کشورهای عضو توافق برجام یعنی ایران به همراه روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان توافق کردهاند که در وین برای مذاکرات حضوری حاضر شوند و دولت ایالات متحده هم گفته است که نماینده خود را به وین اعزام میکند. قرار نیست آمریکا در مذاکرات اعضای برجام شرکت کند، اما به صورت غیرمستقیم جمهوری اسلامی و آمریکا درباره شرایط رفع تحریم، تماس خواهند داشت. آیا میتوان انتظار داشت که در مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در وین تحریمها رفع شوند؟
***
«علیاکبر صالحی»، رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی و از اعضای گروه مذاکرهکننده توافق هستهای برجام، با حضور در شبکه اجتماعی «کلاب هاوس» گفته است که ایران و آمریکا از بنبست این که چه کشوری قدم اول را برای بازگشت به برجام بردارد، خارج شدهاند و وارد «مذاکرات فنی» شدهاند.
آیتالله «علی خامنهای»، رهبر جمهوری اسلامی، و «جو بایدن»، رئیسجمهور آمریکا، هر یک از دیگری خواستهاند که قدم اول را بردارد، یعنی ایران غنیسازی ۲۰ درصدی را متوقف کند و ایالات متحده هم تحریمهای ایران را به طور کامل بردارد تا جمهوری اسلامی با «راستیآزمایی» رفع تحریم، به تعهدات خود در برجام بازگردد.
این پیششرط دو طرف برای یکدیگر تا کنون بنبستی برای رفع احتمالی تحریمها آفریده بود، اما حالا به گفته طرف ایرانی، این مسئله حل شده است و ایران و آمریکا درباره چگونگی رفع تحریم به صورتی غیرمستقیم با هم گفتوگو خواهند کرد. آیتالله خامنهای دولت را از تماس با آمریکا بر حذر داشته و اجازه تماس مستقیم با ایالات متحده را از آنها گرفته است. در این شرایط چگونه احتمال رفع تحریمهایی که دولت «دونالد ترامپ» علیه ایران برقرار کرده است وجود دارد؟
دولت ترامپ نزدیک به سه سال پیش از توافق برجام خارج شد و ابتدا همه تحریمهای رفعشده با این توافق را دوباره به اجرا گذاشت و سپس طی دو سال سلسلهای گسترده از تحریمهای تازه را علیه ایران اعمال کرد و برخی از نهادها و افراد ایرانی را تحت قوانین تحریمی متفاوت از تحریمهای اتمی، همانند تحریمهای مرتبط با تروریسم و حقوق بشر وارد فهرستهای مختلفی از تحریم کرد.
جمهوری اسلامی در واکنش به این وضعیت ابتدا یک سال به طور کامل به اجرای توافق برجام ادامه داد، اما سپس مرحله به مرحله از اجرای تعهدات خود عقبنشینی کرد، غنیسازی با خلوص ۲۰ درصدی را آغاز کرد، ذخایر اورانیوم غنیشده ۵ درصدی را به بیش از ده برابر حد مجاز رساند، ماشینهای مختلف غنیسازی اورانیوم پیشرفته خود را نصب و استفاده کرد، تاسیسات فردو را که قرار نبود در آن غنیسازی اورانیوم انجام شود، دوباره در این راه به کار گرفت و سرانجام بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی را با توقف اجرای پروتکل الحاقی به شکل محسوسی کاهش داد.
در چنین وضعیتی، ایران و آمریکا ظاهرا وارد مرحلهای شدهاند که برای بازگشتن به تعهدات خود در برجام ابراز آمادگی کردهاند.
تجربه مذاکرات منجر به توافق برجام نشان میدهد که محتملترین کاری که ممکن است انجام شود این است که هر دو طرف ابتدا پیشروی در نقض توافق را متوقف کنند و سپس مرحله به مرحله به عقب برگردند و همزمان اقداماتی را در برابر اقدامات طرف مقابل خود انجام دهند.
به بیان دیگر، طرفها چارهای ندارند که برای رفع تحریمها توافق کنند تا ابتدا جمهوری اسلامی از توسعه بیشتر برنامه اتمی خود خودداری و ماشینهای غنیسازی اورانیوم خارج از توافق برجام را جمعآوری و در برابر ایالات متحده به طور مثال بخشی از داراییهای مسدود دولت را آزاد کند.
در ادامه با توقف غنیسازی ۲۰ درصدی و جمعآوری محصول آن و کم کردن ذخایر اورانیوم غنیشده و بازگشت بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به ایران، وضعیت به جایی برسد که پیش از خروج دولت ترامپ از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ برای جمهوری اسلامی و ایالات متحده وجود داشت.
دشوار بتوان تصور کرد که ایران و آمریکا به شیوهای غیر از این دوباره به اجرای تعهدات خود بازگردند که البته تا همین جا هم بر خلاف شرطی است که آیتالله علی خامنهای گذاشته و از آمریکا خواسته است با رفع کامل تحریم، به ایران فرصت بدهد با «راستیآزمایی» رفع تحریمها بعدا به اجرای کامل برجام بازگردد. این وضع نظیر شروط غیر قابل اجرایی است که خامنهای در زمان مذاکرات برجام میگذاشت و به علت بنبستهایی که ایجاد میکرد، مذاکرهکنندگان به نحوی که به بیاعتباری آیتالله خامنهای منجر نشود و قطعا با نظر وی، از آن شروط عقبنشینی میکردند.
تردیدی نیست که جمهوری اسلامی نیازی مبرم به رفع تحریمها دارد. درآمدهای نفتی این کشور با شروع تحریمها از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال به کمتر از ۸ میلیارد دلار رسیده و همین میزان هم به دلیل تحریمهای مالی در بانکهای خارج از ایران مسدود و بلوکه شده است. «حسن روحانی»، رئیسجمهور، گفته است که سال ۱۳۹۹ از سختترین سالهای پس از استقرار جمهوری اسلامی برای اداره کشور بوده است و تحریم هر لحظه رفع شود جلوی خسارت بیشتر گرفته میشود.
این وضعیت باعث می شود که آیتالله خامنهای چارهای نداشته باشد جز این که برای رفع تحریم آمریکا از اجرای شرط خود کوتاه بیاید و رفع تحریمها به صورت اقدامات متقابل دو طرف انجام شود. اما اگر جو بایدن در اجرای سیاستهای وعده داده شده خود در برابر ایران با ثبات رفتار کند، این تازه اول تنشهای جدید است.
دولت بایدن گفته است که با بازگشت به برجام میخواهد برنامه موشکهای بالستیک و سیاستهای منطقهای ایران را که خامنهای آن را «خط قرمز» و غیر قابل مذاکره خوانده است، محدود کند. هدفی که دولت ترامپ با خروج از برجام به دنبال آن بود، دولت بایدن با بازگشت به برجام میخواهد به دست بیاورد.
مطالب مرتبط:
درباره ریچارد نفیو، معمار تحریمهای ایران چه میدانیم؟
تفاوت اظهارت ظریف درباره تحریمهای امریکا تنها در ۳ روز
تحریم و شروط جدید خامنهای؛ نزدیکترین وضعیت برجام به فروپاشی
بایدن یا خامنهای؟ عادیشدن روابط ایران و آمریکا دست کدام است؟
میدان مین تحریمهای ایران؛ میراث ترامپ برای نظام جمهوری اسلامی ایران
تعیین تکلیف خامنهای برای برجام: تنها در صورت لغو همه تحریم ها، ایران به تعهداتش برمیگردد
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر