بازی خشن سپاه علیه دولت روحانی

وب سایت «دولت بهار» که حامیان محمود احمدی نژاد آن را اداره می کنند، پس از انتشار سخنان حسن روحانی، درباره بازداشت برخی روزنامه نگاران از سوی سازمان اطلاعات سپاه تیتر زد: «رییس دولت، یک نهاد امنیتی را به پرونده سازی و بازی با کلمه نفوذ متهم کرد.»

برجسته کردن تقابل بین رییس جمهور ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، یک دستورکار ایده آل برای حامیان محمود احمدی نژاد به شمار می رود. تندروهای وابسته به «جبهه پایداری» در مجلس شورای اسلامی هم از چنین تقابلی استقبال می کنند. رویکرد این دو طیف تقریبا شبیه رویکرد بخش مهمی از اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران است.

علت این تشابه رویکرد الزاما به تشابه منافع مربوط نمی شود بلکه ریشه در نیازهای فعلی تندروها علیه دولت دارد. نگاهی به آرایش سیاسی تندروها در ایران به خوبی روشن می کند آن ها در یک موقعیت ضعیف و شکننده قرار دارند.

محمود احمدی نژاد نه تنها خودش در دادگاه پرونده دارد بلکه به گفته یک نماینده مجلس، 14 نفر از مدیران ارشد دولتش در زندان به سر می برند. مخالفان اصول گرای او بدشان نمی آید برخی از مدیران دیگر و حتی خودش را روانه زندان کنند.

جبهه پایداری در دو سال گذشته با شیب کندی رو به ضعیف تر شدن حرکت کرده است؛ شکاف های درون جبهه بیش تر شده، موقعیت سیاسی «محمدتقی مصباح یزدی» تضعیف شده و چهره های محبوب یا لیدرهای سیاسی این طیف، از جمله «سعید جلیلی»، «کامران باقری لنکرانی»، «غلامعلی حدادعادل» و «مرتضی آقاتهرانی» فاقد کفایت لازم برای سامان‌دهی یک شبکه سیاسی قوی و منسجم بوده اند.

لایه های دیگر تندرو مانند «انصارحزب الله»، برخی ائمه جمعه و فعالان نظامی هم با چنین مشکلی مواجه هستند. آن ها از کاریزما و شبکه لازم برای اعمال نفوذ موثر برخوردار نیستند و در سطح کلان، موازنه کنونی سیاسی در ایران به سود میانه روهای اصول گرا در جریان است.

در چنین شرایطی، وجود یک نهاد قدرتمند ضد دولت که توان اعمال نظر موثر داشته و یا از قدرت خراب کاری در برنامه های دولت برخوردار باشد، حائز اهمیت است. در سال های گذشته، به ویژه در مقابله با دولت اول خاتمی، قوه قضاییه ایران نقش بسیار موثری در این زمینه بازی می کرد.

نقش قوه قضاییه در این زمینه کماکان پابرجا است ولی در دهه اخیر، سپاه پاسداران به عنوان یک بازوی موثر به آن افزوده شده است. قدرت تاثیر و یا خراب‌کاری تنها به حوزه سیاسی یا امنیتی مربوط نمی شود، سپاه قدرت تاثیرگذاری مهمی در زمینه اقتصادی نیز دارد. افزون بر این که می تواند برنامه های سیاست خارجی را هم به راحتی تحت تاثیر قرار دهد و یا حرکت های اجتماعی و فرهنگی با پیام های مستقل از دولت سازمان دهی کند.

از این منظر، قرار گرفتن سپاه در مقابل دولت، قرار گرفتن چند چهره تندروی نظامی در مقابل حسن روحانی نیست؛ نبرد از سطح چهره به چهره، به لشگر به لشگر فراتر می رود و دو نهاد مهم مقابل هم قرار می گیرند. در ماجرای بازداشت روزنامه نگاران نیز نهاد سازمان اطلاعات سپاه مقابل وزارت اطلاعات دولت روحانی قرار گرفته است.

چنین تقابلی، دقیقا نیاز اصول گرایان تندرو را تامین می کند. نبرد نهادمحور، مشروعیت بیش تری به تقابل سیاسی می دهد، انرژی بیش تری از دولت می گیرد و دولت محافظه کارتر و انگیزه و توان مانورش برای برنامه های آینده محدودتر می شود. نهاد درگیر با دولت یک چتر امنیتی و سیاسی برای تندروهای مخالف دولت ایجاد می کند و سایر جدال های سیاسی به حاشیه می روند.

در همین حال، وجود یک نهاد موثر و فعال در صف اول مخالفت با دولت می تواند مانند یک قلب تپنده، به جریان تندرو انگیزه و حتی نظم بیش تری بدهد. سپاه اکنون می تواند چنین نیازهایی را به خوبی تامین کند. حتی اگر تندروها در انتخابات پیش روی مجلس ایران شکست بخورند، باز هم سپاه تامین کننده چنین نیازهایی خواهد بود.

این یک واقعیت روشن است که اکنون صدای سپاه در سیاست و سیاست خارجی ایران به خوبی شنیده می شود. «محمدعلی جعفری»، فرمانده کل سپاه ایران در طول دو سال گذشته حداقل پنج بار در قامت رهبر حزب مخالف، به سخنان حسن روحانی، رییس جمهور ایران واکنش نشان داده است. با این حال، واکنش های او تفاوت مهمی با واکنش چهره های تندرو که عضو مجلس شورای اسلامی یا مجلس خبرگان هستند، دارند؛ آن ها قادر نیستند در میدان عمل، این واکنش ها را عملیاتی کنند و یا دامنه نفوذشان محدود است. ولی فرمانده سپاه می تواند این اظهارنظرها را عملیاتی کند.

بازداشت روزنامه نگاران در تهران نمونه روشن چنین توانی است. در چنین وضعیتی، نوع واکنش و یا تاکتیک رییس جمهور ایران مهم است ولی تعیین کننده نیست. در بازی فوتبال، شما ممکن است یکی دو هافبک بازی ساز خوب داشته باشید و یک دستور کار تعریف شده برای حمله ولی یک بازیکن تخریبی می تواند به اندازه کافی تاکتیک شما را به هم بزند و یا بازیکن محوری شما را ولو با خشونت، از کار بیاندازد؛ آن هم در شرایطی که داور اهل کارت قرمز دادن به چنین بازیکنی نیست. سپاه اکنون این نقش را برای تندروها بازی می کند؛ بازی خراب می کند؛ یک نقش متناسب با قد و قواره اش.