جواد رأفت؛ شهروند بهایی و از پیشگامان صنعت چای ایران

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل adyan@iranwire.com تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

چای رایج‌ترین و محبوب‌ترین نوشیدنی در بین ایرانیان است. سابقه مصرف چای در ایران، کمتر از دو قرن است. در سال ۱۲۷۹، برای نخستین بار شاهزاده «محمد میرزا» ملقب به «کاشف‌السلطنه» چند بوته چای را به ایران وارد کرد. او شهر لاهیجان را به دلیل وجود هوای مناسب برای کشت چای انتخاب کرد. 

این شهر امروز به عنوان پایتخت و مرکز کشت چای در ایران شناخته می‌شود. یکی از کسانی که بعد از کاشف‌السلطنه در توسعه و گسترش صنعت چای در ایران نقش بسزایی داشت، «جواد رأفت» بود.

دوران تحصیلات متوسطه

جواد رأفت در سال ۱۲۸۴ در شهر اصفهان در خانواده‌ای بهایی به دنیا آمد. او تا سن چهارده سالگی در اصفهان بود و چون او را به دلیل بهایی بودن از مدرسه «گل بهار» اخراج کردند، پدرش جواد را به تهران فرستاد و در مدرسه «تربیت» که از مدارس بهایی در آن زمان بود، تحصیلات خود را ادامه داد. در مدرسه تربیت علاوه بر دروس متداول مدارس دیگر، زبان انگلیسی هم به دانش‌آموزان تدریس می‌شد که در آن زمان در مدارس متداول نبود. جواد از جمله دانش‌آموزان ممتاز در یادگیری زبان انگلیسی بود که همین مهارت در آینده بسیار مورد استفاده او قرار گرفت. 

تحصیل در مدرسه عالی فلاحت

جواد رأفت پس از پایان تحصیلات متوسطه، با دیدن اعلام تاسیس مدرسه عالی فلاحت (کشاورزی) در یک جریده، مشتاق تحصیل در رشته کشاورزی شد و در مدرسه مذکور ثبت نام کرد. رافت جزو اولین گروه از فارغ‌التحصیلان کشاورزی از مدرسه مذکور بود. 

قابل ذکر است که «مدرسه فلاحت» در راستای برنامه توسعه کشاورزی در کشور در سال ۱۳۰۱ تاسیس شد. این مدرسه را  می‌توان سرآغاز تاسیس دانشکده کشاورزی دانست. مدرسه فلاحت در سال ۱۳۰۲ با عنوان «مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی» و در سال ۱۳۱۳ با عنوان «بنگاه‌های علمی فلاحتی» به فعالیت خود ادامه داد. این مرکز در سال ۱۳۱۹ به دانشکده تبدیل شد و در سال ۱۳۲۸ از وزارت کشاورزی جدا و به عنوان یکی از دانشکده‌های دانشگاه تهران به رسمیت شناخته شد.

در اعلامیه جراید، دولت برای تشویق جوانان به ثبت‌نام در رشته کشاورزی وعده داده بود که پس از پایان تحصیل به هر کدام از فارغ‌التحصیلان زمین و وسایل مدرن کشاورزی داده خواهد شد؛ اما هیچ‌گاه این وعده انجام نشد و جواد رأفت پس از فارغ‌التحصیل شدن به استخدام وزارت کشاورزی درآمد. 

تحصیل در سیلان

در همان اوقات، حدود سال ۱۳۰۸، دولت به فکر توسعه و تقویت کشت چای و صنعتی کردن تولید آن افتاد. به همین منظور قرار شد از فارغ‌التحصیلان مدرسه عالی فلاحت یک نفر را برای تحصیل در رشته چای به هند و سیلان اعزام کند که جواد رأفت از میان داوطلبان به دلیل احراز شرایط لازم از جمله تسلط به زبان انگلیسی به هند فرستاده شد. 

جواد رافت به مدت چهار سال در یک موسسه مهم کشت و صنعت در شهر «کندی» در سیلان که مرکز مزارع و کارخانجات چای بود، به تحصیل روش‌های علمی و مدرن کشت و تولید صنعتی چای پرداخت. او پس از اخذ دیپلم در رشته مذکور در سال ۱۳۱۲ به ایران بازگشت.

نخستین شغل پس از بازگشت از هند

مهندس جواد رأفت پس از بازگشت از هند به عنوان کارشناس برجسته، سرپرستی دایره چای اداره کل کشاورزی گیلان را به عهده گرفت. از اقدامات او در این دوره، نگارش و نشر جزواتی برای کشاورزان و باغ‌داران بود که راه و روش صحیح و علمی کشت چای و نگاه‌داری بوته‌ها را به زبان ساده بیان می‌کرد. همچنین در طی سفر به مراکز چای‌کاری و دیدار خصوصی با کشاورزان تجارب خویش را در اختیار ایشان می‌گذاشت.

سرپرستی اولین کارخانه چای در ایران

مهندس رأفت در زمینه صنعتی کردن تولید چای، سرپرستی و نظارت تاسیس اولین کارخانه چای در شهر لاهیجان را به عهده گرفت؛ به همین خاطر او مدتی در لاهیجان ساکن شد. پس از برپایی اولین کارخانه چای، کارخانه‌های دیگری هم به همت جواد رافت در مناطق چای‌خیز استان تاسیس شد؛ از جمله کارخانه چای «قلعه گردن» از توابع تنکابن که مهندس رأفت طی سال‌های ۱۵-۱۳۱۴ مدیریت این کارخانه را عهده‌دار بود. در همان زمان، «رضا شاه» در سفری که به گیلان و مازندران داشت، از خدمات جواد رأفت در زمینه تولید چای تقدیر فراوان کرد. 

در سال ۱۳۱۶، مهندس رأفت به مدیریت دایره چای اداره کل کشاورزی گیلان منصوب شد. او تا سال ۱۳۲۴ در این پُست خدمت کرد و سپس به تهران منتقل شد. رأفت در طی این دوره هشت ساله با سفرهای متمادی به شهرها و مناطق مختلف گیلان و دیدارهای خصوصی و عمومی با باغ‌داران و کشاورزان، ضمن گوش دادن و توجه به خواسته‌ها و مشکلات کشاورزان، آنان را با روش‌های جدید و مدرن تولید و بهره‌وری چای آشنا می‌کرد. بر اثر مساعی و تشویقات جواد رأفت، بسیاری از کشاورزان به کشت چای روی آوردند و تعداد زیادی کارخانه چای راه‌اندازی شد. بر اساس نوشته تارنمای سازمان چای کشور، تنها در سال ۱۳۱۹ سطح زیر کشت به حدود ۴۰۰۰ هکتار و تعداد کارخانه‌های چای به ۱۴ کارخانه رسید.

فعالیت‌های علمی و آموزشی مهندس رأفت

جواد رأفت علاوه بر اشتغال به کارهای اداری به تدریس در مدرسه عالی فلاحت و مدارس متوسطه استان هم مشغول بود. او همچنین با تهیه جزوات آموزشی و نگارش مقالات علمی در نشریه رسمی کشاورزی به بالابردن سطح علمی کشاورزان کمک فراوان کرد. 

از خصوصیات اخلاقی جواد رأفت امانت و درستکاری بود؛ البته این صفت او گاهی مورد کدورت و رنجش بعضی از همکاران و مالکان زمین می‌شد. در آن زمان، رشوه دادن و رشوه گرفتن امری معمول بود و بسیاری از مالکان با دادن وجهی یا هدیه‌ای به کارشناس اداره کشاورزی، تولیدات نامرغوب خودشان را به دولت می‌فروختند. مهندس رأفت، فردی بسیار دقیق و سختگیر بود و از قبول هر نوع وجه، هدیه یا تعارفی خودداری می‌کرد و اجازه نمی‌داد، جنس مرغوب وارد بازار شود. 

خدمت در وزارت کشاورزی

در سال ۱۳۲۴، مهندس رأفت به تهران منتقل شد و تا سال ۱۳۲۹ سرپرست اداره چای در وزارت کشاورزی بود. او در طی این مدت، بنا به خواهش نخست‌وزیر وقت، «قوام‌السلطنه» یک سال را در لاهیجان به سر برد. قوام‌السلطنه دارای مزرعه و کارخانه چای در لاهیجان بود و برای بهبود کیفیت محصول خود احتیاج به متخصص داشت؛ به همین دلیل مهندس رأفت را به این ماموریت یک ساله اعزام کرد. 

خدمت در سازمان چای کشور

در سال ۱۳۲۷، سازمان برنامه و بودجه کشور تاسیس شد. وظیفه این سازمان، برنامه‌ریزی و نظارت توسعه‌ای و راهبردی نظام اقتصادی و اجتماعی کشور بود. این سازمان برای تقویت کشاورزی شرکت‌های متعددی از جمله سازمان چای کشور را تاسیس کرد. در ۱۳۲۹، مهندس جواد رأفت یکی از نخستین کارشناسان چای بود که برای همکاری و نظارت بر تولید چای کشور به این سازمان منتقل شد. رأفت سال‌های متمادی در شهرهای رودسر، لنگرود و لاهیجان به راهنمایی و نظارت بر کارخانه‌های چای مشغول بود. بنا به اطلاعات تارنمای سازمان چای کشور، وضعیت صنعت چای ایران پس از ۱۳۲۰ و وقفه‌ای طولانی مجدداً از سال ۱۳۲۹ رو به ترقی گذاشت و در حوالی سال ۱۳۳۳ به اوج خود رسید.

چای محصولی است که با حمایت دولت در ایران کشت شد. بنابراین در طول زمان همواره به نحوی مورد حمایت و توجه دولت قرار داشته است. خصوصاً که نیت اولیه کشت آن قطع وابستگی از ورود این محصول با ارزش و پرمصرف و تولید آن در داخل بود.

تمام تلاش مهندس رأفت در طی چهار دهه خدمت در صنعت چای رسیدن به هدف فوق بود. زمانی که او خدمتش را به عنوان یک متخصص چای در ایران آغاز کرد، بسیاری از کشاورزان با کشت چای ناآشنا بودند و هیچ کارخانه چای در کشور فعال نبود. در پایان خدمت او در زمینه صنعت چای، تعداد کارخانه‌های چای بالغ بر یک‌صد کارخانه شد و همچنین نیمی از نیاز مصرفی کشور در داخل تامین می‌شد.

دوران بازنشستگی

مهندس رأفت پس از بازنشستگی به دلیل علاقه مفرط به امر چای‌کاری یک باغ چای خریداری کرد و تا پایان حیات به کشت و زرع چای مشغول بود. جواد رأفت در سال ۱۳۴۶ درگذشت. 

توضیح: بخشی از مطلب فوق، برگرفته از یادداشت‌های «هوشنگ رأفت»، فرزند مهندس جواد رأفت است.