استان وایر- دانشگاه تهران امروز شاهد بدرقه پیکر «امیرناصر کاتوزیان»، پدر علم حقوق ایران بود؛ مردی که سال ها در این دانشگاه به تحقیق و تدریس پرداخت. جمعیت زیادی امروز جلوی خانه دوم وی جمع شده بودند تا با این استاد ممتاز حقوق ایران خداحافظی و او را تا آرامگاهش بدرقه کنند.
دکتر کاتوزیان روز سه شنبه 11 شهریوردر سن 87 سالگی پس از مدت‌ها مبارزه با بیماری، درگذشت. دولتمردان و چهره های سیاسی و فرهنگی کشور با انتشار پیام هایی، این ضایعه بزرگ را به خانواده وی و مردم ایران تسلیت گفتند.
دکتر امیر ناصر کاتوزیان در سال 1306 در تهران و در خانواده ای فرهیخته چشم به جهان گشود. او بعد از اتمام دوران متوسطه، با معدل بالا در رشته ادبی و دریافت مدال درجه دو علمی، وارد دانشگاه شد و تحصیلات خود را در رشته حقوق دنبال کرد.
درخشش کاتوزیان در دوران دانشجویی سبب شد تا با وجود مشکل هایی مانند شوک ناشی از فوت پدر و بر عهده داشتن بخشی از مسوولیت خانواده، با درجه عالی در رشته حقوق فارغ التحصیل شود. به نوشته ایرنا، پس از اتمام دوره لیسانس حقوق از سال 1334 تا 1345، کاتوزیان مشغول به کار در دادگستری شد و به مقام ریاست دادگاه اراک، مستشار دادگاه استان و معاون اداری و حقوقی رسید.
او در همه این سال ها، دغدغه و علاقه شخصی و روحیه تحقیق و پژوهش را کنار نگذاشت. علاقه کاتوزیان به تدریس سبب شد تا بخش عمده ای از زمان خود را صرف تحقیق و تفحص در موضوع های حقوقی و فقهی کند.
کاتوزیان علاوه بر تسلط بر زبان‌های انگلیسی و فرانسوی، به زبان عربی که زبان فقه و حقوق سنتی بود نیز تسلط داشت و اشراف بر فقه اسلامی و آشنایی کامل با نظام حقوقی غربی موجب تدوین «حقوق مدنی ایران»، یکی از ارزنده ترین خدمات وی به حقوق ایران شد که هنوز پس از دهه‌ها، منبع اول دانشجویان حقوق دانشگاه‌های کشور برای آموختن دروس حقوق مدنی است. کاتوزیان نخستین دانشجوی ایرانی است که موفق شد مدرک دکترای حقوق در ایران را از دانشگاه تهران بگیرد.
«نعمت احمدی»، حقوق‌دان و وکیل دادگستری به ایرنا گفته است استاد کاتوزیان شخصیتی تکرار ناشدنی بود.
احمدی که خود سال ها شاگرد کاتوزیان بوده، افزوده است: «برای درک جایگاه استاد در تاریخ حقوقی این کشور باید به دوران مشروطه بازگشت. مشروطه خواهی به نوعی نیاز به عدالت خواهی را در کشوری که پیش از آن قانون و قضایی به غیر از اظهارات فقها وجود نداشت، افزایش داد. نیاز به تعیین قوانین و تغییرهایی نظیر تاسیس قوه قضاییه و دادگستری، گذار از دوران سنتی به مدرن را ممکن ساخت ولی این گذار، نیازمند افرادی بود که مبانی حقوقی را به صورت مدون تدوین کنند چون بیشتر مبانی حقوق در آن زمان از کشورهای اروپایی به ایران آمدند.»
این وکیل دادگستری با بیان این که تدوین مبانی حقوقی نیازمند احاطه کامل به فقه سنتی در کنار قوانین مدرن بود گفت: «با تاسیس دادگستری، در سال 1306 هیاتی تشکیل شد و قانون مدنی ایران را در 1335 ماده تالیف کرد. جامعه سنتی ایران ناگهان با قانونی رو به رو شد که ترکیبی از فقه و قوانین اروپایی بود و نیاز به شرح و تفسیر داشت. این جااست که جایگاه دکتر کاتوزیان مشخص می شود چون از آن زمان تا تولد و تحصیلات وی در رشته حقوق، بسیاری افراد به این اقدام دست زدند و حتی "سید حسن امامی" (فقیه شیعه، حقوق دان، قاضی، سیاست مدار ایرانی و امام جمعه شهر تهران در زمان محمدرضا پهلوی) این قانون را در 6 جلد شرح و تفسیر کرد که باز هم کافی نبود.»
به گفته احمدی، کاتوزیان که در خانواده ای مذهبی رشد یافته و پدربزرگی مشروطه خواه و پدری حقوق‌دان داشت، ضرورت این امر را حس کرد تا قانون مدنی ایران را شرح و تفسیر کند و آن را بسط دهد و این رسالت را در آثار متعددی که تا پایان عمر تالیف کرد بر عهده گرفت.
احمدی آثار بر جای مانده از دکتر کاتوزیان را در زمره بهترین کتاب های حقوقی و هم‌چون چراغی روشن برای دانشجویان این رشته توصیف کرد و گفت: «چه دانشجویانی که در محضر وی حضور داشته اند و چه افرادی که هم اکنون و در آینده به این رشته ورود پیدا می کنند، مدیون و شاگرد استاد خواهند بود. مقاله‌ها و آثار کاتوزیان توانست با پر کردن و از میان برداشتن خلایی بزرگ، قانون مدنی را تفسیر و برای درک عموم تسهیل کند.»
«بهمن کشاورز»، حقوق‌دان و رییس اتحادیه کانون های وکلا نیز با بی‌همانند توصیف کردن دکتر کاتوزیان به ایرنا گفت: «استاد کاتوزیان از نظرهای مختلف به گردن حقوق و حقوق‌دانان ایرانی حق دارد. او برای اولین بار در تاریخ آموزش حقوق، شروع به تالیف کتبی برای مقاطع مختلف تحصیلات عالیه کرد؛ به نحوی که برای آموزش بخشی مشخص از قانون مدنی، کتبی در حد خلاصه برای یک مقطع و با تفصیل بیشتر برای مقطع بعدی تالیف کردند. برای کاتوزیان خیلی مهم بود که خوانندگان کتاب به خوبی منظور و جوهره کلام او را درک کنند و این آموزه ها ملکه ذهن آنان شود. پیدا کردن آسان مطالب در کتاب و قابل فهم بودن آن ها، یکی از مهم ترین نکته های روش تالیف استاد بود که برای بسیاری دیگر از استادان هم‌چون نمونه ای بود.»
به گفته کشاورز، کاتوزیان کتاب هایی در زمینه فلسفه حقوق و قرارداد داشت که مطالعه آن ها هیچ سوالی برای خوانندگان باقی نخواهد گذاشت.
این وکیل دادگستری ادامه داد: «کاتوزیان هرگز در پی انتشار کتاب و کسب اسم و رسم نبود. آن چه بیش از همه در کتاب های وی به چشم می خورد، توجه به انصاف و عدالت در جوار محترم شمردن قانون است. ایجاد تعادل بین این دو مورد کاری است بسیار دشوار و ظریف که استاد به بهترین شکل از عهده انجام آن بر آمدند چون در صورت قربانی کردن یکی از این دو مورد با دیگری، نتیجه فاجعه بار خواهد بود.»
تدوین قانون اساسی، یکی دیگر از مهم ترین دستاوردهای استاد کاتوزیان است. به گفته احمدی، پیش از انقلاب اسلامی، دکتر «حسن حبیبی» از طرف آیت الله خمینی مسوول نگارش قانون اساسی شد؛ اقدامی که با بازگشت ایشان از فرانسه و به دلیل مشغله کاری زیاد، به عهده استاد کاتوزیان افتاد.
به گفته احمدی، قانون اساسی که استاد کاتوزیان با کمک برخی دیگر از حقوق‌دانان کشور اقدام به تالیف آن کرد، یکی از کامل ترین و بهترین نمونه های قانون اساسی است که متاسفانه باوجود دارا بودن تایید و امضای آیت الله خمینی، در جریان برخی اختلاف نظرهای سیاسی کنار گذاشته شد.
گزارش ایرنا می افزاید فراز و نشیب های متعدد زندگی ناصر کاتوزیان، هرگز از علاقه او به تحقیق و تالیف و مهم تر از آن، تدریس حقوق کم نکرد. کاتوزیان بعد از انقلاب و در جریان انقلاب فرهنگی، برای بیش از ده سال از تدریس در دانشگاه تهران کنار گذاشته شد ولی بعد از دعوت به کار دوباره، تدریس را تا زمان بازنشستگی از دانشگاه تهران، با جدیت و علاقه فراوان ادامه داد.
کلاس‌داری و برخورد او با دانشجویان یکی دیگر از نکته هایی بود که احمدی که خود از شاگردان کاتوزیان بوده است به آن اشاره می کند: «کاتوزیان استادی جامع الاطراف بود. ممکن است برخی از استادان در کلاس داری و بیان شفاهی مطالب و برخی دیگر در نگارش این مطالب بر کاغذ متبحر باشند ولی دکتر کاتوزیان در همه این موارد نمونه بود. قلم پخته و شیوا در کنار تسلط و احاطه ای که آرامش و وقاری مثال زدنی به او می بخشید، از دکتر کاتوزیان استادی نمونه ساخته بود.»
به گفته احمدی، دکتر کاتوزیان به درجه ای از استادی رسیده بود که کلاس ها و شیوه کلاس داری او، دانشجویان را تشویق و ترغیب می کرد او را در همه موارد، نمونه خود قرار دهند:«او در علم حقوق چنان مرتبه ای داشت که دیگران هنوز خوشه چین آن هستند. کاتوزیان فصل الخطاب حقوق بود. او که خود دریای علم بود همواره به سایر استادان توصیه می کرد هرگز بدون احاطه و مطالعه دروس به کلاس نروند.»
به گزارش ایلنا،همسر دکتر کاتوزیان در مراسم تشییع پیکر وی گفت: «دکتر همیشه عاشق دانشگاه بوده و حتی وقتی از دانشگاه بازنشسته‌اش کردند گفت دانشگاه حقوق، مال پدر کسی نیست و مال دانشجو است. کسانی هستند که می‌خواهند چیزی یاد بگیرند و باعث افتخار ایران شوند و من دانشجویانی دارم که می‌دانم از من بهتر خواهند شد.»
اقدس کاتوزیان با بیان این که من دختر عموی دکتر کاتوزیان بودم، ادامه داد: «ما با یکدیگر سال 33 ازدواج کردیم و با وجود همه مشکلات عاشقانه کنار یکدیگر بودیم. الان بعد از 60 سال، دکتر کاتوزیان شوهر، پدر و دوست صمیمی و یارم بود. ایشان هرگز دست نبوسید و در مقابل کسی جز خدا تعظیم نکرد. ایشان هرگز زیر بار حرف زور نرفت اما احترام خاصی برای اساتیدش قایل بود. او عاشق شاگردانش بود و خود را وقف آنان می‌کرد و در روزهای آخر نیز با وجود بیماری به دانشگاه می‌رفت و می‌گفت آن جا خانه من است و برایش مهم نبود که کسانی نمی‌خواهند او به دانشگاه برود.»
وی در پایان از حقوق‌دانان، شاگردان و همکاران دکتر کاتوزیان خواست درس‌هایی که می‌خوانند با عشق باشد چرا که خدا پول را می‌رساند.
دکتر امیر ناصر کاتوزیان، حقوق‌دان، مولف آثار معتدد حقوقی و استاد ممتاز دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران تاکنون حدود ۴۵ جلد کتاب و بیش از 100 مقاله علمی تألیف کرده‌است. پیکر وی که از او با عنوان پدر علم حقوق ایران یاد می‌شود، در مراسمی با حضور برخی از بزرگان حقوق و فقه در دانشکده حقوق دانشگاه تهران تشییع و در قطعه نام آواران بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر