پناهجویان ایرانی ساکن شهر «وان» ترکیه خبر دادهاند که بیش از ۱۶۰ پناهجو در کمپ دیپورت «کورباش» که بیشتر ایرانی و افغانستانی هستند در یک روز، مسموم شدند و گفته میشود شش نفر از افغانستانیها هم جان خود را از دست دادهاند. این کمپ که در نزدیکی شهر وان قرار دارد پناهجویان و مسافرانی را در خود جای داده که قرار است به کشورهای خود بازگردانده شوند، روندی که ممکن است به یکسال هم بیانجامد.
طبق گزارشها ظرفیت کمپ «کورباش» ۷۵۰ نفر است اما برخی گزارشهای غیررسمی از سوی نهادهای حقوق بشری میگوید گاه بیش از ۲هزار نفر هم در آن نگهداری میشوند. «کورباش» شرایط بهداشتی و درمانی ضعیفی دارد و میزان غذایی که میان پناهجویان تقسیم میشود بسیار کم است. برای همین بسیاری از آنها در همان یک ماه اول، چندین کیلوگرم وزن از دست میدهند و به مرور، سیستم دفاعی بدنشان آسیب میبیند. رسیدگی درمانی هم با تاخیر انجام میشود. به طوریکه به گفته پناهجویان «اگر بعد از شروع این مسمومیت، به پناهجویان رسیدگی میشد، آن شش نفر جان نمیدادند.»
یکی از پناهجویان ایرانی که از ۲۲ بهمن ۹۷ در این کمپ نگهداری میشود، خبر داده است که اوایل هفته گذشته ماموران این کمپ میان پناهجویان میوه تقسیم کردهاند اما به ناگهان بیش از ۱۶۰ پناهجو، همزمان دچار مسمومیت شدهاند و شش تن از اهالی افغانستان هم جان باختهاند. به گفته او «ماموران دیر به داد پناهجویان بیمار رسیدهاند.» پناهجویانی که در این کمپ و دیگر کمپهای دیپورت ترکیه زندگی میکنند به محض انتقال به این ساختمانها، لوازم شخصیشان ضبط میشود و اجازه به همراه داشتن گوشیهای همراه هم ندارند. چند تلفن عمومی داخل سالنهای کمپها تنها راه ارتباطی آنها با دنیای خارج از کمپ است.
اشخاصی که به کمپهای دیپورت منتقل میشوند معمولا مسافران قاچاق انسان هستند که در نزدیکی مرزها بازداشت میشوند. همچنین پناهجویانی که درخواست پناهندگیشان با پاسخ منفی روبهرو میشود، در این کمپها هستند، مهاجران غیرقانونی و پناهندگانی که مرتکب خلاف شدهاند یا به عنوان نمونه در شهری غیر از شهری که برایشان تعیین شده، ساکن شدهاند بخش دیگری از ساکنان کمپهای دیپورت را تشکیل میدهند. مسافران اگر ارتباطاتی با خارج از این کمپ داشته باشند میتوانند برای خود وکیل بگیرند.
موسی برزینخلیفهلو از وکلای ایرانی ساکن ترکیه است که مورد مشورت بسیاری از پناهجویان قرار میگیرد. به گفته او اجرای دیپورت با یک حکم اداری انجام میشود و راه اعتراض به آن در کمیسیون ارزشیابی محافظت بینالمللی و بعد در محاکم اداری است: «مدت اقامت در این کمپها حداکثر شش ماه است که تمدید آن تا ۶ ماه دیگر هم امکانپذیر است. امکان ندارد که کسی بیشتر از یک سال در کمپ باشد. حکم دیپورت در اداره مهاجرت ترکیه بررسی و توسط کمیسیون صادر میشود. بدون دلیل فردی را دیپورت نمیکنند. در همه احکام دیپورت دلیل و استناد قانونی آن درج شده است. اقدام به خروج غیرقانونی از مرز جرم است و این هم یکی از دلایل دیپورت است. ضمنا رای اداره مهاجرت در دادگاه اداری قابل اعتراض است و حتی بعد از آن امکان اعتراض در دادگاه قانون اساسی وجود دارد. یعی با گذراندن این مراحل در بیشتر موارد دیپورت بر اساس قانون صورت میگیرد.»
اما روایتهای دیگری هم هست که میان پناهجویان نقل میشود.
به عنوان نمونه، شیما بابایی، فعال مدنی در حوزه زنان و حجاب مدت یک ماه را در کمپ دیپورت گذرانده است. او برای «ایران وایر» درباره شرایط کمپ دیپورت میگوید: «جلوی چشمان من چندین نفر را در همان یک ماه دیپورت کردند و تحویل مرز ایران دادند. حتی یکنفر خودزنی کرد و رگش را زد. چند روز بستری بود و بعد دیپورت شد. کورباش هم مثل همان کمپ توشبا است که من و همسرم در آن نگهداری شدیم. در این کمپها هیچ وسیله ارتباطی جز تلفنهای عمومی نیست. کمپ نیست؛ زندان است. زن و مرد، حتی خانوادهها هم از هم جدا هستند. امکان دیدارهای خانوادگی به سختی مهیا است. وضعیت بهداشتی اسفناکی دارد و هیچ رسیدگی نمیشود. پناهجویان خودشان باید این محیط را تمیز کنند. در حالیکه مثلا هر ۱۲ - ۱۳ مرد را در یک اتاق حبس و در را روی آنها قفل میکنند. تنها یک ساعت هواخوری دارند. مقدار وعدههای غذایی ناکافی است. من خودم در یک ماه ۶ کیلو وزن کم کردم. هیچ پاسخگویی هم وجود ندارد. دخترهای بسیاری را دیدم که مدت ۸ - ۹ ماه در این زندان بودند و هیچ چشماندازی نداشتند. حتی کسی از آنها نپرسیده بود که چرا به ترکیه آمدهاند.»
شیما بابایی و همسرش، داریوش زند به دلیل داشتن ارتباطاتی با خارج از محیط کمپ و فشار کنشگران و نزدیکان آنها به پلیس ترکیه و همچنین وخامت حال جسمی داریوش، بعد از یک ماه آزاد شدند.
قوانین حاکم بر کمپ «کورباش» برای پناهجویانی که قرار است به کشورهای خود دیپورت شوند، همان قوانین است که در مورد مجرمان بازداشتشده اعمال میشود. آنها در بدو ورود حتی باید کفش و کمربندهای خود را هم تحویل پلیس دهند و اجازه مرخصی هم ندارند. اتاقهای کوچک گاه بیش از ۱۳ نفر را در خود جای میدهند. آبها از چاه یا تانکر تامین میشوند که آنهم معمولا یک روز در میان قطع است. کمپی به مانند زندان، حوالی شهر وان که سه برابر ظرفیت خود، پناهجویان منتظری را در خود جای داده است که امید کمرنگی به نجات دارند.
حالا با مسمومیت همزمان بیش از صد پناهجوی اکثرا ایرانی و افغانستانی در «کورباش» و مرگ شش تن از آنها، به جو بیاعتماد میان پناهجویان و دولت ترکیه، دامن زده شده است. اگرچه بعید به نظر میرسد که همزمانی مسمومیت این افراد عمدی باشد. خصوصا که رسیدگی به امور پزشکی آنها به هرحال هزینهبر است و میتواند دولت ترکیه را از سوی نهادهای حقوق بشری زیرسوال ببرد. این مساله برای جایگاه ترکیه مقابل اتحادیه اروپا، خصوصا با توافقات صورتگرفته میان آنها برای کنترل و ساماندهی پناهجویان، در تضاد قرار میگیرد. اما پناهجویان ساکن این کمپ و همچنین بسیاری از پناهجویان ایرانی در ترکیه یا به تردید افتادهاند یا با قاطعیت میگویند: «این اقدام خود ترکیه است تا ایرانیها را بترساند که کمتر به ترکیه بیایند.»
از تابستان ۲۰۱۸ ترکیه در توافق با اتحادیه اروپا، امور پناهجویان را در اختیار اداره مهاجرت و پلیس قرار داد. سازمان ملل متحد دیگری اختیاری در این خصوص ندارد. اگرچه این توافق برای تسریع امور اتفاق افتاد اما در عمل، پروسه پناهندگی را برای خصوصا ایرانیها سختتر کرد. حتی گفته میشود برخی از پناهجویان ایرانی که در آخرین مرحله پروسه قبولی بودند، به ناگهان جواب منفی گرفتهاند. وکلای امور پناهندگی نیز تایید کردهاند که بسیاری از پروندههای پناهجویان ایرانی در ترکیه با پاسخ منفی روبهرو شده است و حتی پیشبینی میشود که این روند افزایش یابد. از نظر آنها مهمترین دلیل رد شدن این پروندهها، نبودن ایرانیها در اولویت پذیرش توسط کشورهای پناهجوپذیر است.
کشورهای اتحادیه اروپا که طی سالهای اخیر، خصوصا بعد از جنگ سوریه، با موج پناهجویان مواجه شدهاند و از ساماندهی آنها عاجز ماندهاند، در آخرین توافقات خود به این نتیجه رسیدند که با افزایش بودجه کشورهایی مثل ترکیه، یونان، ایتالیا و لیبی و پاسخ مثبت به برخی درخواستهای آنها، وظیفه کنترل موج پناهجویان را برعهده آنها بگذارند. این کشورها هم قرار است با ساماندهی امور پناهجویان و نگهداری هرچه بیشتر آنها، به یاری اروپا بشتابند. اما سازمانهای حقوق بشری و فعال در امور پناهجویی معتقدند که هم ترکیه و هم دیگر کشورها، در امر ساماندهی پناهجویان ناتوان هستند و آنچه در کمپها و دنیای پناهجویی روی میدهد، نقض حقوق بشر و فاجعهای انسانی است.
بخشی از کنترل این موج بررسی پروندههای پناهجویی توسط خود دولتها است. پناهجویانی که دولت ترکیه به درخواست آنها پاسخ منفی میدهد برگه ترک خاک دریافت میکنند. بنا به توضیحات موسی برزین «تا ۱۰ روز میتوان نسبت به برگه ترک خاک در کمیسیون اعتراض کرد و ۳۰ روز هم برای اعتراض در دادگاه اداری وقت هست. پروسه اعتراض به تنهایی میتواند چندین ماه و حتی چند سال طول بکشد. تا پیش از پایان پروسه اعتراض، دیپورت صورت نمیگیرد. البته دیپورت در خصوص پناهجویان وجود ندارد؛ ترکخاک میدهند؛ یعنی از ترکیه بیرون برو. حالا هرکجا که میخواهی.»
دریافت پاسخ منفی برای پناهندگی البته پایان مسیر پناهجویان نیست. بسیاری از آنها پس از دریافت برگه ترکخاک تصمیم به ترک ترکیه از راه قاچاقی میگیرند. همینحالا هم پناهجویان ایرانی بسیاری ساکن ترکیه و تحت پوشش سازمان ملل هستند که سالها انتظار، خستهشان کرده و به فکر خروج قاچاقی از ترکیه افتادهاند. روندی که به نظر نمیرسد موج پناهجویان را کنترل کند؛ بلکه میتواند به افزایش قاچاق انسان و همچنین پر شدن بیشتر زندانها و کمپهای دیپورت از مسافران این مسیر، بیانجامد.
شما هم میتوانید خاطرات، مشاهدات و تجربیات خود از قاچاق انسان، پناهندگی و مهاجرت به اشتراک بگذارید. اگر از مسئولان دولتی یا افراد حقیقی و حقوقی که حق شما را ضایع کردهاند و یا مرتکب خلاف شدهاند شکایت دارید، لطفاً شکایتهای خود را با بخش حقوقی ایران وایر با این ایمیل به اشتراک بگذارید: info@iranwire.com
ایران وایر از پناهجویانی که در ترکیه با دیپورت یا ترک خاک مواجه شدهاند دعوت میکند با ما تماس بگیرند تا بتوانیم از طریق همکاران بخش حقوقی پرونده شما را بررسی و در صورت امکان به شما کمک کنیم shoma@iranwire.com
مطالب مرتبط:
پنجم آوریل؛ برنامهریزی پناهجویان ایرانی برای خروج از یونان
روایت نهم؛ دنیای پناه جویی در ترکیه؛ جهانی پر از ترس و ناامنی
خطر دیپورت پناهجویان «کاروان امید»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر