روابط بین گروه حماس و حکومت بشار اسد سال‌ها رابطه‌ای گرم بود و چند مقام ارشد حماس در دمشق زندگی می‌کردند. اما بآ آغاز اعتراضات در سوریه، برخی موضع‌گیری‌های حماس باعث بروز تیرگی در روابط دو طرف شد. با گذشت سال‌ها و با منزوی شدن حکومت بشار اسد، حماس ترجیح داده روابطش را با جمهوری اسلامی ترمیم کند و عملا خود را بی‌نیاز از سوریه ببیند.
***
«خالد مشعل»، رئیس سابق دفتر سیاسی جنبش «حماس»، ماه گذشته در همایشی اینترنتی گفت مقام‌های سوریه «آن سال‌های طلایی» را به یاد بیاورند که هم دولت و هم ملت سوریه حمایتی قاطع از حماس داشتند.
تا پیش از وقوع جنگ در سوریه، روابط حماس و سوریه در سطحی عالی بود اما این جنگ ۹ ساله روابط دو طرف را کاملا دگرگون کرد.
اما آیا باید گفته‌های جدید خالد مشعل را پیش‌درآمدی به بازگشت به آن دوران «طلایی» دید؟ یا هم‌رای با برخی از تحلیلگران گفت که حماس با وجود نزدیکی به جمهوری اسلامی دیگر نیازی به سوریه ضعیف ندارد؟
حماس و قیام سوريه
با نگاهی به اظهارات رهبران حماس در سال‌های گذشته، می‌توان گفت که این گروه از ابتدای جنگ داخلی در سوریه موضعی آشکار و صریح به نفع یکی از دو طرف نگرفت و در حمایت از دولت یا ملت سوریه دچار تردید بود.
خالد مشعل نیز در سخنان اخیرش تاکید کرد حماس در طول این سال‌ها حاضر نشد از یکی از دو طرف حکومت یا ملت سوریه در برابر دیگری حمایت کند. او گفت: «از حکومت سوریه بابت حمایت از حماس و محور مقاومت تشکر می‌کنیم؛ حق ملت سوریه در بیان آزادانه اراده‌‌شان را نیز به رسمیت می‌شناسیم».
با این حال برخی منابع می‌گویند حماس در آغاز خیزش مردمی در سوریه برای میانجی‌گری بین دو طرف تلاش کرد اما بعد با گرایش حکومت بشار اسد به سرکوب مردم، پیوند عمیق حماس و اسد شکسته شد.
اندیشکده فلسطینی «الزيتونة» در پژوهشی که چند سال پیش با عنوان «حماس؛ مطالعات فکری و تجربی» منتشر کرد نوشت: «حماس در ماه‌های نخست اعتراضات مردم سوریه تلاش زیادی برای میانجی‌گری، حل بحران، جلوگیری از دخالت خارجی و مخالفت با گزینه‌های نظامی و امنیتی انجام داد، اما دمشق بر گزینه سرکوب اپوزیسیون اصرار کرد و از این رو، رهبران حماس تصمیم گرفتند به تدریح و طوری که رژیم سوریه ناراحت نشود، دمشق را ترک کنند.»
رهبران حماس پس از آن‌که در سال ۱۹۹۹ از اردن اخراج شدند، سوریه را به عنوان مقر اصلی خود برگزیده و در آن کشور ساکن بودند. اما بعد از اختلاف پیش‌آمده درباره سرکوب معترضان سوری، اعضای ارشد حماس به تدریج به خروج از سوریه روی آوردند و پایان‌بخش این قطع رابطه نیز خروج خالد مشعل از سوریه در ژانویه ۲۰۱۲ بود.
حدود یک ماه پس از آن، در فوریه ۲۰۱۲، «اسماعیل هنیه»، رئیس فعلی دفتر سیاسی حماس، در سخنانی خطاب به اپوزیسیون سوریه گفت به آنها درود می‌فرستد و «به ملت قهرمان سوریه که برای آزادی، دموکراسی و اصلاحات تلاش می‌کنند سلام می‌گویم». این اظهارات نخستین موضع‌گیری صریح حماس در قبال اعتراضات مردمی علیه رژیم بشار اسد بود.
رابطه حماس با رژیم سوریه از آن زمان قطع شد و حکومت بشار اسد نیز چند بار حماس را به حمایت از اپوزیسیون سوریه، کمک به تروریسم و آموزش نظامی به مخالفان مسلح سوریه متهم کرد. رهبران حماس ضمن تکذیب این اظهارات، گفتند همچنان به عدم دخالت در امور سوریه پایبندند و حمایت هر یک از اعضای دفتر سیاسی در روند انقلاب سوریه نظر شخصی آنها بوده است.
«موسی ابومرزوق»، دیگر عضو دفتر سیاسی حماس، در دسامبر ۲۰۱۳ گفت: «بابت عدم دخالت در امور داخلی سوریه بهای سنگینی پرداختیم و حماس مهم‌ترین پایگاهش را رها کرد.»
او البته گزارش‌ها درباره حضور نیروهای حماس در جنگ سوریه را به شدت تکذیب کرد اما در عین حال گفت: «در این سال‌ها خدمات پزشکی و بشردوستانه در اختیار ساکنان اردوگاه‌های سوریه گذاشته‌ایم. البته برخی اعضای حماس از انقلابیون حمایت کرده‌اند که در حکم نظر شخصی آنها بوده است؛ دقیقا مثل کاری که هزاران فرمانده ارتش سوریه انجام داد. با این حال حماس به سیاست خود پای‌بند مانده و هیچ دخالتی در امور داخلی سوریه نداشت.
حماس و ايران
جمهوری اسلامی ایران خود را «رهبر محور مقاومت» می‌داند و سوریه نیز عضوی از این محور است. از این رو، برای درک بهتر فراز و نشیب روابط حماس با سوریه باید رابطه حماس با جمهوری اسلامی را بررسی کرد.
«محور مقاومت» یا «جریان مقاومت» اصطلاحی است برای اشاره به مداخلات جمهوری اسلامی در سراسر خاورمیانه، از یمن و عراق گرفته تا لبنان و فلسطین.
به باور بسیار از تحلیلگران و همچنین مطالعه‌ای که اندیشکده الزیتونه آن را تدوین کرده است، پس از وقوع بهار عربی و آغاز جنگ سوریه، رابطه ایران با حماس کم‌رنگ شد. تغییر رویکرد حماس از تحولات عربی و به ویژه دیدگاهش نسبت به اوضاع سوریه سبب شد که از میزان کمک‌های مالی و خدمات لجستیکی ایران به حماس کاسته شود.
البته روابط ایران و حماس با اینکه در سطحی پایین ادامه یافت، ولی هیچ‌گاه قطع نشد. حتی «علی خامنهای»، رهبر جمهوری اسلامی، در سال ۲۰۱۲ که اسماعیل هنیه به تهران رفته بود گفت: جمهوری اسلامی «بر این قضیه فلسطین ثابت و صادق است و همواره در کنار مردم فلسطین و مقاومت خواهد بود.»
اندکی بعد نیز «علی لاریجانی»، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، گفت: «هرگونه کمکی، از جمله تسلیحاتی، در اختیار ملت فلسطین می‌گذاریم. اهالی غزه در خلال جنگ هشت روزه توانستند با استفاده از این کمک‌ها از خود دفاع و هجوم اسرائیل را خنثی کنند».
با این حال خبرگزاری رویترز همان زمان به نقل از برخی دیپلمات‌ها گزارش داد که میزان حمایت مالی ایران از حماس در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته و آن مقدار اندک نیز تنها در اختیار گردان‌های القسام قرار می‌گیرد.
روابط ایران و حماس بار دیگر دچار افول شد، اما «یحیی سنوار»، رهبر جدید این گروه در نوار غزه، در سال ۲۰۱۷ گفت: روابط جنبش حماس با جمهوری اسلامی ایران بهبود یافته است. سنوار تلویحا گفت تنشی که در روابط دو طرف، به ویژه به خاطر جنگ سوریه پدیدار شده بود، رفع شده و ایران بار دیگر در مقام بزرگ‌ترین حامی حماس به شمار می‌رود.
حماس اخیرا نیز کشته شدن «محسن فخری‌زاده»، از اعضای مهم برنامه هسته‌ای ایران، را محکوم کرد.
آیا روابط حماس با رژیم سوریه دوباره برقرار می‌شود؟
با اینکه شواهد نشانگر قطع روابط حماس و رژیم سوریه است، با این حال مقام‌های حماس اظهاراتی مغایر با این موضوع نیز بر زبان آورده‌اند. از جمله اظهاراتی از خالد مشعل منتشر شد که او گفته بود گروه‌هایی که در حال جنگ با حکومت سوریه هستند بهتر است سلاح‌های خود را به سوی اسرائیل نشانه بگیرند؛ و او از بشار اسد حمایت می‌کند. البته این سخنان بلافاصله از سوی مقام‌های حماس تکذیب شد.
این وضعیت ادامه یافت تا اینکه اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، ژوئن ۲۰۱۸ اعلام کرد: «رابطه ما با دمشق هرگز قطع نشده است. رخدادهای سوریه از فتنه فراتر رفته و این کشور به میدانی برای تسویه حساب‌های بین‌المللی و منطقه‌ای تبدیل شده است. ملت و دولت سوریه همواره حامی حقوق فلسطین بوده‌اند و ما امیدواریم امنیت و صلح و ثبات به سوریه بازگردد.»
پس از همین سخنان بود که «موسی ابومرزوق»، عضو دیگر دفتر سیاسی حماس، تایید کرد که از سال ۲۰۱۲ که حماس سوریه را ترک کرد، دیگر هیچ رابطه‌ای بین این گروه با رژیم سوریه وجود ندارد. او ژوییه ۲۰۱۹ نیز در مسکو گفت: «از زمان خروج اضطراری ما از دمشق تاکنون، هیچ رابطه‌ای با سوریه نداریم. قطع ارتباط نیز نه از سوی ما، بلکه توسط طرف دیگر، یعنی رژیم سوریه صورت گرفت».
اما خالد مشعل در اظهارات جدیدش از کمک‌های سوریه تشکر کرد و گفت ما هم «وجهه سوریه را نزد اسلامگرایان، چه در سوریه چه در نقاط دیگر جهان، بهبود بخشیدیم. او گفت: «بابت این اقدام منتی بر سر رژیم سوریه نمی‌گذاریم، چون وظیفه خود را انجام داده‌ایم. همانطور که کمک‌های دمشق به حماس نیز بدون دخالت در امور ما بود.»
به گفته خالد مشعل، در این مدت برخی افراد ممنوع‌الورود توانستند به سوریه بازگردند و برخی مخالفان و افراد تحت تعقیب نیز اجازه یافتند از این کشور خارج شوند.
«عماد ابوالرؤس»، تحلیلگر فلسطینی، به گزارشگر «ایران‌وایر» می‌گوید: «در داخل حماس دو جناح متفاوت هست؛ اعضای یک جناح که در گذشته در دمشق بودند، به طرفداری از مردم سوریه پرداختند و اکنون نیز مخالف برقراری مجدد رابطه با رژیم بشار اسد هستند».
به گفته این تحلیلگر،«اعضای جناح دوم عمدتا از شاخه نظامی حماس هستند وزن شخصیت‌های این جناح نیز در دفتر سیاسی حماس بیشتر است.
این تحلیلگر فلسطینی می‌گوید: «بدنه حماس تمایلی به رابطه با رژیم سوریه ندارد، به‌خصوص اینکه دمشق هم علایمی منفی در این زمینه ارسال کرده است. حماس نیز چون می‌داند که این کشور دیگر دارای وزنی در صحنه بین‌المللی نیست، به گسترش و تقویت خود با ایران و روسیه که دست برتر در سوریه دارند، پرداخته است. بنابراین، حماس از برقراری مجدد رابطه با رژیم سوریه سودی نمی‌برد و تا زمانی که روابطش با مثلث ایران، حزب‌الله و روسیه خوب است، نیازی به عادی‌سازی با دمشق ندارد».
مطالب مرتبط:
بشار اسد بحران اقتصادی سوریه را به بانک‌های لبنان ربط داد
پشت‌صحنه دعوای خانوادگی و فساد رژیم بشار اسد
یک منبع نظامی به ایران‌وایر: این نقشه توسعه‌طلبانه ایران در جنوب سوریه است
پیشنهادهای خامنهای برای حل مشکلات فلسطینی‌ها: از مسلح کردن کرانه غربی تا استفاده از اصطلاح هیتلر
صلح اسرائیل و فلسطینی‌ها نزدیک است؟
سپاه در جنگ هشت ساله (بخش سوم): بیرون راندن عراق از ایران و رویای فتح فلسطین
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر