چرا دلواپسان به دبه علاقه مند شده اند؟

"دبه"، این روزها نام آشناترین نماد استکبارستیزی در ایران است. اصولگرایان تندروی دلواپس از دبه های پلاستیکی، یک پوستر ضدآمریکایی ساخته اند، همراه با جملاتی خطاب به جان کری، وزیر خارجه آمریکا و باراک اوباما، رئیس جمهور این کشور.

دبه پیش از این نماد محرومیت هم بوده، مثلا دبه های آب در نقاط محروم، نشانه قاچاق هم بوده، دبه های بنزین در نقاط مرزی، اما اکنون معنایی عمیق تر یافته، دبه های توخالی، نماد فریبکاری و عدم اعتماد به غرب شده است.

ماجرای دبه را علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کلید زد. او 20 اردیبهشت گفت: "غربی ها از حالا روی یکسری مباحثی که توافق کردیم دبه در می‌آورند." صالحی خیلی زود حرفش را پس گرفت، گفت شوخی کرده و دبه غربی ها جدی نیست ولی دیگر دیر شده بود. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس و علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین الملل رهبر جمهوری اسلامی هم دبه کردن غربی ها را تایید کردند و محمدرضا باهنر، نایب رئیس مجلس ایران گفت غربی ها در 5 مورد دبه کرده اند.

30 اردیبهشت هم آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی گفت غربی ها حرف های تازه می زنند و مهر تاییدی زد بر اتهام دبه کردن غربی ها. اشاره رهبر جمهوری اسلامی برای تندروها کافی بود که دبه ها را علم کنند.

به موازات این اشارات، بسترسازی های رسانه ای هم برای اوج گرفتن زمزمه بی اعتمادی به غرب تدارک دیده شده بود. اول خرداد امسال، محمد سرافراز، رئیس تلویزیون دولتی ایران گفت: "بر اساس نظر سنجی صدا و سیما طی سه روز گذشته حدود ۷۰ درصد مردم ایران معتقدند که آمریکایی ها در مذاکرات هسته ای به تعهدات خود پایبند نخواهند بود."

در چنین فضایی، موج خیابانی مطالبه گری از تیم هسته ای و حمایت از رهبر جمهوری اسلامی در هفته گذشته، گام های پرتعداد یک پروژه رسانه ای و سیاسی تندروها علیه دولت حسن روحانی را بازنمایی کرد.

این نشست ها تاکنون در شهرهای مختلف ایران برگزار شد و بسیاری از منتقدان دولت ایران به ویژه نمایندگان تندروی مجلس، سخنرانان اصلی آن هستم. شعار محوری این تجمع ها نیز "اجازه نمی دهم" است، شعاری که اشاره دارد به جمله علی خامنه ای: "من اجازه نمی دهم بیگانگان از دانشمندان این کشور بازجویی کنند."

در کنار تجمع های سابقه دار منتقدانه که اکنون در سطح وسیعی در حال برگزاری است، علاوه بر توجه بیشتر ائمه جمعه و مراجع و چهره های ارشد روحانی نزدیک به علی خامنه ای به مسائل هسته ای، چهره های نظامی حضور پر رنگ تری در رسانه ها یافتند.

نکته مهم اینکه در دور تازه یکه تازی نظامی ها در میدان هسته ای، رویکرد آنها بر نفی مذاکره یا مخالفت صرف با غرب استوار نیست و به دفاع از امنیت و کیان کشور تکیه دارند که مقبولیت اجتماعی قوی تر دارد.

این پازل بخش های دیگری هم دارد. با انتشار سریع جزئیات مذاکرات هسته ای توسط نمایندگان مجلس، فشار رسانه ای به تیم مذاکره کننده با دقت و بی پروایی بیشتری دنبال می شود. منتقدان با مهارت، جزئیات فنی را در بسته های سیاسی – ژرونالیستی پیچانده و افکار عمومی را در حمایت از امنیت ملی و داده های نظامی کشور، تحریک می کنند.

تحریک علیه دولت منحصر به این بخش نیست. آزادسازی قیمت بنزین و گران شدن گاز هم یک دلیل دیگر شده است برای انتقاد از دولت. تندروها اعتقاد دارند دولت با فشار اقتصادی بر توده ها قصد دارد آنها را مجاب کند به هر قیمتی شده، توافق را بپذیرند. در همین حال، آنها این اتهام را به دولت وارد می کنند که بی توجه به توده های ضعیف، در حال بازی با پرونده هسته ای در جهت تامین منافع خویش است.  

در اقدامی مکمل، تلویزیون دولتی ایران به منتقدان رویکرد دولت اجازه مانور بیشتری داده است. آنها در برنامه های مناظره پیرامون برنامه هسته ای با رویکرد فنی به تیم مذاکره کننده ایران ایرادهایی عامه پسند می گیرند و سعی می کنند تناقض های رفتاری غرب یا تناقض های گفتاری اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای را نشان دهند. در استفاده از منابع هم دقت کافی دارند، مثلا کتاب خاطرات حسن روحانی درباره پرونده هسته ای یکی از اصلی ترین منابع آنهاست.

در یک برنامه هوشمندانه دیگر، با حمایت نهادهای منتقد دولت برنامه های گسترده ای تحت عنوان اکران های هسته ای در سراسر ایران در حال انجام است که در خلال آن، مستندهایی علیه رویکرد هسته ای دولت روحانی پخش می شود. این مستندها ابتدا از تلویزیون دولتی ایران پخش می شوند، سپس در مراکز برگزاری نماز جمعه و پایگاه های بسیج بازپخش می شوند و در ادامه در شهرهای کوچک و روستاها، توزیع می شوند.

به این گزاره ها می توان حضور فعال تر چهره های ارشد اصولگرا مانند جواد لاریجانی، علیرضا زاکانی، احمد توکلی و صفارهرندی را افزود که انتقادات خود علیه دولت حسن روحانی و تیم هسته ای علنی تر کرده و به طور طبیعی حضور آنها، سبب می شود وزن سیاسی تندروها افزایش یابد.

در یک رویکرد سابقه دار، تحرک تندروها در مجلس برای نهایی کردن طرح الزام دولت به حفظ دستاوردهای هسته ای نیز افزایش یافته است. تصویب توافق جامع هسته ای در مجلس، لغو یکجای تحریم ها، عدم امکان بازرسی مکان های نظامی و مصاحبه با دانشمندان هسته ای از جمله درخواست هایی است که تندروها امیدوارند با نهایی کردنش در مجلس، خود را در قامت یک ناظر تعیین کننده قرار دهند.

همزمان با این فعالیت ها، تندروها در فضای مجازی نظم و استمرار خویش را حفظ کرده اند. علاوه بر پوشش مستمر فعالیت های منتقدان توسط بیش از 20 رسانه تندرو، در شبکه های اجتماعی مجازی مانند گوگل پلاس و شبکه های موبایلی مانند وایبر هم دلواپسان حضوری قوی علیه دولت و تیم هسته ای دارند. طراحی و انتشار کاریکاتور، پوستر و استناد به سخنان علی خامنه ای و روح الله خمینی، دستورکار روزانه ای است که در شبکه های اجتماعی مانند گوگل پلاس یا شبکه افسران جوان جنگ نرم می توان رصد کرد.

مهم ترین تاکید آنها، هشدار به اعضای تیم مذاکره کننده، عدم عبور از خط قرمز است. در این میان، عدم انتقاد جدی آیت الله خامنه ای از رویکرد کلی تندروها و حمایت تلویحی از آنها مانند توصیه تلویحی به انتشار فکت شیت و یا اعلام اینکه مواضع اش را علنی گفته است، بستر فعالی برای تندروها فراهم کرده است.

با وجود همه محورهای گفته شده، اکنون یک مشکل تازه بروز پیدا کرده است. تندروها از وضعیت پیش آمده و علنی شدن جزئی و دقیق خط قرمزهای تعیین شده توسط آیت الله خامنه ای برای اعضای تیم مذاکره کننده رضایت ندارند.

آنها در حالی که به شدت مایل و مصر هستند از این خطوط قرمز به عنوان ابزاری برای توقف ، تحقیر و تضعیف دولت استفاده کنند اما از اینکه در نهایت نظرات رهبر جمهوری اسلامی به عنوان عامل شکست مذاکرات معرفی شود، نگران هستند.

تمایل ذاتی آنها این است اعضای تیم هسته ای ایران اعلام کنند به درکی مشترک با آیت الله خامنه ای رسیده اند و مذاکرات بی فایده است ولی تاکنون رویکرد تیم هسته ای دولت روحانی چنین نبوده است.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در مجلس خطاب به مهدی کوچک زاده، نماینده تندرو می گوید اگر اون [علی خامنه ای] بگوید نرو، نمی روم و عباس عراقچی، عضو ارشد تیم هسته ای در تلویزیون دولتی می گوید اگر دسترسی مدیریت شده به مراکز نظامی از نظر آیت الله خامنه ای خط قرمز باشد، آنها اطاعت می کنند.

چنین اظهاراتی توپ را به طور مستقیم به زمین رهبر جمهوری اسلامی شلیک می کند، شلیکی که واقعا نگران کننده است.

از این منظر است که آنها به سختی می کوشند مشروعیت اجتماعی برای خطوط قرمز پیدا کنند. انتشار نظرسنجی های صداوسیما علیه آمریکا، گسترش رویکرد طنز در نقد برنامه هسته ای، ساماندهی مکرر تجمع های خیابانی و مذهبی و متنوع نشان دادن طیف های مخالف همگی قطعات یک پازل هستند.

این پازل قرار است نشان دهد به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای در شکل کنونی مخالف خواست عمومی است، اکثر مردم ایران به آمریکا اعتماد ندارند، تهدیدهای آمریکا توخالی است و اگر مذاکرات شکست بخورد، مقصرش آمریکاست. دبه های توخالی، تنها یک نماد نیستند، یک نقشه هستند.