این دست موجب شده‌اند که تشخیص اخبار جعلی پیچیده‌تر شود. فیلد پیشنهاد می‌کند که خوانندگان با جدیت و پشت‌کار بکوشند و اطمینان حاصل کنند مطلبی را که به اشتراک می‌گذارند (مطلبی که ظاهراً خبر مهمی درباره کووید-۱۹ است)، خبری جعلی نباشد.

او می‌گوید: «از خود بپرسید آیا این سایت را می‌شناسم؟ اگر نه، چه می‌توانم درباره‌اش بیابم؟ مثلاً سرمایه‌اش از کجا تأمین می‌شود و غیره. بعد بکوشید در سایت‌های معتبر بگردید و ببینید چه‌قدر ادعاهای آن مطلب قابل اعتماد هستند.»

سایت‌های تخصصی راستی‌آزمایی هم ایده خوبی است. در این سایت‌ها، مطالب و ادعاهای عجیب و غریبی که در هیچ کدام از رسانه‌های خبریِ معتبر منتشر نشده‌اند، بررسی شده و نادرست بودن آن ثابت شده است.

واکسن فایزر چه‌گونه عمل می‌کند؟

واکسن «فایزر» بدن شما را آماده می‌کند که نسبت به «کرونا ویروس سندروم حاد تنفسی۲» (ویروس جدید کرونا) واکنش نشان دهد؛ آن را بشناسد و نابودش کند. این واکسن از الگوی ژنتیکی به نام «آر ان ای پیام‌رسان» استفاده می‌کند که به بدن می‌آموزد چه‌گونه بخشی از یک پروتئین‌ بی‌خطری را تولید کند که در سطح کرونا ویروس سندروم حاد تنفسی۲ کشف شده است.

زمانی که بدن این پروتئین را تولید کرد، الگوی ژنتیکی را که با واکسن وارد بدن شده است، نابود می‌کند. واکسن فایزر نمی‌تواند از انسانی به انسان دیگر منتقل شود. دستگاه ایمنی بدن به سرعت تشخیص می‌دهد که آن پروتئین ناآشنا است و نباید در بدن وجود داشته باشد. در نتیجه، نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد و شروع می‌کند به تولید پادتن‌هایی که آن را نابود کنند. 

دستگاه ایمنی بدن هم‌چنین به یاد خواهد آورد که چه‌گونه آن پروتئین را تشخیص دهد و خنثی کند. این گونه است که بدن شما در برابر ویروس جدید کرونا مصون می‌شود. هنوز مشخص نیست که مصونیت چند ماه یا چند سال حفظ خواهد شد اما در بسیاری از کشورها احتمال تزریق دوز سوم نیز در نظر گرفته شده است.

اگرچه این واکسن می‌تواند عوارض جانبی مانند بازو درد یا تب داشته باشد اما معمولاً عوارض آن خفیف هستند و طی چند روز از بین می‌روند. این عوارض جانبی، مانند خود واکسن، از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شوند. تحقیقات علمی و آزمایش‌های بالینی نشان می‌دهد که واکسن فایزر امن و بسیار مؤثر است.