آیدا قجر
صورت مرد وحشتزده بود و از اشک خیس. میان جمعیت میدوید و کودکی را روی دستانش حمل میکرد که حدودا ۲ ساله بود. کودک میان دود و گاز اشکآور سفید شده بود و تکان نمیخورد. پدرش ترسیده بود، اشک میریخت و فریاد میکشید که «بچهام، بچهام.» دقایقی طول کشید تا کودک روی پاهایش ایستاد و شیون گریه راه انداخت. کاروانی بود به اسم «امید» که از شبکههای اجتماعی شروع شد اما پایانی جز خشونت و بازداشت نداشت.
«کاروان امید» زمزمههایش از چند ماه پیش شروع شد. وقتی گروهی به نام «انجمنهای سوریه» با برگزاری کنفرانسی خبری اطلاع دادند که پناهجویان سوری و عراقی در مذاکره با دولت ترکیه درصدد تهیه مجوزی هستند که به آنها اجازه دهد از مرز ترکیه به سمت یونان حرکت کنند. قرار بود پنجم آوریل پناهجویان از شهر «ادرنه» به یونان بروند و پناهجویان یونان هم از مرز شمالی به سمت مقدونیه. دو روز پیش از تاریخ مقرر، پیامهایی به عربی میان کانالهایی به اسم «کاروان امید» دست به دست شد که در آن گروه پناهجویان سوری و عراقی به عنوان رهبران این کاروان، خبر دادند به خاطر غیرقانونی بودن این حرکت، منصرف شدهاند. اما خبر انصراف آنها نتوانست پناهجویانی را که از شرایط زندگی پناهجویی به تنگ آمده بودند، منصرف کند.
در نتیجه طی روزهای چهارم و پنجم آوریل، پلیس ترکیه پناهجویانی را که به سمت ادرنه حرکت کرده بودند، بازداشت کرد. طبق آماری که خبرگزاریهای ترکیه اعلام کردهاند، تعداد بازداشتیها به ۱۰۰۰ نفر میرسد. هیچ خبری از بازداشتیها نبود تا آنکه بعضی از آنها توانستند از طریق ارسال فایلهای صوتی در کانالهای تلگرامی خبر دهند که همگی بازداشت شدهاند. صدای زنان و مردان گریان بود و از بقیه میخواستند که از حرکت به سمت «ادرنه» منصرف شوند. پناهجویان با بغض و گریه میگفتند: «همهاش دروغ بود، جلوتر نیایید.»
در تماسی که برخی وکلای حقوق بشری با پلیس ترکیه داشتند به آنها گفته شده که بازداشتیها به کمپ شهر مرزی «وان» فرستاده شدند تا مراحل دیپورت آنها انجام شود. البته آنطور که یکی از وکلا به «ایران وایر» گفت، پلیس میتواند برای یکسال این پناهجوها را در کمپ مرزی نگه دارد. اینکه سرنوشت آنها بعد از این مدت چه میشود، آیا دیپورت در انتظارشان است یا دولت ترکیه تخفیفی به آنها میدهد، هنوز مشخص نیست.
از آن طرف، در یونان هم حرکت این کاروان به خشونت میان پناهجویان و پلیس یونان رسید. پلیس حدود ۱۵۰۰ پناهجو را که از سوم آوریل در محوطه مقابل کمپ «دیاواتا» در شهر تسالونیکی جمع شده بودند، محاصره کرد و بارها خبر داد که هیچ مرزی باز نشده است و این حرکت، ماحصل یک «شایعه» در شبکههای اجتماعی است. اما پناهجویان عزم خود را جزم کرده بودند تا از سد پلیس بگذرند و به سمت مرز بروند. سه روز رویارویی مستقیم اما به شلیک گازهای اشکآور ختم شد و پناهجویانی که سرگردان میان محاصره پلیس میدویدند و اشک میریختند. در نهایت آنها به کمپهایشان منتقل شدند و پناهجویانی هم که کمپی نداشتند، به آتن برگردانده شدند. در این رویارویی هم پلیس چندین پناهجو را بازداشت کرد.
در خبرهایی که میان پناهجویان پیچیده است، در برخی از کانالها گفته میشود که برخی از رهبران «کاروان امید» در ترکیه و یونان بازداشت شدهاند اما هنوز خبر بیشتری در این خصوص منتشر نشده است.
جدا از آنکه پلیس ترکیه تا الان قاطعیت خود را برای برخورد قانونی با پناهجویانی که راهی «کاروان امید» شده بودند نشان داده است، پلیس یونان دهم آوریل، نیمه شب به منطقه آنارشیستها در آتن حمله کرد و شبانه بسیاری از پناهجویان را دستگیر و به کمپ منتقل کرد. این گروه از پناهجویان در منطقه آنارشیستها زندگی میکردند، بیشتر مهاجرانی هستند که غیرقانونی در یونان زندگی میکنند و اثرانگشت ندارند. اما حالا از همه آنها اثرانگشت گرفته شده است و به آنها گفتهاند یا باید در یونان درخواست پناهندگی بدهند یا خودشان را دیپورت کنند. این گروه از پناهجویان بازداشتی حالا در کمپی نزدیک به آتن نگهداری میشوند و اگر به فکر دیپورت نیفتند، ناچارند دست از رسیدن به مقصدهایشان بشویند و پناهنده یونان شوند.
به نظر میرسد که حالا، بعد از «کاروان امید» یونان و ترکیه کنترل پناهجویان و مرزها را تشدید کنند. اگرچه هنوز برای بسیاری سوال هست که بنیانگذاران این کاروان چه هدفی را دنبال میکردند که به قربانی شدن هزاران پناهجو ختم شد. برخی از اهداف سیاسی و زد و بند با دولت ترکیه خبر میدهند و برخی دیگر، میگویند حرکتی بود که به شکست انجامید. حتی گروهی میگویند ممکن است این حرکت از سوی قاچاقبران به راه افتاده بود تا بتوانند با سرگرم کردن پلیس، جابهجایی بزرگی انجام دهند.
در چنین شرایطی، هنوز هیچ خبری مبنی بر انگیزه به راه افتادن این حرکت وجود ندارد.
سازمانهای حقوق بشری از جمله سازمان ملل و برخی نهادها بارها طی ماههای اخیر اطلاعیههایی منتشر کردند که این حرکت غیرقانونی است. حتی دفتر امور پناهندگان سازمان ملل در ایران با انتشار هشدارنامهای خبر داده بود افرادی که تلاش کنند از ایران به ترکیه بروند یا از ترکیه با عنوان این کاروان خارج شوند، عواقب سنگینی خواهند داشت؛ مثل از دست دادن مدارکشان. اما انگار پناهجویان نه حرف سازمانهای حقوق بشری را دیگر باور داشتند و نه دولتها را. اعتماد آنها به اخباری بود که در شبکههای اجتماعی پخش میشد. از طرفی اگر فردی خلاف موفقیت این کاروان خبری میداد از سوی ادمینهای گروههای تلگرامی حذف میشد. هرکسی هم که میگفت این کاروان به سرانجام نمیرسد، متهم به همکاری با «قاچاقبران انسان» میشدند.
بسیاری از پناهجویانی که به این کاروان اعتماد کرده بودند، میگفتند برای مقابله با قاچاق انسان و خلاصی از دست قاچاقبران حاضر به پیوستن به «کاروان امید» شدهاند. قاچاقبرانی که یا پولهای آنها را خورده بودند یا با وعده، گروه بسیاری از پناهجویان را ماهها معطل کرده بودند. از طرفی هزینه مالی قاچاق هم برای پناهجویان سنگین است. در عینحال، هستند پناهجویانی که بعد از چندین بار تلاش توانستهاند از یونان خارج شوند. برای همین وقتی خبرها حاکی از بسته بودن مرزهاست، برای پناهجویان باورکردنی نیست. چراکه از طریق قاچاقچیان، مرزها هر روز شکسته میشود.
خواسته اصلی این پناهجویان چه در ترکیه و چه در یونان، رسیدن به مقصدهایشان است. در ترکیه پناهجویان زیرنظر سازمان ملل سالهاست که منتظر تعیین تکلیف هستند. چه بسا بسیاری از آنها که نزدیک به ۱۰ سال است در انتظار به سر میبرند. حالا هم که امور پناهندگان در این کشور به دست اداره مهاجرت ترکیه افتاده است، آینده برای پناهجویان مبهمتر شده است. در یونان، پناهجویان ناچار به ماندن هستند. هرکدام از آنها که اثرانگشت داده باشد، به هر مقصدی برسند، به یونان برگردانده میشوند. کشوری که انتخاب آنها نیست. اما طبق توافق سران اتحادیه اروپا، با بالا رفتن بودجه پناهجوپذیری یونان، قرار شده که پناهجوها در یونان اسکان داده شوند و پناهندگیشان همینجا به نتیجه برسد. در نتیجه پناهجویان چه در ترکیه و چه در یونان به نوعی حبس شدهاند و روزگارشان صرفا در انتظار میگذرد.
در مقابل پلیس ترکیه و یونان با جدیت تمام با این پناهجویان برخورد کرد تا بار دیگر تکرار کند که سرنوشت این پناهجویان در اختیار دولت ترکیه و یونان است و آنها اختیاری برای عبور از مرزها ندارند. در عینحال بعد از سال ۲۰۱۵ و باز شدن مرزها، گفته شد که بسیاری از اعضای گروههای بنیادگرا مثل «داعش» توانسته بودند خود را در قالب پناهجو به کشورهای اروپایی برسانند تا فعالیتهای خود را در آن کشورها ادامه دهند. یکی از دلایل سختگیری که دولتهای اروپایی و یونان و ترکیه ابراز میکنند، جلوگیری از ورود «تروریستها» به کشورهای اروپای غربی و شمالی است. این کشورها هم با از سر گذراندن سال ۲۰۱۵ حاضر به پذیرش دوباره موج پناهجوها نیستند.
در چنین شرایطی، پناهجویان از اخبار و آنچه میان کشورهای اروپایی تصویب میشود بیخبر هستند یا با خوشخیالی فکر میکنند میتوانند این قوانین را که مدام علیه آنها تشدید میشود، دور بزنند. حالا بعد از مقابله پلیسهای ترکیه و یونان با «کاروان امید» برخی از پناهجویان امید دارند که توجه رسانهها و مردم دنیا به وضعیت دشواری که آنها دچارند جلب شود. اما اتفاقات بیانگر مساله دیگری است؛ سختتر شدن شرایط آنها و برخوردهای قانونی با پناهجویان.
در کنار آنهایی که این کاروان را راهاندازی کردند و بزرگسالانی که دل به آن دادند اما کودکان بیتقصیرترین عضو این پروسه هستند.در میان پناهجویانی که در کمپ مرزی شهر وان ترکیه گیر افتادهاند و همچنین پناهجویانی که در یونان خشونت و رویارویی با پلیس را چشیدند، کودکان بسیاری بودند. از چند ماهه تا نوجوانان. کودکانی که از صدای نارنجکهای صوتی و شلیک گازهای اشکآور شوکه شده بودند، جیغ میکشیدند یا گریه میکردند. تجربهای که شاید هیچوقت از ذهن کودکانه آنها پاک نشود.
این کاروان با هر انگیزهای که آغاز به کار کرد، یکی از مهمترین نتایجش آسیبی بود که به کودکان وارد شد. چه آنهایی که در یونان بودند و چه آنهایی که حالا در کمپ، در خطر دیپورت قرار گرفتهاند؛ کودکانی که وقتی به صورتها و چشمانشان خیره شویم، سخت شدهاند و انگار سالهاست که کودکی را از دست دادهاند.
شما هم میتوانید خاطرات، مشاهدات و تجربیات خود از قاچاق انسان، پناهندگی و مهاجرت به اشتراک بگذارید. اگر از مسئولان دولتی یا افراد حقیقی و حقوقی که حق شما را ضایع کردهاند و یا مرتکب خلاف شدهاند شکایت دارید، لطفاً شکایتهای خود را با بخش حقوقی ایران وایر با این ایمیل به اشتراک بگذارید: info@iranwire.com
مطالب مرتبط:
پنجم آوریل؛ برنامهریزی پناهجویان ایرانی برای خروج از یونان
پایانی بر کاروان امید؛ پناهجویان به کمپهایشان بازگردانده شدند
کاروان امید؛ برنامهریزی پناهجویان برای ترک ترکیه
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر