«خبرنگاری جرم نیست» سعی دارد تا در سلسله مطالبی با زبان ساده به زوایای مختلف روزنامهنگاری بپردازد. در بخشهای پیشین به «خبر و ارزشهای خبری»، «شش چ خبرنگاران»، «هرم وارونه»، «منابع خبر» و «بیطرفی» و «انصاف» در روزنامهنگاری، «روزنامهنگاری آنلاین»، «نقش یونسکو در حمایت از روزنامهنگاران» و «شهروندخبرنگاری» پرداختیم. در این بخش پدیده «اخبار جعلی» را مرور میکنیم.
***
اخبار جعلی، پدیده جدیدی نیست، در طول تاریخ همواره تلاشهایی برای فریب دادن و سردرگمی مردم و منحرف کردن توجه از حقیقت وجود داشته است. با این حال، در سالهای اخیر اطلاعات نادرست بسیار گستردهتر شده است و چالشی مستقیم برای گزارشهای صادقانه و واقعی است. اخبار جعلی انتشار عمدی اطلاعات کاملا نادرست و یا به شدت تحریف شده در قالب متن، عکس و یا فیلم از طریق رسانههای اجتماعی و یا رسانههای خبری است. این خبرها در رسانههای اجتماعی، عمدتا توسط وب سایتهایی که به طور هدفمند اطلاعات نادرست را تحت پوشش اخبار معتبر منتشر می کنند، منتشر میشوند. اخبار جعلی انواع مختلف دارد که توسط خروجیهای خبری منتشر میشوند:اطلاعات کاذب غیر عمدی Misinformationمیس اینفورمیشن اطلاعات غلط است اما شخص و یا رسانهای که آن را منتشر میکند اعتقاد بر صحیح بودن آن دارند و هدفشان صدمه زدن و یا آسیب رساندن نیست.اطلاعات کاذب عمدی disinformationدیس اینفورمیشن به اطلاعات نادرست و گمراه کننده گفته میشود که به منظور آسیب رساندن به فرد، گروه اجتماعی، سازمان و یا کشور و یا تاثیرگذاری بر افکار عمومی و مبهم نشان دادن حقیقت منتشر میشود. disinformation همچنین یک تاکتیک در جنگ اطلاعاتی است.
در سال ۲۰۱۸ کارشناسان سازمان یونسکو در گزارشی با عنوان «روزنامهنگاری، اخبار جعلی و اطلاعات نادرست» و سه نوع خبر جعلی را شناسایی کردند که بر مبنای خطای انسانی، با هدف طنز یا از طریق روایت نیمی از واقعیت تولید میشود.
خطای انسانی
در انتهای طیف اخباری وجود دارد که به دلیل خطا، سهلانگاری، سوء تفاهم واقعی یا به این دلیل که شخصی که اخبار را تولید میکند یا آن را منتقل میکند در کار خود حرفهای عمل نمیکند، اشتباه است. این نوع «اخبار جعلی» همیشه وجود داشته است و ما عموماً مسئول آن خطا را میبخشیم.
طنز
خبری است که به عنوان طنز ارائه می شود یا طنزی است که به عنوان خبر ارائه شده است، در واقع خبر ساختگی است که صحت ندارد و فقط یک شوخی است که چاپ یا پخش میشود. در بسیاری از فرهنگها این یک سنت است که رسانهها چنین داستانهایی را در اول آوریل هر سال، «روز احمقهای آوریل» منتشر میکنند. این خبرها به طور عمده با هدف تغییر حقیقت منتشر نمیشوند، معمولا آسیب نمیزنند و سازمان رسانه معمولاً بلافاصله در مورد آن اطلاعرسانی میکند یا سرنخهایی را در داستان میگذارد که نشان میدهد ساختگی است.اما همه طنز را بی ضرر نمی دانند و گاهی مردم وقتی فکر میکنند فریب خورده یا مسخره شدهاند و میتوانند بسیار آزرده شوند.
نیمی از حقیقت
نوعی از اطلاعات نادرست وجود دارد که بخشی از حقایق واقعی و قابل اثبات را میگیرد و با نقلقول انتخابی- و نه همه نقل قولها- آن را منتشر میکند. افراد معمولاً این کار را برای حمایت از سیستم اعتقادی خود یا یک استدلال خاص انجام میدهند. برخی از اخبار و نظرات مربوط به گرمایش زمین توسط انسان در این دسته قرار می گیرند. این گونه خبرنویسی حرفهای نیست، اما بسیاری آن را بخشی از سیاست می دانند.
اخبار جعلی که عمدا تولید میشوند
مضرترین نوع «اخبار جعلی» برای فریب ساخته یا ساخته میشود، به گونهای که سیاه را سفید میخواند، حقیقت را برمیگرداند و حتی شواهد ساختگی ارائه میکند.این اخبار واقعی به نظر می رسد و مخرب ترین نوع اخبار نادرست است. این «اخبار جعلی» که به طور مکرر و به اندازه کافی طولانی نوشته میشود، نه تنها به نوع بحث عقلانی لازم برای عملکرد دموکراسی آسیب میزند، بلکه خوانندگان، شنوندگان و بینندگان را به این فکر میاندازد که دقیقاً چه چیزی را میتوانند باور کنند؟بسیار نادر است که چنین داستانهایی توسط رسانه های معتبر تولید شود، زیرا روزنامه نگاران آموزش دیدهاند که دقیق باشند و حقایق را بررسی کنند. مدیران رسانهها میدانند که تعداد خوانندگان و مخاطبان آنها به تعداد افرادی بستگی دارد که برای اخباری قابل اعتماد به آنها مراجعه میکنند.
چگونه خبرهای جعلی را شناسایی کنیم؟
شناسایی خبرهای جعلی آسان نیست به خصوص زمانی که توسط گروهی حرفهای برای تاثیر گذاشتن بر افکار عمومی تهیه میشود و با شکل و شمایلی حرفهای منتشر میشود. تیتر یا سرخط خبرهای جعلی اغلب جالب هستند و با حروف بزرگ و علامت تعجب برجستهسازی میشوند. اگر سرخط خبر باور ناپذیر باشد این احتمال هست که خبر جعلی باشد.یکی از راههای شناسایی خبر جعلی توجه به نشانی وبسایت یا حسابهای کاربری در شبکههای مجازی است. بسیاری از وبسایتهایی که خبرهای جعلی منتشر میکنند، نشانی وبسایتهای معتبر را کمی تغییر میدهند تا از اعتبار آنها برای اهداف خود استفاده کنند. مضاف بر این، گاه کانالهای تلگرامی یا حسابهای کاربری در سایر پلتفرمها نام یک رسانه خوشنام را روی خود میگذارند یا به دروغ از آن رسانه نقل میکنند. به همین دلیل اگر خبری را به نقل از یک رسانه معتبر خواندید اما در ذهنتان عجیب یا نامتعارف بود، بهتر است برای اطمینان به خود آن رسانه مراجعه کنید.هر نشانه غیر متعارفی در خبر، باید مورد توجه قرار گیرد. بسیاری از خبرهای جعلی در خود خطاهای املایی و دستوری دارند و فرمت ظاهرشان هم غیرعادی است. گزارشهای خبری جعلی اغلب با عکسها یا ویدئوهای دستکاریشده همراه هستند. در این شرایط میتوان عکس را در اینترنت جستجو کرد تا منبع اصلی آن را یافت.باید منابع خبر را که در آنها نام نویسنده آمده، بررسی کرد. فقدان منبع یا بینام بودن نویسنده میتواند نشانه جعلی بودن خبر باشد. این که هیچ منبع دیگری آن خبر را گزارش نکرده، باید کنجکاوی مخاطب را برانگیزد.
چگونه باید با اخبار جعلی مقابله کرد؟
پدیده اخبار جعلی، مخصوصا آن دسته از اخبار جعلی که در خدمت قدرتهای سیاسی قرار میگیرند، جامعه جهانی را نگران کرده است. سازمانهای بینالمللی مانند یونسکو و برخی نهادهای منطقهای مانند اتحادیه اروپا برنامههایی را برای مقابله با اخبار جعلی تصویب کردهاند که در حال اجراست.بخش اعظم این برنامهها بر آگاهیرسانی عمومی در کنار تقویت توان و مهارتهای حرفهای خبرنگاران و رسانهها متمرکز است.یک اصل کلی وجود دارد که هرچه خبرنگاران حرفهای و واقعی بیشتر مورد اعتماد افکار عمومی قرار گیرند، رجوع به منابع گمنام کمتر میشود و در نتیجه، مخاطب کمتر در معرض اخبار جعلی هدفمند قرار میگیرد. افزایش توانمندی خبرنگاران از طریق کسب مهارتهای حرفهای و خطای کمتر، در افزایش اعتماد عمومی به رسانهها اثر چشمگیری دارد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر