دوره دوم ریاست جمهوری خاتمی

تماشا در یوتیوب

محمد خاتمی در دومین دوره ریاست جمهوری خود، کوشید تا اختیارات رئیس جمهور را در مقایسه با نهادهای زیر نظر رهبری افزایش بدهد و قدرت شورای نگهبان را محدود کند. خاتمی به این منظور، در سال ۱۳۸۱ دو لایحه "اصلاح قانون انتخابات" و "تبیین اختیارات رئیس جمهور" را به مجلس اصلاح طلب ششم ارائه کرد که به تصویب رسیدند. با وجود این، شورای نگهبان، که زیر نظر رهبری قرار داشت، هر دو لایحه را رد کرد. با پافشاری مجلس بر لوایح دوگانه، این دو لایحه باید برای تعیین تکلیف نهایی به مجمع تشخیص مصلحت نظام فرستاده می شدند که از دیگر نهادهای زیر نظر رهبری بود. اما محمد خاتمی که مایل نبود لوایح مورد نظر او در مجمع تشخیص دچار تغییرات ناخواسته شوند، در سال ۱۳۸۳ هر دوی آنها را از مجلس پس گرفت.

حملات ۱۱ سپتامبر و بحران هسته ای

دومین دوره مسئولیت خاتمی، با حملات ۱۱ سپتامبر مصادف شد که به دنبال آن، هر دو همسایه شرقی و غربی ایران هدف تهاجم نظامی آمریکا و متحدانش قرار گرفتند. در این مقطع، دولت محمد خاتمی مهم ترین هدف سیاست خارجی خود را دور کردن خطر حمله نظامی در فضای بعد از ۱۱ سپتامبر قرار داد.  آیت الله خامنه ای و منتسبان او نیز، که از احتمال تهاجم نظامی آمریکا نگران بودند، با این رویکرد رئیس جمهور همراهی نسبی نشان دادند. تا جایی که در جریان حمله آمریکا به افغانستان، نه تنها دولت، که سپاه پاسداران هم با عملیات آمریکا علیه طالبان همکاری غیرمستقیم کردند.

با وجود این، در اواخر دوران ریاست جمهوری خاتمی، روابط تهران و واشنگتن به دلایل دیگری مجدداً بحرانی شد که مهمترین آنها، پرونده هسته‌ای ایران بود. با افشای فعالیت های مخفیانه هسته ای ایران در سال ۱۳۸۱، آمریکا و متحدانش فشار شدیدی را بر تهران وارد کردند که منجر به مذاکرات دولت خاتمی و قدرت های اروپایی و توقف غنی سازی اورانیوم در ایران شد. اما در آخرین ماه مسئولیت دولت خاتمی، آیت الله خامنه‌ای دستور ازسرگیری غنی سازی اورانیوم را داد که بحرانی شدن روابط ایران و غرب را به دنبال داشت. ادامه این بحران، در زمان دولت بعد، به وضع تحریم های بی سابقه بین المللی علیه ایران انجامید.

ناکامی وعده های رییس جمهور  

دومین دوره ریاست جمهوری خاتمی، در حالی به پایان رسید که اغلب وعده‌های رئیس جمهور برای انجام اصلاحات سیاسی در کشور، با مقاومت آیت الله خامنه‌ای و نهادهای زیر نظر او ناکام مانده بودند. در ادامه چنین وضعیتی بود که بخش بزرگی از هواداران سابق محمد خاتمی، امید خود به عملی بودن اصلاحات از طریق شرکت در انتخابات را از دست دادند. یکی از نتایج این ناامیدی، پیروزی مخالفان  دولت در هر دو انتخابات شوراهای دوم و مجلس هفتم بود. در انتخابات شوراها، وظیفه بررسی صلاحیت کاندیداها بر عهده مجلس ششم بود و کمترین میزان رد صلاحیت از سال ۱۳۵۸ به بعد صورت گرفت. اما میزان مشارکت در این انتخابات از هر انتخابات دیگری در تاریخ جمهوری اسلامی پایین تر بود. در نتیجه، محافظه کاران تقریباً در  تمام شهرهای بزرگ و از جمله تهران پیروز شدند، که به شهردار شدن محمود احمدی نژاد در پایتخت و سپس، ریاست جمهوری او انجامید.