ذائقه مخاطب چگونه شکل میگیرد؟ چرا ما یک ژانری از سینما، موسیقی یا رمان را دوست داریم و ژانری دیگر را نمیپسندیم؟ زیباشناختی چگونه در مخاطبان شکل میگیرد؟ اولین پاسخ برای این سوال میتواند «در معرض تکرار» قرار گرفتن باشد، یعنی وقتی مخاطبان به صورت مکرر، یا برای مدتی در معرض یک ژانر خاص قرار میگیرند، به نوعی با آن خو میگیرند و آن ژانر برایشان جذابتر جلوه میکند. چون تکرار باعث میشود که مخاطب شناختی نسبت به یک ژانر پیدا و در نتیجه ارتباط احساسی بهتری با آن ژانر برقرار کند.
***
اگر دقت کرده باشید محیط پیرامونی، در علاقه ما به کتاب، موسیقی، سینما و به طور کلی به هنر نقش تعیینکننده دارد. کودکی را در نظر بگیرید که پدر و مادر برای او کتاب میخرند، کارتونهایی خاص برایش انتخاب میکنند، کودک با آنها خو میگیرد و ذائقهاش محدود به آن میماند؛ ولی او هر چه بزرگتر و دنیای پیرامونی او وسیعتر میشود، ذائقه هنری و زیباشناختی او نیز وسعت مییابد.
همه مخاطبان به نوعی با ذائقه هنری رشد یافته به اجبار، یا انسگیری اجتناب ناپذیر با یک ژانر مواجه بودهاند. اما این همه پاسخ سوال اول نیست. وقتی از افراد سوال میشود که چرا فلان کتاب را میخوانی یا فلان فیلم را نگاه میکنی، در پاسخ میگویند که نویسنده قلم قوی دارد، داستان جالبی دارد؛ یعنی کیفیت یک نویسنده، یک فیلمساز برای مخاطب مهم است؛ ولی حالا این پرسش مطرح است که این کیفیت را مخاطب عام چگونه میتواند تشخیص دهد؟ چگونه یک کتاب برای منِ عامی، با کیفیت به نظر میرسد؟ چگونه کیفیت یک فیلم را تایید میکنیم؟ اگر از مخاطب بپرسید، فورا میگوید، این کتاب پرفروش بوده مثلا ده نوبت تجدید چاپ شده یا میگوید این فیلم جایزه اسکار برده، یک تریلی جایزه بینالمللی دارد، هنرپیشهاش جایزه بهترین بازیگر را برده و از این دست پاسخها. پس جایزه، یا محبوبیت میشود معیار کیفیت یک اثر برای مخاطب عام. پس خیلی بیراه نیست که بگوییم فستیوالهای معتبر جهانی، ذائقه مخاطبان را میسازند یا ناشران با زدن برچسب «Best Seller» روی کتابها، توجه مخاطبان را جلب میکنند و ذائقه مخاطبان با این برچسبها ساخته میشود و بعد از مدتی بیآنکه مخاطب بداند، جذب یک ژانر هنری خاص شده است.
به این خبر خبرگزاری جام جم، وابسته به سازمان صدا و سیما، که در تاریخ ۲۲اسفند۱۴۰۰ با عنوان «تقریظ رهبر انقلاب بر کتاب حوض خون منتشر شد» دقت کنید. در این خبر آمده که رهبر جمهوری اسلامی پس از دیدن کتاب «حوض خون» در وصف آن نوشته است: «اولین احساس، پس از خواندن بخشهایی از این کتاب، احساس شرم از بیعملی در مقایسه با مجاهدت این مجاهدانِ خاموش و بیریا و گمنام بود. آنچه در این کتاب آمده بخش ناشناخته و ناگفتهای از ماجرای عظیم دفاع مقدس است. باید از بانوی پرکار و صبور و خوشسلیقهای که این کار پر زحمت را به عهده گرفته و به خوبی از عهده برآمده است و نیز از موسسه جبهه فرهنگی عمیقا تشکر شود».
تقریظ رهبر انقلاب در واقع همان حکم جایزه اسکار یا برچسب «Best Seller» را برای جامعه هدف دارد، یعنی این تقریظنویسی این پیام را به مخاطب انقلابی میدهد که این کتاب باید خوانده شود.
برای اینکه ذائقه مخاطبان ساخته شود، باید یک سبک داستانی و یک روایت آنقدر تکرار شود تا بتوان گفت ذائقه خواننده دنبال چنین کتابی است و این اتفاق زمانی میافتد که یک روایت از یک منبع اعتبار بگیرد تا مخاطب جذب آن شود. در واقع هدف از نوشتن این تقریظ معرفی و اعتباربخشی به یک کتاب است که حتی میتواند خیلی معمولی باشد؛ ولی وقتی نفر اول کشور روی آن تقریظ مینویسد، فرض این است که دیگر این کتاب عادی نیست، ممکن است برای بخشهای گسترده ای از جامعه حتی این ضدتبلیغ تلقی شود و به آن اعتنایی نکنند؛ ولی حتما جوان انقلابی را به خواندن این کتاب سوق میدهد و بسیاری نیز با دیدن این خبر کنجکاو میشوند که این کتاب را بخوانند و کافی است چند بار این اتفاق رخ دهد، به مرور مخاطبان کنجکاو، جذب چنین داستانهایی میشوند و با آن روایتها خو میگیرند. همانطور که همزمان با انتشار این خبر، خبر دیگری با عنوان «از کتاب عشق هرگز نمیمیرد رونمایی میشود» در بسیاری از رسانههای حکومتی منتشر میشود که در مضمون یکی است و گوشهای دیگر از جنگ ایران و عراق را روایت میکند، یعنی باید آنقدر تولید این کتابها و جلب توجه برای آنها تکرار شود تا مخاطب با چنین ادبیاتی خو بگیرد.
اما تقریظنویسی رهبر جمهوری اسلامی بر کتابی که روایتگر گوشهای از وقایع جنگ ایران و عراق است، یک تفاوت عمده هم با جذب مخاطب از طریق اخذ جایزه معتبر و یا برجسته کردن میزان محبوبیت اثر از طریق نشان دادن تجدید چاپ با شمارگان بالای آن دارد و آن ترویج یک ایدئولوژی حکومتی است که آن را در ردیف «پروپاگاندا» قرار میدهد. پروپاگاندا شکلی استراتژیک از ارتباطات است برای تاثیرگذاری بر نگرشها، نظرات و رفتارهای مخاطبان. پروپاگاندا بر حقیقت، نیمه درست، دروغ و فریب استوار است و از بهکار بردن هیچکدام از اینها ابایی ندارد، آنها بر ارزشها، ترسها، امیدها و رویاهای ما سوار میشوند تا ایده خود را به پیش ببرند. در واقع این تقریظنویسی تلاشی است برای کنترل و در اختیار گرفتن باورها، اندیشهها و رفتار مردم.
آنگونه که جام جم روایت کرده است: «کتاب حوضِ خون به نویسندگی فاطمه سادات میرعالی روایت ۶۴ بانوی اندیمشکی است که زیر گلوله باران خوزستان در سالهای ابتدایی جنگ هر روز برای شستن لباسهای رزمندگان و شهدا به بیمارستان شهید کلانتری میرفتند. در این کتاب روایتهایی تکاندهنده از برخورد بانوان اندیمشکی با لباس شهدا و تکههای به جا مانده از بدن مطهرشان در لباسها در جریان شستوشوی این لباسها وجود دارد.»
حکومت جمهوری اسلامی سی و اندی سال پس از جنگ ایران وعراق، با تخصیص بودجه و امکانات بسیار مانور «راهیان نور» را حفظ کرده است. راهیان نور عنوان حکومتی سفر به مناطق جنگی و یادبود حماسه آفرینی رزمندگان در جنگ با عراق است. حکومت برای زنده نگه داشتن این مراسم و جا انداختن آن به عنوان یک «آیین معنوی»، هم به چنین کتابها و داستان سراییهایی نیاز دارد و هم به دیده شدن این کتابها. پس تقریظنویسی آن هم از سوی بالاترین مقام حکومت، با چنین هدفی صورت میگیرد. به همین دلیل میبینیم که حتی به این بسنده نمیشود و سعی میشود برای آن به طرق مختلف، اعتبار خریداری کنند؛ مثل کشاندن مقامهای سیاسی به خوزستان و انتشار چنین اخباری: «بازدید سفرای آمریکای جنوبی از یادمانهای دفاع مقدس خوزستان». هدف این اقدامات جلب توجهها به اهمیت پروژه راهیان نور است؛ ولی اینکه آیا در ساخت ذائقه مخاطب ایرانی و غیرایرانی موفق بودهاند یا نه، پرسشی است که پاسخ به آن نیازمند تحقیق علمی است.
پس باید توجه داشت که تقریظنویسی رهبر جمهوری اسلامی، بر یک کتاب که اندیشه حکومتی ایدئولوژیک را ترویج میدهد، همان اعتباربخشی به یک اثر هنری برای جلب توجه مخاطب است، چراکه اعتبار محتوا، تاثیر مستقیمی بر جلب توجه مخاطب دارد؛ هرچند ممکن است در این مورد خاص باور بر این باشد که چنین تقریظنویسیهایی برای بسیاری بار معنایی مثبتی ندارد؛ ولی قطعا برای جامعه هدف که همان جوان ناب انقلابی است، اثرگذار است و تحت تاثیر چنین پروپاگاندایی قرار میگیرد.
مطالب مرتبط:
مرور رسانهها: اعتراضات مردمی به قطعی برق؛ سانسور و دیگر هیچ!
مرور رسانهها: چرا روایتهای تراژیک رسانههای حکومتی تاثیرگذار نیستند؟
مرور رسانهها: داستانپردازی خبرگزاری تسینم درباره زندگی برادران افکاری در زندان
مرور رسانهها: گزارش گمراهکننده خبرگزاری فارس از رشد علمی ایران
مرور رسانهها: خبرگزاری میزان و پروژه تبلیغاتی حمایت رئیسی از واحدهای تولیدی
مرور رسانهها: جام جم و گمراه کردن عامدانه مخاطب
مرور رسانهها: خبرگزاری تسنیم؛ فریب مخاطب با تیتر جعلی
مرور رسانهها: راه حفاظت از خود و دیگران در مقابل خبرگزاری خطرناک فارس چیست؟
مرور رسانهها: خبرگزاری حوزه و تکنیکهای آخوندی برای حمایت از شورای نگهبان
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر