دولت اول هاشمی رفسنجانی

تماشا در یوتیوب

نخستین اولویت اکبر هاشمی رفسنجانی بعد از رسیدن به ریاست دولت، تثبیت وضعیت جمهوری اسلامی در دوران بعد از آیت الله خمینی بود. هاشمی رفسنجانی، در تحقق این هدف از همراهی کامل رهبر وقت برخوردار بود و به موفقیت رسید.

صلح و بازسازی 

اولویت دیگر هاشمی، مدیریت تهدید عراق بود که با ایران در حالت در حالت آتش بس  قرار داشت. این در حالی بود که با تجاوز غیر منتظره عراق به کویت، نیروهای ائتلاف بین المللی به عراق هجوم برده و ارتش آن را تقریبا منهدم کردند. تحولی که باعث شد تا نگرانی ایران از تهدید نظامی حکومت صدام حسین، از بین برود. یکی دیگر از نتایج حمله عراق به کویت، بهبود رابطه ایران با کشورهای عربی منطقه بود که در زمان جنگ با عراق، به شدت تیره شده بود.

در حوزه اقتصاد، اولویت اصلی دولت پنجم، بازسازی خرابی های به جا مانده از دوران جنگ بود. در این مقطع، کار بازسازی تاسیسات زیربنایی باقی مانده از جنگ، با حمایت نهادهای زیر نظر رهبری و از جمله سپاه پاسداران، با موفقیت نسبی  پیش رفت. در عین حال، سرعت بازسازی و "قابل سکونت کردن" شهرها و روستاهای آسیب دیده از جنگ، بسیار کند بود.

تبدیل اقتصاد دولتی به بازار آزاد 

دیگر اولویت دولت هاشمی، پیش بردن ساختار اقتصادی کاملا دولتی ایران به سمت سیستم بازار آزاد بود. دولت با انجام اقداماتی همچون افزایش واردات کالاهای مصرفی، کاهش کنترل دولتی بر قیمت ها و راه اندازی مجدد بورس، به اجرای سیاست موسوم به "تعدیل اقتصادی" پرداخت. در این مقطع از سویی نرخ رشد اقتصادی  بیشتر شد و از سویی میزان مصرف، واردات، قیمت ارز، نرخ تورم و نابرابری های اجتماعی افزایش یافت. اجرای سیاست های اقتصادی دولت پنجم، باعث مخالفت آیت الله خامنه ای شد که نگران افزایش نارضایتی های اجتماعی بود. این مخالفت، به تدریج تا جایی گسترش یافت که اکبر هاشمی رفسنجانی را وادار به تجدید نظر در سیاست های اقتصادی خود کرد.

 نارضایتی رهبری از وضعیت فرهنگی-هنری 

کاهش نسبی سختگیری های حکومتی در عرصه اجتماعی و باز شدن نسبی فضای فعالیت های فرهنگی و هنری -در زمینه هایی چون سینما، کتاب و تا حدی مطبوعات- از جمله دیگر تحولات این دوره بودند که افزایش نارضایتی آیت الله خامنه ای را به دنبال داشتند. فعال شدن گروه "انصار حزب الله" در خیابان ها علیه سیاست های وزارت ارشاد و استعفای محمد خاتمی وزیر ارشاد  وقت در مرداد ۱۳۷۱ بر اثر فشار های وابستگان آیت الله خامنه ای، از جمله مهم ترین نمودهای اختلاف میان رهبری و دولت بودند.

کاهش تنش با جامه جهانی

در همین دوره، همچنین هاشمی رفسنجانی تلاش هایی را برای کاهش تنش با جامه جهانی انجام داد که منجر به بهبود روابط تهران با اروپا و شوروی سابق شد. همزمان، تهران و واشنگتن تماس هایی پشت پرده را برای تنش زدایی برقرار کردند که آیت الله خامنه ای هم در جریان آن قرار داشت. هرچند این تماس ها به آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان منجر شد، اما اقدامات تروریستی دولت ایران از جمله همکاری با حزب الله در انفجار سفارت اسراییل در آرژانتین و قتل مخالفان دولت ایران  باعث شد تا واشنگتن از اقدام متقابل برای بهبود روابط خودداری کند. در سال ۱۳۷۰ ماموران دولت ایران شاپور بختیار، آخرین نخست وزیر شاه، و رییس دفترش با چاقوی آشپزخانه به قتل رساندند. و یک سال بعد صادق شرفکندی، دبیر اول حزب دموکرات کردستان و همکارانش در آلمان، در رستورانی به نام میکونوس در برلین کشته شدند.