دوره اول ریاست جمهوری خاتمی

تماشا در یوتیوب

آغاز ریاست جمهوری محمد خاتمی، توام با ترویج مفاهیمی چون مردمسالاری، جامعه مدنی، نفی خشونت، قانون گرایی و قرائت‌های مختلف از دین بود. طرح این شعارها، اگرچه در ابتدا با مقابله آیت الله خامنه ای مواجه نشد، اما به تدریج، نشانه های مخالفت رهبر جمهوری اسلامی آشکار شدند. تا جایی که شورای سیاست گذاری ائمه جمعه، از نهادهای زیر نظر رهبری، در اقدامی بی سابقه محمدتقی مصباح یزدی را به عنوان سخنران ثابت پیش از خطبه های نماز جمعه تهران تعیین کرد. مصباح یزدی، به عنوان نزدیک‌ترین نظریه پرداز آن دوران به آیت الله خامنه ای، در سخنرانی های خود مشخصا به رد دیدگاه‌های رئیس جمهور می‌پرداخت.

گشایشی بی سابقه در فضای مطبوعاتی

ریاست جمهوری محمد خاتمی، با گشایشی بی‌سابقه در فضای مطبوعاتی ایران همراه بود. مطبوعات جدید، در پیروزی گسترده حامیان خاتمی در نخستین دوره انتخابات شوراها و ششمین انتخابات مجلس شورای اسلامی، نقشی تعیین کننده ایفا کردند. با وجود این بعد از انتخابات مجلس ششم، آیت الله خامنه ای در سخنانی شدید اللحن در اردیبهشت  ۱۳۷۹، نشریات اطلاح طلب را "پایگاه دشمن" نامید وپس از آن، قوه قضاییه اقدام به تعطیلی گسترده این نشریات و دستگیری روزنامه نگاران کرد. مدتی پس از این برخورد، به تدریج تعدادی از مطبوعات اصلاح طلب فعالیت خود را از سر گرفتند، اما هرگز فضای مطبوعاتی ایران، به دوران پیش از انتخابات مجلس ششم بازنگشت.

برخورد با قتل های زنجیره ای

یکی از مهمترین دستاوردهای دولت اول خاتمی، برخورد با قتل‌های زنجیره ای منتقدان حکومت از سوی وزارت اطلاعات بود که از سال‌ها پیش جریان داشت. ادامه قتل‌ها در سال ۱۳۷۷، واکنش شدید مطبوعات اصلاح طلب و محمد خاتمی را به دنبال داشت. نهایتاً، وزارت اطلاعات اعلام کرد که ماموران خودسر این وزارت‌خانه قتل‌ها را انجام داده‌ بودند. سپس، وزیر اطلاعات استعفا کرد و خاتمی وعده داد که چنین قتل هایی دیگر در این وزارتخانه تکرار نشود. رهبر جمهوری اسلامی، اگر چه جلوی پی گیری ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای را نگرفت، اما از همان ابتدا این قتل‌ها را کار دستگاه‌های اطلاعاتی بیگانه دانست. دخالت آیت الله خامنه‌ای، عملا جلوی برخورد با عاملان واقعی قتل‌ها را گرفت و منجر به شکنجه متهمان برای اعتراف به ارتباط با خارج شد.

 تلاش برای بهبود روابط ایران و جامعه بین المللی

محمد خاتمی گذشته از اقدامات خود در عرصه داخلی، تلاش های زیادی را نیز برای بهبود روابط ایران و جامعه بین المللی انجام داد. با به قدرت رسیدن خاتمی، روابط ایران و کشورهای اتحادیه اروپا، که در زمان دولت قبل و بر سر ترور عده ای از مخالفان حکومت در آلمان به شدت تیره شده بود، به حالت عادی بازگشت. خاتمی، همچنین با به کارگیری ادبیاتی متفاوت در ارتباط با ایالات متحده وانجام مصاحبه ای دوستانه با شبکه آمریکایی سی ان ان، کوشید تا زمینه تنش زدایی میان تهران و واشنگتن را فراهم کند. این تلاش، مخالفت آیت الله خامنه ای و مقابله شدید متحدان او را به دنبال داشت و کاملاً ناکام ماند.