فرزانه حاجیلو؛ شهروندخبرنگار
شاید بسیاری جاذبه گردش‌گری استان هرمزگان را با نام «گنبد نمکی بستک» بشناسند؛ جایی که حالا خبرهایی در مورد واگذاری آن به بخش خصوصی، با هدف «بهره‌برداری صنعتی» از آن به گوش می‌رسد.
همین خبرها، معنی در معرض تخریب قرار گرفتن این اثر طبیعی و گردش‌گری استان هرمزگان را در دل خود داشتند. پس از انتشار این اخبار، اعتراضات مدنی فعالان میراث فرهنگی هم آغاز شد. یکی از معترضان، «محمد درویش»، کارشناس محیط زیست است که در حساب توییتری خود نوشت: «این فقط چشم‌انداز یک گنبد نمکی در بستک هرمزگان نیست، این بهانه زیستن با کیفیت در وطن است. لطفا تاراجش نکنید.»
شهرستان بستك در شمال غربی استان هرمزگان، به لحاظ شرايط محیطی، گرم و خشك و از جمله نواحی فقير كشور از نظر منابع آب محسوب می‌شود. اين منطقه از نظر زمينشناسی، تحت تاثير دو عامل زمين‌ساختیِ چين‌خوردگی كلی «زاگرس» و پديده «دياپيريسم» قرار دارد.
گنبدهای نمكی به عنوان يكى از عوامل اصلی شوری آب و خاك منطقه معرفی شده‌اند و برای جلوگیری از تخريب منابع آب و خاك، باید طرح‌های كنترل شوری در این منطقه به اجرا در آيند. همه این عوامل، دلایل کافی برای اعتراض فعالان محیط زیست کشور شده‌اند.
پس از این اعتراضات بود که «رضا برومند»، مدیرکل میراث فرهنگی استان هرمزگان گفت: «به دستور فرماندار بستک، عملیات خاکبرداری معدن نمک "فتویه" متوقف شده است.»
البته خود او نیز هنوز مطمئن نیست آسیبی به گنبد نمکی وارد شده باشد: «بررسی‌ها در خصوص این که معدن نمک واگذار شده در عرصه و حریم گنبدهای نمکی بستک است یا خیر، آغاز خواهد شد.»
این تردید در پاسخ «میثم قاسمی»، معاون فنی اداره کل محیط زیست هرمزگان در مورد استعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت از این اداره کل بیشتر به چشم می‌خورد. او می‌گوید: «چون محدوده مورد نظر در منطقه حفاظت‌شده محیط زیست نبوده، نیازی هم به دریافت استعلام و مجوز نیست.»
براساس اصلاحیه ماده ۲۴ «قانون معادن»، از سال ۱۳۹۰ وزارت صنعت، معدن و تجارت از محیط زیست در خارج از منطقه حفاظت شده استعلام نمی‌گیرد.
با این وصف، برومند، مدیر میراث فرهنگی این استان برای اطمینان بیشتر، از کارشناسان میراث فرهنگی خواسته در مورد صحت این که واگذاری معدن به فرد خاص، در عرصه و حریم گنبدهای نمکی بوده است یا نه، بررسی کنند.
او البته در همین مورد توضیح داده است: «اگر در حریم باشد، قطعا متوقف خواهد شد. در غیر این‌صورت، طبق قوانین به کارشان ادامه خواهند داد. ضمن آن‌که فرماندار به عنوان رییس شورای تامین استان، می‌تواند در این زمینه بگوید کار ادامه پیدا کند یا نکند.»
اما علی‌اصغر مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردش‌گری پیرامون همین حواشی در توییتی نوشت: «پس از کسب خبر، بلافاصله اقدامات لازم برای توقف عملیات اجرایی انجام شد. در حال رایزنی برای ابطال مجوز صادره از اداره صنعت و معدن استان هستیم.»
یکی از راه‌های گریز این گنبدهای نمکی از واگذاری به بخش خصوصی و تبدیل شدن کاربری آنها به صنعتی، قرار گرفتن در فهرست ثبت جهانی میراث فرهنگی است. هرچند خبرهایی نیز منتشر شده‌اند که تایید می‌کنند گنبدهای نمکی بستک در فهرست موقت ثبت جهانی قرار گرفتهاند ولی برومند اطلاعی در این زمینه ندارد: «بر اساس آخرین تماس با سازمان میراث فرهنگی کل کشور، ظاهرا اعلام کردهاند که گنبدهای نمکی در فهرست انتظار ثبت جهانی قرار دارند اما هنوز اطلاعاتش برای ما ارسال نشده است که پیگیری کردیم این اتفاق هم بیفتد. اما فرض بر این است که این گنبدها با چند سال فاصله عقب یا جلوتر، قطعا ثبت جهانی خواهند شد و هرگونه تعرض به عرصه و حریم آنها ممنوع است.»
بر اساس بررسی‌های انجام شده، نزدیك به ۵۰ گنبد نمکی در استان هرمزگان وجود دارند که مساحتی بالغ بر ۵۰۵۱ کیلومترمربع از کل خاک این استان را می‌شوند. این گنبدهای نمکی در قسمت‌های غربی و شمال غربی استان هرمزگان، دارای بیشترین تراکم بوده و به سمت شرق و شمال از تراکم آنها کاسته می‌شود. به طوری که در قسمت‌های شرقی بعد از گسل میناب، آثاری از این گنبدها دیده نمی‌شود.
برخی از مهمترین گنبدهای استان هرمزگان عبارتند از گنبد نمکی «نمکدان» در جزیره قشم، گنبد نمکی «گچین» در ۵۰ کیلومتری غرب بندرعباس، «طاقدیس انگوران» واقع این شهر و گنبد نمکی «پل» در غرب آن.
کاربرد برخی از این گنبدهای نمکی، اقتصادی است. سالیانه ۵۰ هزار تن نمک از بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه درهرمزگان برداشت می‌شود. «علی رهبری»، رییس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان بستک به «خبرآنلاین» گفته است: «این گنبد نمکی با ذخیره ۱۱میلیون و ۶۰۰ تن و استخراج، در شهر "جناح"، در ۳۰ کیلومتری جنوب شهرستان بستک قرار دارد. در این معدن روزانه به طور متوسط هزار و ۲۰۰ تن نمک صنعتی استخراج و تولید می‌شود.»
به گفته علی رهبری، عیار معدن نمک ۹۸ درصد است. دراین کارخانه، سنگ نمک به صورت لاشه‌های یک، ۵۰ و ۵۰۰ کیلوگرمی، کلوخه، «مش» تولیدی از کلوخه با پودری در بسته‌بندی‌های ۱۵ تا ۵۰ کیلوگرمی و کیسه‌های «جامبو» یک تنی تهیه و صادر می‌شود.
اما این نمک چه کاربردهایی دارد؟ نمک تولیدی از این گنبدها در صنایع نساجی، داروسازی، پلاستیکی و در حفاری‌های چاه‌های نفت کاربرد دارند.
ارزش نمک‌های تولیدی سالانه به یک میلیون دلار می‌رسد و گاهی به کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس، هند و چین صادر می‌شوند.
گنبدهای نمكی، پديده‌هايی «ژئومرفولوژيك» هستند كه نقش دوگانه‌ای را از لحاظ آثار خود بر محيط اطراف و بر منابع آب و خاك بازی می‌کنند؛ اثرات مخرب و منفی و البته آثاری مثبت و سازنده.
تاثیر منفی این نمک‌ها، شور کردن آبهای سطحی، شور کردن آبهای زيرزمينی»، شور کردن خاك، آلوده کردن محيط زيست و حركات «تكتونيك» ناشی است كه در منطقه بستك به وضوح قابل رويت هستند.
در نگاه اول، اثرات منفی گنبدها با كاهش كيفيت در منابع آب و خاك بيشتر به چشم می‌خورد اما نباید فراموش کرد كه آب و خاك نیازمند مواد معدنی هستند. گنبد نمكی به عنوان تامين‌كننده منابع معدنی آب و خاك، می‌تواند نقش مثبتی در تامین نیازهای معدنی آب و خاک منطقه داشته باشد. هرچند که نبايد اضافه شدن مواد معدنی به منابع آب و خاك، از مرز خطر و استاندارد عبور كند.
جريانات سطحی دایمی منطقه در دو حوضه مهران و شور فعاليت دارند. در داخل هر كدام از حوضهها، تعداد چهار گنبد نمكی وجود دارد كه ورود زهكشهای ناشی از آنها به اين دو حوضه، به شدت از كيفيت آب آنها می‌كاهد. آبهای زيرزمينی هم با زبانههای گنبد نمكی در تماس مستقيم هستند.
در کنار تمامی مباحث زیست محیطی، باید به یاد داشت که این گنبدهای نمکی، یک وجه اقتصادی مهم در منطقه و استان دارند؛ گردش‌گری.
«ژئوتوریسم» یا همان صنعت گردش‌گری زمین‌شناسی که در اصطلاح به آن «زمین گردش‌گری» نیز گویند، شاخه‌ای مهم از صنعت گردش‌گری محسوب می‌شود.
مخاطبان زمینگردشگری، علاوه بر متخصصان و کارشناسان زمین‌شناسی، گردشگران عادی و علاقه‌مندان به طبیعت هستند که در جریان فعالیت‌های زمینگردشگری، ضمن بازدید از پدیده‌های جذاب زمین‌شناسی، با مبانی پیدایش و اهمیت آنها نیز آشنا می‌شوند.
می‌توان انتظار داشت که با تغییرات در کاربرد گنبدهای نمکی، سیر مهاجرت بومیان از این منطقه را سرعت بیشتری ببخشد.
با این وصف، صدمه زدن به گنبدهای نمکی استان هرمزگان، صنعت، فرهنگ و اصالت این منطقه را هم دچار بحران و آسیب خواهد کرد و در نتیجه می‌توان انتظار داشت که یک سرمایه ملی پایدار از بین برود.
مطالب مرتبط:
چالش تازه میراث فرهنگی درباره بناهای تاریخی؛ روحانی چه می‌کند؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر