در اقدامی غیرمنتظره و بر خلاف مواضع پیشین دولت جمهوری اسلامی، «حسن روحانی» گفته است که جمهوری اسلامی از ایالات متحده بابت خروج از توافق هسته‌ای «برجام» و بازگشت تحریم‌ها خسارت نمی‌خواهد.
***
در جریان یک کنفرانس خبری در تهران، روحانی ابتدا اعلام کرد که گرفتن خسارات پیش‌شرط بازگشت ایالات متحده به برجام نخواهد بود. اما در ادامه اظهاراتش، به طور تلویحی گرفتن خسارات را نه از ایالات متحده ممکن دانست و نه به گفته خودش، از دیگر شرکای برجام که به تعهدات خود به طور کامل عمل نکرده‌اند.
روحانی گفت: «یک وقتی است که ما برمی‌گردیم به برجام و به تعهدات‌مان و در ضمن، مطالبات را مطرح می‌کنیم. آن خوب است و باید این کار را بکنیم. ولی پیش‌شرط مثلاً چه بگوییم، چه قدر خسارت دیدیم، چه کسی باید بدهد و چه جوری باید بدهد و در کدام کنگره این خسارت تصویب شود، به معنای ادامه تحریم است و معنی دیگری ندارد... باید جنگ جهانی با دنیا راه بیاندازیم و هر کسی می‌خواهد با ما حرف بزند، بگوییم شما به ما خسارت زدید، اول خسارت‌ها را محاسبه کنید و ببینیم چه‌گونه به ما پرداخت می‌کنید و بعد با هم صحبت کنیم.»
رییس جمهوری ایران اصل وارد شدن خسارت به ایران بابت بازگشت تحریم‌ها و ادامه یافتن آن را تایید کرده و گفته است: «در تحریم‌های قبلی هم همین‌طور بود که خسارت‌های زیادی دیدیم و باید برای مسیر جبران، فکر و بحث کنیم.»
گرفتن غرامت بابت جبران لطمات وارد شده و اخذ خسارت بابت جلوگیری از تکرار آن یک اصل تثبیت شده در حقوق و در روابط میان کشورها است. در حال حاضر ایالات متحده خود را آماده طرح گرفتن غرامت از چین بابت اهمال احتمالی در شیوه ویروس کرونا می‌کند. دادگاه‌های امریکایی هم صدها شکایت از شرکت‌ها و موسسه‌های تجاری و مالی علیه شرکت‌ها و موسسات چینی دریافت کرده‌اند که در آن‌ها طلب غرامت و خسارت شده است.
جمهوری اسلامی ایران که تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه خود را «تروریسم اقتصادی» و «جنایت علیه بشریت» و حتی «نسل کشی» ایرانیان خوانده است، حالا از زبان رییس دولت می‌گوید خسارات وارده قابل مقایسه نیستند و تعیین و تصویب آن را به غلط متوجه کنگره امریکا دانسته و چنین امری را نشدنی توصیف کرده است. این در حالی است که در حال حاضر شکایت دولت ایران از امریکا به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه در جریان است.
در صورتی که دیوان لاهه شکایت جمهوری اسلامی علیه امریکا را وارد بداند، در مرحله بعد ایران محق خواهد بود که بابت آسیب‌های وارد شده از ناحیه بازگشت تحریم‌ها، خواهان دریافت خسارات و اخذ غرامت از ایالات متحده شود. اما حالا با اظهارات حسن روحانی در نامشخص بودن میزان تاثیر تحریم‌ها، کار برای وکلای جمهوری اسلامی که عمدتا غیر ایرانی هستند، سخت خواهد شد.
به احتمال قریب به یقین، وکلای دولت امریکا در لایحه خود در برابر ایران اظهارات حسن روحانی را درج خواهند کرد که محاسبه پولی تحریم‌ها ممکن نیست و در بخش دیگری از دفاعیه خود از دیگر مقام‌های ایرانی هم‌چون «محمدباقر قالیباف» و «ابراهیم رئیسی»، روسای دو قوه مقننه و قضاییه نقل خواهند کرد دلیل اصلی وضعیت بحرانی اقتصاد ایران، خروج امریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها نبوده است.
پیش از این، «علی ربیعی»، سخن‌گوی دولت حسن روحانی و «سعید خطیب‌زاده»، سخن‌گوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی از زبان حاکمیت ایران خواستار پرداخت خسارات از سوی امریکا شده بودند. پرداخت غرامت، یعنی جبران هزینه‌های تحمیل شده می‌تواند به صورت مالی، عملیات عمرانی و ساخت و ساز یا از طریق همکاری‌های تجاری باشد و منجر به عقد توافق‌نامه‌ای شود که دو طرف را متعهد به خودداری از تکرار رفتاری می‌کند که منجر به تحمیل هزینه شده بود؛ به طور مثال، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه دولت «محمد مصدق»، حکومت ایران بابت این کودتا که به تثبیت زمام‌داری شاه انجامید، قاعدتا نمی‌توانست غرامتی از ایالات متحده مطالبه کند اما دو سال پس از آن، دو کشور یک پیمان مودت در همکاری اقتصادی و حقوق کنسولی با یک‌دیگر امضا کردند که ضامن روابط دوستانه دو کشور بود و در صورت تخلف، راه شکایت حقوقی را باز می‌کرد.
تحریم یک‌جانبه دولت‌ها علیه یک‌دیگر از حقوق حاکمیتی کشورها می‌آید. هر کشوری حق دارد در صورتی که صلاح می‌داند، رابطه تجاری و سیاسی خود را با کشور دیگری قطع کند و مانع صدور خدمات فنی و مالی خود به آن کشور شود. تا زمانی که این تحریم شامل مسایل انسان‌دوستانه، یعنی غذا و دارو نشود، اطلاق واژه‌هایی هم‌چون تروریسم، جنایت و نسل‌کشی خواندن تحریم یک‌جانبه از نظر حقوقی بی‌مبنا و غلط است.
دارو و لوازم پزشکی، غذا و محصولات کشاورزی از تحریم‌های امریکا معاف بوده‌اند اما دولت جمهوری اسلامی بارها گفته است به دلیل تحریم بانکی، موارد معاف از تحریم هم عملا درگیر بوده‌اند.
گرچه جمهوری اسلامی از زمان تاسیس به دلیل عملکرد خود با مفهوم تحریم یک‌جانبه درگیر بوده اما نتوانسته است در چهار دهه اخیر دفتری برای محاسبه خسارات‌های ناشی از آن تاسیس کند تا بتواند از آن‌چه خود ادعا می‌کند، در مذاکره احتمالی با امریکا یا در دادگاه بین‌المللی، با ارایه مستندات دفاع کند.
حالا روحانی می‌گوید محاسبه میزان خسارت از امریکا شدنی نیست و مطالبه خسارت بخشی از گفت‌وگوی احتمالی در زمان بازگشت ایالات متحده به برجام نخواهد بود. سهم بزرگی از ادامه تحریم‌های ایالات متحده که جمهوری اسلامی آن را جنایت و تروریسم، خوانده متعلق به رهبران نظام حاکم بر ایران است که مانع برداشته شدن تحریم‌ها و توقف آزار و اذیت شهروندان ایرانی بوده‌اند. از این منظر، مقام‌های جمهوری اسلامی که در ثبیت تحریم‌ها معاونت داشته‌اند، دارای مسوولیت ملی هستند. اما مخالفت با شروع روند مطالبه خسارات و غرامت، به معنی صرف نظر کردن از مطالبات ملی است که دولت باید برای آن نهایت تلاش را انجام دهد.
جمهوری اسلامی ایران در زمینه مطالبه غرامت و خسارت دست کم در برابر عراق که متجاوز و آغازگر جنگ شناخته شد، قصور و اهمال‌کاری فراوانی داشته است. علی‌رغم گذشت بیشتر از سه دهه از پایان جنگ، مقام‌های ایرانی در حال به فراموشی سپردن موضوع خسارات‌های جنگ هستند؛ اقدامی که بر خلاف ایران، کویت از لحظه عقب‌نشینی عراق از خاک کشورش، پی‌گیر آن بود و دریافت آن را در زمان «صدام حسین» از محل درآمدهای عراق در برنامه «نفت در برابر غذا» آغاز کرد.
اینک روحانی احتمالا سرخوش از احتمال بازگشت دولت «جو بایدن» به توافق هسته‌ای، ادعاهای غلط نسل‌کشی و تروریسم اقتصادی در اشاره به تحریم‌ها را تکرار می‌کند اما از موضوع غرامت که زمینه آن با شکایت در دیوان لاهه فراهم بود و شرکت‌ها و موسسه‌های ایرانی، به ویژه بخش خصوصی می‌توانستند در آن محق باشند، عقب‌نشسته و رسیدن به حق ایران را -فارغ از هر نوع نظام سیاسی که بر آن حاکم باشد- دشوار کرده است.
مطالب مرتبط:
دوستی از دست رفته؛ دعوای ایران و امریکا در دادگاه لاهه بر سر چیست؟
عهدنامه دوستی ایران و آمریکا به بایگانی تاریخ پیوست
سی سال پس از آتش بس با عراق، قطعنامه ٥٩٨ هنوز کامل اجرا نشده
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر