تقریبا تمامی اقدامات و اظهار نظرهای چند هفته اخیر در عرصه سیاسی ایران ناظر به سه مولفه بوده و هست: آنچه ترامپ در هفتاد روز آینده خواهد کرد، آنچه بایدن در نظر دارد، انتخابات ۱۴۰۰. هر سه مولفه را میتوان به آسانی در سخنان تازه حسن روحانی و واکنشها به آن ردیابی کرد.
***
تازهترین سخنان «حسن روحانی»، رئیس جمهوری اسلامی ایران که روز چهارشنبه در هیات دولت بیان شد، با اینکه گزارههایی عجیب و حیرتانگیز درباره «سقوط رژیم آمریکا» و «کسی که اول قطع رابطه کرد» و مواردی از این قبیل داشت، اما عمدتا شبیه اظهار نظرهای این چند روزه مقامهای جمهوری اسلامی بود؛ یعنی از یک سو توامان نگران و امیدوار به آینده رویکرد آمریکا در قبال ایران و از سوی دیگر در پیوند با انتخابات خرداد آینده.
روحانی در سخنانش نام «دونالد ترامپ» و «جو بایدن» را بر زبان نمیآورد و از آنها با عناوینی همچون «کسی که دورانش رو به پایان است» و «این آقایی که جدید آمده» یاد میکرد.
مقامهای جمهوری اسلامی در روزهای اخیر از یک سو خوشحالی خود را پنهان نمیکنند که بخت بازگشت آمریکا به برجام و پایان سیاست فشار حداکثری بیشتر شده و از سوی دیگر، هر جناح سیاسی نگران است در آستانه انتخابات خرداد، چنین گشایشی به حساب رقیب واریز شود.
روحانی در اظهارات روز چهارشنبهاش اشاره صریحی به مذاکره احتمالی با دولت بعدی آمریکا نکرد اما گفت: «هر جا ببینیم فرصت شرایط برای لغو تحریم آماده است، از این فرصت استفاده خواهیم کرد.»
او همچنین تاکید کرد هدفش برداشته شدن فشار تحریم است و «هر جایی، هر فرصتی برای این کار باشد، ما اقدامات خود را انجام میدهیم و هیچ کس حق ندارد فرصتسوزی ندارد.»
با این حال او بلافاصله دو نکته را به این موضوع حساسیت برانگیز اضافه کرد: یکی اینکه به رهبر ارجاع داد و گفت: «هر گامی که بخواهیم برداریم به رهنمودهای رهبری توجه خواهیم کرد». دیگر اینکه با یادآوری تلویحی اینکه مذاکره احتمالی با آمریکا درباره تحریمها نباید زیر سایه رقابتهای انتخاباتی قرار گیرد گفت: «موضوعات منافع ملی کشور را به انتخابات گره نزنیم»
روحانی آشکارا امیدوار است ناکامیهای مکرر و عمیق دولتش سرانجامی بهتر داشته باشد و مرداد آینده او با حالتی متفاوت از وضع منفور فعلیاش قدرت را به رئیس جمهور بعدی تحویل دهد.
انتخابات ریاست جمهوری ایران قرار است ۲۸خرداد۱۴۰۰ برگزار شود و آغاز به کار رئیس جمهور جدید به طور معمول در مرداد است.
روحانی به ویژه در دور دوم ریاست جمهوریاش هدف انتقاد گسترده تمامی جناحهای سیاسی در ایران بود و حتی حامیان قبلیاش نیز به او میتاختند. با این حال حملات علیه او و برخی وزرایش در روزهای اخیر شدیدتر شده و ماهیتی دیگر به خود گرفته است.
حسابهای وابسته به سپاه پاسداران و نیروهای امنیتی در فضای مجازی در روزهای اخیر که نتایج اولیه انتخابات آمریکا آشکار شد از دولت روحانی به عنوان عامل تمامی مشکلات یاد کردهاند و ۱۴۰۰ را سال پایان بدبختیها نامیدهاند.
بهای دلار در بازارهای غیررسمی ایران در هفته اخیر با کاهش همراه بود اما روزنامه وطن امروز، وابسته به سپاه پاسداران، در صفحه اول خود با تیتر درشت نوشت: «سقوط واقعی دلار، خرداد ۱۴۰۰».
هدف اصلی حملات البته بیشتر متوجه محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دولت روحانی، بوده است. با اینکه در ماههای اخیر گفته میشد خیال اصولگرایان از نامزد نشدن ظریف راحت شده، اما بار دیگر احتمال «آمدن» او موجی از واکنشها را در پی داشته است.
«وحید یامینپور»، از چهرههای رسانهای اصولگرایان، در توییتی کنایی نوشت که برخی اصولگرایان حتی به این فکر میکنند که از ظریف در کابینه بعدی استفاده کنند.
سیاست دولت ترامپ در قبال ایران، موسوم به سیاست «فشار حداکثری»، توان اقتصادی جمهوری اسلامی را در هم شکست و علاوه بر اینکه تامین مالی گروههای نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه را مختل کرد، نارضایتیها در داخل را نیز به سطح مهمترین چالش امنیتی افزایش داد.
از این رو تعجبی ندارد که جمهوری اسلامی در سه سال و چند ماه گذشته (از زمان خروج آمریکا از برجام) تنها به امید پایان دولت ترامپ و لغو تحریمها دوام آورده باشد.
اما این امید که آمریکا به برجام بازمیگردد، تحریمها بلافاصله لغو میشود و دسترسی جمهوری اسلامی به شاهراه مبادلات بانکی جهان میسر خواهد شد با چالشهایی جدی روبهروست که دو چالش از آن میان مهمتر است.
جمهوری اسلامی و مسالهای به نام بایدن
شمار زیادی از تحلیلگران و حتی مقامهای سیاسی پیشبینی کردهاند جو بایدن حتی اگر مایل باشد در مقام رئیس جمهور آمریکا برجام را احیا کند و تحریمها علیه ایران را بردارد کار آسانی نخواهد داشت.
دلیل نخست را «الیوت آبرامز»، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، توضیح داده است: حالا که فشارهای دولت ترامپ جواب داده و جمهوری اسلامی به شدت نیازمند لغو تحریمهاست، دولت جدید آمریکا چرا نباید از اهرم فشار پدید آمده استفاده کند؟
برخی تحلیلگران نیز یادآور شدهاند انتظار ندارند دولت بعدی آمریکا بدون گرفتن امتیازاتی، دستکم در راستای اصلاح برجام، به لغو تحریمها یا بازگشت به برجام تن بدهد.
روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی تحلیلی نوشته است ده سال پیش وقتی بایدن از ماجرای نفوذ ویروس استاکسنت به تاسیسات هستهای ایران با خبر شد ابتدا عصبانی بود اما بعدها اذعان کرد آن اقدام یکی از چیزهایی بود که باعث شد بدون وقوع جنگ، ایران به میز مذاکره بیاید. بنابر این دور از انتظار نیست که امروز نیز نظر نامساعدی به اقدامات انجامشده نداشته باشد.
مشکل دیگر نیز ساختار حقوقی و اداری تحریم و لغو تحریمهاست. با اینکه دست رئیس جمهوری آمریکا برای لغو فوری برخی تحریمها باز است، اما شمار زیادی از تحریمها برای ملغی شدن نیاز به شواهد و استناداتی دارد؛ از آن جمله تحریمهایی که به نوعی به تروریسم یا تامین مالی تروریسم مربوط باشد.
جو بایدن هنگام کارزار انتخاباتیاش به بازگشت به برجام اشاره کرده بود. یکی از دستیاران او نیز در روزهای اخیر این موضوع را مطرح کرده و خواستار بازگشت ایران به رعایت کامل مفاد برجام شده بود. با این حال بایدن در روزهایی که نتایج اولیه انتخابات روشن شده اظهار نظر جدیدی درباره برجام نکرده است.
برخی تحلیلگران نیز چالشی مهم را پیشبینی کردهاند: فرض کنیم بایدن تحریمها علیه را لغو کرد و به برجام بازگشت. چنین اتفاقی لزوما به گشایش اقتصادی برای مردم ایران منجر نمیشود. جمهوری اسلامی نیز دستاویزی به نام ترامپ را که در این سالها همواره برای توجیه ناکارآمدیاش استفاده میکرد از دست خواهد داد. در آن صورت چالشی جدی در برابر حکومت ایران خواهد بود.
جمهوری اسلامی و روزهای باقیمانده از دولت فعلی آمریکا
اما فارغ از اینکه چه کسی بیستم ژانویه در واشینگتن سوگند ریاست جمهوری بخورد، هنوز از دولت فعلی ترامپ حدود ۷۰ روز باقی مانده و بنابر شواهد، این دولت عزمش را برای وضع تحریمهایی بیشتر علیه ایران جزم کرده است.
چند روز پیش برخی پایگاههای خبری، از جمله وبسایت «آکسیوس» و وبسایت «نشنال»، گزارش دادند که دولت ترامپ قصد دارد در ایام باقیمانده از این دولت «سیل تحریمها» را به سوی ایران روانه کند.
این موضوع را شمار زیادی از تحلیلگران و ناظران یادآور شدهاند. یک مقام پیشین جمهوری اسلامی نیز از عبارت «اقیانوس تحریمها» استفاده کرده است.
«حسین موسویان»، از دیپلماتهای پیشین جمهوری اسلامی که زمانی سخنگوی تیم مذاکرهکننده هستهای بود، به روزنامه همشهری گفته است: «بازگشت به برجام با توجه به اقیانوسی از تحریمها که دونالد ترامپ اعمال کرده برای جو بایدن خیلی سختتر از دستیابی به برجام در دوره اوباماست. اگر این سختی ده برابر نباشد، کمتر نیست.»
در حال حاضر الیوت آبرامز، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در سفری منطقهای است و سفر منطقهای «مایک پومپئو»، وزیر خارجه آمریکا، نیز به زودی آغاز میشود؛ یکی از محورهای گفتوگوهای هر دو نفر موضوع ایران است.
سفر ۱۰ روزه پومپئو از روز جمعه آغاز میشود و او به فرانسه، ترکیه، گرجستان، اسرائیل، امارات، قطر و عربستان سعودی خواهد رفت.
پمپئو در دو روز گذشته چند بار از «تهدیدهای فزاینده ایران» یاد کرد و گفت یکی از موضوعات سفرش بررسی اقدامات بیثبات کننده ایران است.
الیوت آبرامز نیز سفر خود را از اسرائیل آغاز کرد و امارات متحده عربی و عربستان سعودی دو مقصد بعدی او هستند.
مطالب مرتبط:
الیوت آبرامز: بایدن برای احیای برجام کار آسانی ندارد
واکنشها به پیروزی بایدن در ایران؛ فرصت طلایی یا شادی کوتاهمدت؟
تبریک ظریفانه و ابراز علاقه به مذاکره با بایدن
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر