آرش عزیزی
هم‌زمان با اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در ایران، عازم سفر به شیلی، هنگ‌کنگ و لبنان شدم؛ سه کشوری که آن‌ها هم درگیر اعتراضات بودند. ویدیوها و گزارش‌هایی که «ایران‌وایر» از اعتراضات در این کشورها منتشر کرده است، نحوه اعتراض در هریک از این سه کشور را به طور مشخص نشان می‌دهند. اما در برخی موارد، روش معترضان در این اعتراض‌ها جالب و اثرگذار بوده‌اند. مقایسه این روش‌های اعتراضی با اعتراضات اخیر در ایران احتمالا راه‌کارهای جالبی ارایه می‌دهد. اسم آن را می‌گذاریم درس‌هایی که از اعتراضات سه کشور شیلی، هنگ‌کنگ و لبنان گرفتم.
شیلی:
۱- اهمیت سازمانهای صنفی
اعتراضات در شیلی بدون سازمانهای صنفی دانشجویی و کارگری ممکن نبود. این سازمان‌ها اولا توجه خاصی به موضوعات مربوط به صنف خود دارند؛ مثل افزایش قیمت بلیت که بر دانشجویان و دانش‌آموزان تاثیر بسیاری می‌گذارد. ثانیا قادر هستند در مواقع لازم، شمار زیادی از اعضای خود را به طور سازمان‌داده شده به میدان بیاورند.
بر خلاف حلقه‌های کنش‌گران که معمولا در بهترین حالت، شامل چند صد نفر بیشتر نمی‌شوند، این سازمان‌ها منافع کل یک صنف را نمایندگی می‌کنند و راه‌هایی برای تماس بلافاصله با صدها هزار نفر دارند.
طبیعتا شکل‌گیری چنین سازمان‌هایی در شیلیِ دموکراتیک بسیار راحت‌تر از ایرانِ دیکتاتوری است. بیهوده نیست که جمهوری اسلامی این همه در سرکوب جامعه مدنی تلاش می‌کند. با این همه، ایران هم سازمانهای صنفی مختلفی مثل انجمن‌های اسلامی دانشگاهها و برخی اتحادیه‌های کارگری دارد. باید این انجمن‌ها را به طور وسیع نگه داشت و تمرکزشان را بر مسایلی گذاشت که به همه اقشار یک صنف، مستقل از گرایش‌های سیاسی آن‌ها مربوط می‌شود. این‌گونه می‌توان مبارزات صنفی مختلف را به هم پیوند داد و جبهه‌ای سازمان‌یافته و وسیع به میان آورد.
۲- انتقال تجربه اعتراضات قبلی
از انگیزه‌های به میدان آمدن مردم شیلی، یکی سابقه غنی فرهنگ مبارزاتی در این کشور، از جمله در سال‌های مبارزه با دیکتاتوری «پینوشه» بود و دیگری تجربه اعتراضات اخیر مثل سال ۲۰۱۱ که باعث کاهش شهریه دانشگاهها شد. با این‌که این رویدادها تنها هشت سال پیش اتفاق افتاده‌اند، خیلی از جوان‌ترها هیچ خاطره‌ای از آن‌ها نداشتند و انتقال این تجربه‌ها و حفظ خاطره‌های این مبارزات با تلاش مکرر فعالان انجام می‌شد نه به طور خودکار.
مبارزات اخیر در ایران اغلب فرجامی شوم داشته و به شدت از سوی جمهوری اسلامی سرکوب شده‌اند. با این حال، نباید فراموش کرد که بیش از ۱۰ سال از «جنبش سبز» گذشته است و خیلی از جوانان امروز خاطره چندانی از آن ندارند. بنایراین، باید درس‌های مشخص آن را به اضافه درس‌های حرکات صنفی و اعتراضی مختلف منتقل کرد. در ضمن، از خاطرات مبارزاتی طولانی مردم ایران که بیش از ۱۰۰ سال است برای آزادی و دموکراسی پیکار می‌کنند، فرهنگی مبارزاتی ساخت و آن را بین مردم گسترش داد.
۳- تشکیل گروه‌های امدادی برای اعتراضات
معترضان در شیلی برای اموری مثل درمان زخمی‌ها، تهیه گزارش از اعتراضات و غیره، به سازمان‌هایی اتکا می‌کنند که از داوطلبان حرفه‌ای تشکیل شده‌اند؛ مثل «سازمان سلامت در خیابان» که توسط گروهی از پزشکان و دانشجوهای پزشکی داوطلب تشکیل شده است و به درمان مردم کمک می‌کند.
باید گفت که تشکیل این گروه‌ها در کشورهای دموکراتیک مثل شیلی راحت‌تر است اما در ایران نیز می‌توان قدم‌هایی در این راه برداشت؛ مثلا تشکیل گروههایی از پزشکانی که در اعتراضات مختلف همراه مردم باشند. اهمیت چنین گروههایی نه فقط در کار مشخص آن‌ها (درمان) که در هویت دادن به جنبش اعتراضی است و یادآوری این‌که اقشار مختلف جامعه در کنار آن هستند.
هنگ‌کنگ:
۴- به میان آوردن خواسته‌های واحد و مشخص
از جذاب‌ترین نکات اعتراضات هنگ‌کنگ این بود که مردم با پنج خواست مشخص به میان آمده بودند و بر سر این پنج خواست توافق عمومی وجود دارد. از این پنج خواست، یکی تقاضای لغو یک لایحه بود که دو ماه پیش انجام شد. سه خواست دیگر آن‌ها مربوط به آزادی و منع تعقیب قضایی معترضان و تحقیق در مورد خشونت پلیس است و یکی خواستِ تغییر بنیادی‌تر و دموکراتیک‌کردن انتخابات قوه مجریه و مقننه در هنگ‌کنگ.
چنان‌که می‌بینید، این خواست‌ها سطوح مختلفی دارند. البته کسانی هم خواهان فراتر رفتن از این پنج خواست هستند و یا حتی برخی بیشتر به یکی دو خواست مشخص توجه نشان می‌دهند تا به کل آن‌ها. اما بین عموم معترضان توافق وجود دارد که تا این پنج خواسته محقق نشود، به خانه‌هایشان بازنخواهند گشت.
۵- حفظ اتحاد با وجود تفاوت‌های تاکتیکی
معترضان هنگ‌کنگی از اقشار مختلف جامعه هستند؛ از اقشار کارگری و دانشجویی گرفته تا کارمندان بانک‌ها و اقشار طبقه متوسط بالا. تفاوت‌های تاکتیکی بخش‌های مختلف، از واقعیات جنبش‌های اعتراضی است اما در کمتر جایی مثل هنگ‌کنگ، پذیرش تاکتیک‌های مختلف در میان کل جنبش وجود دارد. برخی از معترضان شاید به درگیری‌های دانشجویان با پلیس انتقاد داشته باشند اما هرگز آن‌ها را خارج از جنبش اعلام نمی‌کنند و سعی دارند اتحاد جنبش را حفظ کنند. در مقابل، برخی از تندروترها شاید به شرکت در انتخابات یا نزدیکی به احزابی مثل «حزب دموکرات» که میانه‌رو محسوب می‌شود، انتقاد داشته باشند اما نیروی حملات خود را علیه حکومت قرار می‌دهند و نه تاکتیک‌هایی که با آن موافق نیستند.
شرایط ایران البته بسیار پیچیده‌تر است. مساله ایران هیچ‌وقت شرکت در انتخابات نسبتا آزاد (که در هنگ‌کنگ دیده می‌شود) نبوده است و در بین مخالفان، گروههایی مثل «سازمان مجاهدین خلق» وجود دارند که بین عموم مردم پذیرفته نخواهند شد. اما می‌توانیم قدمی به سوی بیشترین اتحاد برداریم و مثلا هم از مردمی حمایت کنیم که دست به درگیری تدافعی با نیروهای امنیتی زده‌اند، هم از کسانی که گاه از برخی اصلاح‌طلبان حمایت می‌کنند اما طرف‌دار کلیت جنبش اعتراضی مردم هستند. به طور کلی، باید بپذیریم که علی‌رغم تفاوت‌های تاکتیکی، به قول معروف «همه سرما خورده یک زمستان هستیم».
۶- چگونگی تماس با رسانه‌ها
معترضان هنگ‌کنگی با تشکیل یک گروه تلگرامی که مورد پذیرش بخش اعظمی از جنبش بود (با وجود تکثر بسیار گروه‌های مختلف)، سعی می‌کردند پیام‌های عملی واحدی راجع به اعتراضات را به گوش رسانه‌های داخلی و خارجی برسانند. این گروه در هر شیفت چند ادمین داشت که به تقاضاهای روزنامه‌نگاران مختلف توجه می‌کردند با این هدف که خبر اعتراضات هنگ‌کنگ همان‌گونه که معترضان می‌خواهند و در وسیع‌ترین سطح پخش شود. با توجه به شرایط ایران، تشکیل چنین گروهی سخت‌تر خواهد بود اما حتی در زمان قطع اینترنت هم می‌توان افرادی را در نقاطی حساس داشت که دسترسی لازم را دارند. هرگونه حرکت برای دادن گزارش‌های معتبر و موثق از سوی خود معترضان و مرتبط کردن سازمان‌یافته آن‌ها با هزاران روزنامه‌نگاری که در سراسر جهان قصد صحبت با معترضان را دارند، قدم مثبتی برای جنبش اعتراضی در ایران خواهد بود.
لبنان:
۷- تلاش فکری مشخص برای حل مشکلات سیاسی مشخص
در میدان معترضان در لبنان، از میان چادرهای مختلفی که برپا شده بودند، در چندین چادر شاهد اقدامی بودم که صبر و حوصله می‌برد و اهمیتش در نگاه اول، به اندازه کارهایی مثل آب و غذا دادن به معترضان و پخش کردن بلندگو نبود بلکه کار نظری و تئوریک برای پاسخ به مشکلات سیاسی بغرنج جامعه لبنان بود. عده‌ای مشغول مطالعه و نوشتن و عده‌ای مشغول مباحثات و مشاوره‌های مردمی بودند؛ مثلا در مورد این‌که رویکرد جنبش باید به قانون اساسی لبنان چه باشد و چه تغییراتی می‌تواند در آن پیشنهاد دهد؟
نباید فراموش کرد که بعضی از مهم‌ترین آثار تئوریک تاریخ تفکر سیاسی، در میان انقلاب‌ها نوشته شده‌اند؛ مثلا «ولادیمیر لنین» کتاب «دولت و انقلاب» را بین دو انقلاب فوریه و اکتبر در سال ۱۹۱۷ نوشت.
در ایران خواست عمومی برای لزوم کنار رفتن جمهوری اسلامی وجود دارد اما فردای این نظام چه خواهد بود؟ از جمله شعارهایی که در مبارزات سال‌های اخیر شنیده‌ایم، «جمهوری ایرانی» بوده است؛ خواستی که می‌تواند بسیاری از مردم را با خود همراه کند. اما جمهوری ایرانی چیست؟ دموکراسی ایرانی بر چه بنیانی سوار می‌شود؟ این کار نیاز به تلاش فکری مشخص دارد و ظرفیت‌های فکری ایران در این زمینه اگر بیشتر از لبنان نباشد، کمتر از آن نیست.
۸- لزوم هم‌بستگی جهانی با سایر اعتراضات
در لبنان شاهد بودم که بسیاری از معترضان توجه خاصی به سایر کشورها و اعتراضات آن‌ها داشتند. چنان‌که در گزارش‌های خود نوشته‌ام، بسیاری از اوضاع ایران می‌دانستند که البته با توجه به دخالت‌های جمهوری اسلامی در لبنان و نقش «حزب‌الله» در مقابله با معترضان، جای تعجب نداشت. اما در ضمن روی دیوارها شعارهایی به اسپانیایی در هم‌بستگی با شیلی نوشته شده بود. بعضی‌ها از هنگ‌کنگ سخن می‌گفتند و در چند روز حضورم در بیروت، شاهد یک درگیری در مقابل سفارت عراق در هم‌بستگی با اعتراضات این کشور نیز بودم. اقدام دانشجویان چپ‌گرای ایرانی در بالا بردن پرچمی که به زبان فرانسه با اعتراضات جلیقه زردها در این کشور و اعتراضات سایر نقاط جهان علیه نئولیبرالیسم ابراز هم‌بستگی کرده بودند، با واکنش‌های مختلف و متضاد روبه‌رو شد. اما به هر شکل، ابراز هم‌بستگی جهانی هم انگیزه جنبش را بالا می‌برد، هم طرف‌داران بیشتری برای آن در سراسر دنیا به ارمغان می‌آورد و هم به افزایش مشروعیت داخلی و خارجی آن کمک می‌کند.
۹- رسانه‌های مردمی
لبنان از درجه قابل قبولی از آزادی مطبوعات برخوردار است اما با این حال، بیشتر رسانه‌ها مربوط به قدرتمندانی هستند که لزوما دل خوشی از اعتراضات ندارند. خیلی از روزنامه‌ها، نزدیک به دولت «بشار اسد» در سوریه و یا حزب‌الله هستند و روزنامه انگلیسی اصلی کشور، «دیلی استار» در ارتباط با «سعد حریری»، از سیاستمداران اصلی کشور است. همین است که معترضان در جنوب لبنان رسانه‌هایی از طرف خودشان و برای خودشان منتشر کرده‌اند که در آن‌ها دیدگاه‌های مختلف مردمی و اخبار مستقل از اعتراضات پخش می‌شوند. تهیه چنین نشریه‌هایی که حتی می‌تواند به صورت شب‌نامه و چند برگه «پی دی اف» باشد، قدمی به جلو برای اعتراضات خواهد بود.
از همین بلاگ بخوانید:
ایران در دهکده جهانی: معترضان چه می‌خواهند؟
اعتراضات هنگ‌کنگ: مردم چه می‌خواهند؟
گزارش «آرش عزیزی»، خبرنگار؛ از اعتراضات مردم شیلی
هم سرخ و هم سیاه، یادآور خون و اشک اعتراض‌ها؛ در شیلی به یاد تهران
«آرش عزیزی» در دهکده جهانی: هنگ‌کنگ
لبنان: انقلاب علیه نظام فرقه‌ای به کجا خواهد رفت؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر