غرق شدن ۲۳ پناه‌جو در اطراف یونان؛ جزیره‌هایی به وسعت هزاران بی‌خانمان

هفته‌ای نیست که خبر غرق شدن پناه‌جویان منتشر نشود. مسیرهای مرگ‌بار هر هفته جان بسیاری از آوارگان جهان را به کام می‌کشند. در روزهای گذشته نیز دست‌کم ۲۳ پناه‌جو غرق شدند؛ یازده نفر بین ترکیه و جزایر شرق یونان، دوازده نفر هم در دریای بین غرب یونان و ایتالیا. دست‌کم هشت تن از غرق‌شده‌ها، کودک بوده‌اند.
آوارگانی که برای رسیدن به «زندگی بهتر» و «امنیت» در اروپا، تن به خطر داده‌اند، مسیر بیشتر آن‌ها از دریا و خصوصا جزایر یونان می‌گذرد.

دو سانحه واژگونی قایق‌های حامل پناه‌جویان در روز یکشنبه دوازدهم ژانویه، به زندگی و امید دست‌کم ۲۳ پناه‌جو پایان داد. یازده تن از این کشته‌ها در دریای اژه به سمت یونان در حرکت بودند. آن‌ها از ترکیه و شهر بندری «چشمه» به راه افتاده بودند و می‌خواستند خود را به یونان برسانند تا رهسپار مقصدی شوند که تصوری از آن نداشتند. هشت تن از این مسافران کودکانی بودند که رویای آینده‌ای موفق را به دل آب سپردند. همان روز، قایقی دیگر در آن سوی یونان، غرب این کشور، قرار بود ۵۰ مسافر را به ایتالیا برساند. این قایق هم واژگون شد، ۲۱ نفر نجات پیدا کردند، دوازده جنازه کشف شد و هنوز از باقی مسافران خبری نیست. قایق آن‌ها در نزدیکی جزیره «پاکوس» غرق شد.

در پی واژگونی قایق حامل پناه‌جویان، مقامات یونان و همچنین نیروهای ساحلی گفته‌اند که پس از دریافت سیگنال‌های نامشخص و به هم ریخته از قایقی در آب، در محل حاضر شدند و توانستند ۲۱ نفر را نجات دهند. به گفته آن‌ها، عملیات جست‌وجو چندین روز ادامه داشت. اما هنوز خبری از باقی مسافران این قایق منتشر نشده است. شاید آن‌ها هم به جمع پناه‌جویان گم‌شده اضافه شده‌اند؛ بدون آن‌که هویتی از آن‌ها باقی مانده باشد. معمولا بیشتر قایق‌هایی که خبر واژگونی آن‌ها منتشر می‌شود، در آب‌های بین ترکیه و شرق یونان غرق می‌شوند و دریای غربی این کشور، کم‌تر چنین اتفاقاتی را شاهد است.

یونان خط مقدم ورود اکثر پناه‌جویانی است که خصوصا از خاورمیانه به سمت اروپا رهسپار می‌شوند. آن‌ها از طریق مسیرهای زمینی و دریایی خود را به خاک یونان یا جزایر شرق این کشور می‌رسانند؛ بدون آن‌که بدانند چه نوع زندگی در انتظارشان است. یعنی اولین کشور اتحادیه اروپا که سر راه دارند. بنا به گزارش‌های امور پناه‌جویان سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۹ دست‌کم ۷۴هزار و پانصد مهاجر و پناه‌جو به یونان رسیده‌اند که بیشتر آن‌ها از طریق دریایی اقدام کرده‌اند. یعنی مسیری که از ترکیه می‌گذرد و بیشتر مسافران‌اش، افغانستانی‌ها، سوری‌ها، عراقی‌ها، پاکستانی‌ها و ایرانی‌ها هستند.

معمولا قایق‌هایی که از شهرهای بندری غرب ترکیه راهی یونان می‌شود، به جزایر این کشور می‌رسد. قاچاق‌بران با دریافت هزینه‌های هنگفت، به مسافران می‌گویند که بعد از دقایقی پارو زدن، به اروپا خواهند رسید. در حالی‌که رسیدن به جزیره‌های یونان همان و گرفتار ماندن در توافقات بین اتحادیه اروپا، یونان و ترکیه همان. از سال ۲۰۱۶ در توافقی که با ترکیه شکل گرفت، قرار شد که درخواست پناه‌جویانی که به جزایر یونان می‌رسند، در همان جزیره‌ها مورد بررسی قرار گیرد و اگر پاسخ‌شان منفی بود، از همان جزیره به ترکیه بازگردانده شوند.

اما سال‌هاست که کمپ‌های این جزایر بیش از ظرفیت خود مهاجر و پناه‌جو در خود جای داده‌اند و رسیدگی به امور آن‌ها نیز از کنترل مسوولان و مقامات امور پناهندگی یونان خارج شده است. در بدترین نمونه، کمپ «موریا» در جزیره «لس‌بوس» یونان که ظرفیت حدودا ۳هزار و هفتصد پناه‌جو دارد، در سال ۲۰۱۹ بیش از چهارده هزار مهاجر و پناه‌جو را در خود جای داده است. در اواخر سال ۲۰۱۹ یونان متعهد شد که این کمپ‌ها را که شرایطی غیرانسانی بر آن حکم‌فرماست تعطیل کند اما بعدتر، مقامات گفتند که این کمپ‌ها جمع‌آوری خواهند شد و به جای آن‌ها بازداشت‌گاه برقرار می‌شود تا سریع‌تر تکلیف پناه‌جویان مشخص شود.

اما بنا به گزارش‌هایی که از این جزیره به دست آمده، شمار پناه‌جویان و مهاجران به قدری بالا رفته است که جنگل‌های اطراف کمپ «موریا» نیز در حال تبدیل شدن به کمپ‌هایی دیگر است. بسیاری از پناه‌جویان در چادرهایی که تهیه کرده‌اند ساکن شده‌اند. آن‌هم در شرایطی که فصل سرما رسیده است؛ نه زیراندازی دارند و نه وسیله‌ای که جلوی هجوم سیل و باران را بگیرد. وسیله‌ گرمازایی موجود نیست و کمپ‌نشینان برای بیماری‌ها پزشکی ندارند که به آن مراجعه کنند. بلکه تنها نیروهایا امدادگر هستند که به دلیل کمبود دارو، به آن‌ها می‌گویند: «آب بخور!»

این‌جا اولین خوش‌آمدگویی اروپا به پناه‌جویان و مهاجرانی است که خطر دریا را پشت‌سر گذاشته‌اند و هنوز به مقصد خود نرسیده‌اند.

در میان این گروه، بسیاری هم کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال دیده می‌شود. یکی از آن‌ها با ملیت افغانستانی و پانزده سال سن، برای «ایران وایر» می‌گوید که بیست روز است به جزیره «لس‌بوس» رسیده‌اند: «بی‌سرپرست هستیم. هیچ‌کس را نداریم. این چادر را هم دولت به ما نداده، یک خانواده به ما کمک کرد. شب با مشکل می‌خوابیم که کسی آزار و اذیت نکند. زیر سن هستیم و فامیلی هم نداریم.»

معمولا گلایه پناه‌جویان و مهاجران در این جزایر در کنار شرایط غیرانسانی حاکم بر کمپ‌ها، عدم پاسخ‌گویی مسوولان و نداشتن چشم‌اندازی از آینده است. روزگار آن‌ها در جنگی مداوم برای زنده ماندن در این شرایط است، بدون آن‌که بدانند حکومت‌های اروپایی چه تصمیمی برای آن‌ها خواهند گرفت. در بیشتر مواقع هم ناامیدی از جوابی مشخص، آن‌ها را دوباره راهی سفرهای قاچاقی می‌کند: «ما در افغانستان اقتصاد نداشتیم. تحصیل هم نبود. آمدیم تا تحصیل کنیم. وگرنه چرا باید از کشور خود برویم. بلکه دلت کمک کند ما را به جایی ببرد که بتوانیم تحصیل کنیم. دو روز شده که غذا هم به ما نرسیده. مجبور هستیم که شب‌ها گرسنه بخوابیم. ما زیر سنن هستیم و حتی کارت پول هم به ما نمی‌دهند. یک ماه می‌شود که حمام هم نرفتیم.»

برخی از این پناه‌جویان و مهاجران که دستی بر جیب دارند یا سرمایه‌ای به همراه خود داشته‌اند، در گوشه‌وکنار کمپ تجارتی هرچند کوچک برای خود به راه انداخته‌اند. بنا به روایت پناه‌جویان و مهاجران ساکن کمپ‌های جزایر یونان، یکی از بزرگ‌ترین معضلات آن‌ها کیفیت پایین خوراک است. غذاهایی که گاه بعد از ساعت‌ها انتظار در صف‌های طولانی، نصیب آن‌ها می‌شود اما قابل خوردن نیست. برای همین، گروهی که از پس مخارج راه‌اندازی کار و کاسبی برمی‌آیند، به تولید خوراک می‌پردازند؛ یعنی نان.

یکی از همین خانواده‌ها که از افغانستان به «موریا» رسیده، در گوشه‌ای از کمپ، تنوری برپا کرده و با کمک چندین نفر، هر قرص نان را به قیمت ۵۰ سانتیم (نصف یک یورو) به فروش می‌رساند. البته در بسیاری از موارد، پناه‌جویان بسیاری هستند که همین‌قدر توانایی تامین معیشت هم ندارند.
 

مرد افغانستانی که سه ماه است به جزیره «لس‌بوس» رسیده، در حال باز کردن خمیر نان است و می‌گوید که روزانه ۲۰۰ تا ۲۵۰ نان می‌فروشند: «درآمد آن‌چنانی ندارد. ده بار، بیست بار شده که در صف، غذا گیرمان نیاید. چند باری هم که غذایشان را خوردیم، مریض شدیم. رسیدگی پزشکی هم نیست. هر نوع مریضی که می‌گیریم می‌گویند آب بخور. آب اگر فایده‌ای داشت، ماهی نهنگ می‌شد. به هیچ‌کس نمی‌رسند. این‌جور نیست که به بعضی برسند و به برخی نه.» صورتش مردی سی ساله را نشان می‌دهد اما می‌گوید چند روز دیگر هجده ساله می‌شود.

همان‌طور که خمیر نان را ورز می‌دهد، می‌گوید: «اگر این‌جا ماندنی بودیم که افغانستان بهتر بود. هجده برابر آن جنگ، وضعیت خراب است. آن‌جا کار می‌کردیم حقوقی داشتیم. اینجا کار می‌کنیم فقط نان می‌خوریم. اگر قرار باشد این‌جا بمانیم که آینده‌ام همین می‌شود. جلو رفتن هم نامعلوم است.»

زندگی در جزایر شرق یونان، در کمپ، خرابه‌ها، یا در جنگل‌ها به همین شکل روزانه ادامه دارد. هزاران نفر که به هر دلیلی راهی اروپا شده‌اند در بدترین شرایط زنده می‌مانند تا بلکه آینده‌ای روشن‌تر در انتظارشان باشد. بسیاری اما هر روز در حال تلاش برای رها شدن از جزایر، رسیدن به خاک یونان و بعد ادامه مسیر هستند. اگر مسیر زمینی را در پیش نگیرند و راهی کشورهای حوزه بالکان نشوند، یا پولی برای پرداخت به قاچاق‌بر و غیرقانونی سوار شدن بر هواپیما نداشته باشند، به سمت آب‌های غرب یونان رهسپار می‌شوند. همان‌ دریایی که یکشنبه، جان دوازده نفر را گرفت.

پنا‌ه‌جویان در این مسیر، حالا باید دریایی دیگر را پشت‌سر بگذارند تا به ایتالیا برسند. کشوری که دولتی راست‌گرا بر آن حاکم است و در یک‌سال گذشته حتی اجازه پهلو گرفتن به کشتی‌های نجات را نداده است. کشتی‌هایی که در سطح دریا به دنبال پناه‌جویان و مهاجرانی هستند که در آب‌ها گیر افتاده‌اند. ایتالیا حتی کمک به این گروه از انسان‌ها را «جرم‌انگاری» کرده و بر آن مجازات تعیین کرده است.

رسیدن به ایتالیا، برای هزاران تن از این مسافران، آرزویی است که با خیره شدن به ازدحام جمعیتی که در کمپ‌ها موج می‌زند، در سر می‌پرورانند. ایتالیا هم مقصد نیست. آن‌ها فقط می‌خواهند «جلو» بروند. از دریا بگذرند. زمین را پشت سر بگذارند. در آسمان‌‌ها شانس‌شان را امتحان کنند؛ تا شاید، امنیت و آینده‌ای بهتر از آن‌چه داشته باشند که در وطن‌شان داشته‌اند.

بنا به گزارش سازمان بین‌المللی مهاجران IOM تنها در دو هفته نخست سال ۲۰۲۰ دست‌کم ۸۹ پناه‌جو و مهاجر در سراسر جهان، برای رسیدن به رویای خود، جان باخته‌اند. تنه در شرق یونان و نزدیکی ترکیه ۲۹ انسان جان خود را از دست داده‌اند و در غرب آن، دوازده نفر، رویاهای‌شان در دریا، دفن شد.
این آمار، حداقل شمارش را نشان می‌دهد و بیان‌گر تمامی واقعیت نیست. بسیاری از پناه‌جویان و مهاجران، همچنان گم‌شده‌ به حساب می‌آیند.

مطالب مرتبط:
مرگ و میر پناه‌جویان؛ واژگونی یک قایق و کودکی که زیر کامیون رفت
کودک‌ پناه‌جویانی که زندگی در چشمان‌شان خشک می‌شود
پیدا شدن ۱۲ پناه‌جوی دیگر در یخچال کامیون؛ در زی‌بروژ چه خبر است؟