در ماههای اخیر تنش لفظی بین مقامهای جمهوری اسلامی ایران و ایالاتمتحده آمریکا به بالاترین حد خود در یک دهه اخیر رسیده و حتی یکبار کار به حمله محدود نظامی دو کشور در خاک عراق هم انجامید. دراینبین «مایک پمپئو» و «محمدجواد ظریف» وزرای خارجه دو کشور اصطلاحاتی را به کار میبرند که معنی فنی آن برای میتواند برای عموم مردم مشخص نباشد.
***
حقوق مخاصمات مسلحانه (Jus in bello): حقوق حاکم بر نحوه هدایت جنگ است. این حقوق صرفاً بشردوستانه بوده و درصدد محدود کردن درد و رنجهای ناشی از درگیریهای مسلحانه و جنگ از طریق حمایت و کمکرسانی تا حد ممکن به قربانیان آن است. این حقوق بدون توجه به دلایل یا مشروعیت توسل بهزور، ناظر بر واقعیت یک مخاصمه است و مخاصمات را تنها از بعد دغدغههای بشردوستانه تنظیم میکند. مفاد این حقوق بدون اینکه به علت درگیری و درستی یا نادرستی دلایل عنوانشده توسط هر یک از طرفین را در نظر بگیرد، به طرفهای در حال جنگ اعمال میشود.
قوانین پیشگیری از جنگ (Jus contra bellum): مقررات جلوگیری و ممانعت از جنگ تلاش میکند تا توسل بهزور را در میان دولتها محدود کند. این مقررات از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی شکلگرفته و عمدتا کنفرانسهای صلح لاهه در تشکیل آن نقش محوری داشته است. در سال شروع جنگ جهانی دوم یعنی ۱۹۳۹ پیمانی در پاریس شکل گرفت که توسل به زور را بهطور مطلق غیرقانونی میکرد. این توافق مورد تایید ۶۳ کشور ازجمله ایران قرار گرفت اما وقوع جنگ جهانی دوم، ناکارایی آن را نشان داد. پس از جنگ جهانی دوم و تاسیس سازمان ملل متحد در مقررات منع توسل بهزور و پیشگیری از جنگ استثناهایی در نظر گرفته شد. مطابق منشور سازمان ملل، دولتها باید از تهدید یا بهکارگیری زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی دولت دیگر اجتناب کنند اما درصورتیکه هدف تجاوز قرار گرفتند حق دارند از خود در برابر تجاوز دفاع کنند.
حق بر جنگ (Jus ad bellum): مجموعه قوانین و مقرراتی که نبرد مسلحانه و توسل به روز از سوی دولتها را قاعدهمند میکند، حق بر جنگ یا حقوق بینالملل توسل به زور میگویند؛ بهعبارتدیگر در نبردهای مسلحانه بینالمللی، طرفین دارای مسئولیت و حقوقی هستند و نمیتوانند صرفا با توجیه اینکه در حال جنگ هستند به هر عملیات خشونتآمیز یا مرگباری دست بزنند. این مجموعه قواعد به دولتها اجازه میدهد تا در شرایط معینی به نیروی اسلحه متوسل شوند.
اقدام به تروریسم بینالمللی (Act of international terrorism): این اصطلاحی است که جمهوری اسلامی ایران و ایالاتمتحده آمریکا بهطور مستمر به یکدیگر نسبت میدهند. تروریسم در معنی حقوق بینالملل به معنی کشتار یا صدمه بدنی جدی به افراد غیرنظامی است که در هیچ جنگی شرکت ندارند اما با هدف ایجاد و اشاعه وحشت در میان مردم، صورت میگیرد. هدف نهایی در عملیات تروریستی ایجاد رعب است تا از طریق آن دولت را وادار به انجام یک خواسته و یا اجتناب از انجام یک کار کنند. بهطور مثال آمریکا میگوید جمهوری اسلامی ایران با هدف قرار دادن نیروهای نظامی این کشور در عراق دست به عمل تروریستی میزند تا ایالاتمتحده را مجبور به خروج از خاک عراق کند. در برابر جمهوری اسلامی ایران، آمریکا را متهم میکند تا مثلا با ترور قاسم سلیمانی نظامی رسمی جمهوری اسلامی که در سفر عراق به سر میبرد، ایران را مجبور به پایان حمایت از گروههای شبهنظامی عراق کند.
اقدامات مجاز در صحنه جنگ (Permissible on the battlefield): حقوق مخاصمات مسلحانه اقداماتی را برای طرفین جنگ مجاز میداند اما بهطور پیوسته از حقوق غیرنظامیان و نظامیان دفاع میکند. این اصطلاح را محمدجواد ظریف به کار برد و آمریکا را متهم کرد که با اعمال تحریمها در زمان شیوع ویروس کرونا، حتی از اقدامات مجاز در صحنه جنگ هم فراتر رفته است.
اقدام به جنگ (Act of War): به مجموعه رفتاری گفته میشود که با هدف برافروختن آتش جنگ یا ادامه آن انجام میشود یا تلاش دارد آغاز درگیری مسلحانه و ادامه جنگ را توجیه کند. این اصطلاح را اولین مایک پمپئو زمانی به کار برد که تاسیسات نفتی عربستان هدف حملات موشکی قرار گرفت. ایران مسئولیت این حمله را به عهده نگرفت اما آمریکا آن را به جمهوری اسلامی ایران نسبت داد و آن را اقدام به جنگ خواند.
دولت پایبند به قانون (Law abiding nation): به دولتی گفته میشود که به مقررات ملی و بینالمللی پایبند است و تعهدات خود را بهطور مستمر و کامل اجرا میکند. چنین دولتی در برابر قصورات احتمالی اجرای تعهدات خود پاسخگوست و نقض قوانین را توجیه نمیکند. جمهوری اسلامی ایران از ابتدای تاسیس خود با این اتهام بهطورجدی روبرو بوده است. این اصطلاح را محمدجواد ظریف زمانی به کار برد که ایالاتمتحده اقدامات برونمرزی جمهوری اسلامی را خلافکارانه خوانده بود.
حقوق بینالمللی جنگ (International law of war) :حقوق بینالمللی جنگ یا عنوان مدرنتر آن، حقوق بینالمللی بشردوستانه، مجموعه گستردهای از قواعد جنگی است که به دلایل بشردوستانه درصدد است آثار و عوارض جنگ و درگیری را به حداقل برساند برای همین در میان حقوقدانان ارجحیت یافته تا بهجای حقوق بینالمللی جنگ به آن حقوق بینالمللی بشردوستانه گفته شود. حقوق بینالمللی بشردوستانه از اشخاصی که در مبارزات شرکت ندارند، دشمنانی که تسلیم شدهاند، دشمنانی که دستگیر شدهاند و دشمنانی که زخمی یا بیمار هستند حمایت میکند. براساس تعریف کمیته بینالمللی صلیب سرخ، حقوق بینالمللی بشردوستانه بر توانایی تخریب، انتخاب سلاحها و ابزار جنگیدن محدودیت اعمال میکند. بهطور مثال اینکه به چه چیزهایی میتوان حمله کرد، از چه سلاحهایی میتوان استفاده کرد و چه احتیاطهایی را برای کاهش شمار مصدومان غیرنظامی باید مدنظر قرار داد.
اهداف مشروع (Legitimate targets) :مقررات بینالمللی استفاده از زور، عملیات تجاوزکارانه و بهکارگیری سلاح علیه کشور دیگر را ممنوع کرده است. این ممنوعیت در زمان شروع درگیری، استثناهایی دارد. بهطور مثال وقتی بهطور رسمی جنگ بین دو کشور درمیگیرد، دو طرف اجازه دارند مطابق قواعد جنگی اهداف نظامی یکدیگر را هدف قرار دهند. به چنین اهدافی که مقررات بینالمللی اجازه داده در زمان درگیری مسلحانه هدف قرار گیرند، اهداف مشروع میگویند. این اصطلاح اولین بار از سوی محمدجواد ظریف در حوادث اخیر بین ایران و آمریکا به کار گرفته شد. او تهدید کرد که به دنبال کشته شدن فرمانده نیروی قدس سپاه توسط ایالاتمتحده، اهداف مشروع این کشور هدف حمله جمهوری اسلامی قرار خواهد گرفت.
نیابتیها :(Proxies)نیابتیها گروهای شبهنظامی خارجی هستند که از سوی یک کشور دیگر موردحمایت مالی و نظامی قرار میگیرند و آموزش میبینند تا برای عملیات در خاک آن کشور به نیابت از نیرویهای مسلح رسمی، عملیات انجام دهند. بهطور مثال حزبالله لبنان و حشدالشعبی عراق که متشکل از اتباع لبنان و عراق هستند از سوی جمهوری اسلامی ایران تاسیس شدهاند و همسو با اهداف و منافع ایران در این دو کشور عمل میکنند. این اصطلاح را مایک پمپئو درباره ایران به کار برده است.
تلافی :(Reprisal) مقررات بینالمللی به کشورها اجازه میدهد درصورتیکه از سوی کشور دیگری زیان یا خسارتی ببینند دست به عمل متقابل بزنند به شرطی که این عمل اقدام نظامی و مسلحانه نباشد. هدف از این کار وادار کردن دولت متخلف به اجرای تعهداتش است اما درصورتیکه اقدام متقابل بدون هشدار قبلی و درخواست برای جبران خسارات باشد و همراه با عملیات نظامی صورت بگیرد، تلافی نام دارد که براساس مقررات بینالمللی رفتاری غیرقانونی است. جمهوری اسلامی ایران بارها و بهطور مستمر کشورهای دیگر را به انجام عملیات تلافیجویانه تهدید کرده است. مایک پمپئو در ماههای اخیر بارها ایران را به انجام چنین رفتاری متهم کرده است.
اقدام متناسب :(Proportionate act) مقررات بینالمللی، عمل متقابل کشورها در برابر یکدیگر را به رسمیت شناخته و آن را قانونی میداند اما این عمل بهجز اینکه باید غیرنظامی و غیرمسلحانه باشد، باید متناسب با خسارات واردشده به کشور زیاندیده باشد. بهطور مثال اگر کشور دست به توقیف غیرقانونی داراییهای یک کشور دیگر زده، کشور زیاندیده با رعایت همه مقررات میتوانند دست به توقیف همان مبلغ از دارایی کشوری که تخلف انجام داده بزند. عمل متقابل کشور زیاندیده نباید مثلا شامل زندانی کردن تبعه کشور متخلف یا مثلا حمله نظامی باشد. درصورتیکه کشور زیاندیده به همان مقداری که اموالش توقیف شده دست به بلوکه کردن اموال کشور متخلف بزند اقدام متناسب انجام داده است. این عبارت اولین بار در درگیریهای لفظی اخیر ایران و آمریکا از سوی محمدجواد ظریف استفاده شد. پس از کشته شدن قاسم سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران ایالاتمتحده را تهدید کرد که در پاسخ به رفتار آمریکا دست به اقدام متقابل میزند و آن رفتار «اقدامی متناسب» خواهد بود.
مطالب مرتبط:
موقعیت بیسابقه آقای وزیر؛ مقررات تحریم آیتالله خامنهای مبنای تحریم ظریف است
نقشههای تروریستی دلیل تحریمهای جدید علیه ایران
حاشیه های نامه رئیس سازمان سیا به قاسم سلیمانی
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر