پیرترین و جوانترین رهبران جهان و چرا سن مقامات سیاسی مهم است؟

روز دوشنبه ۳۰ اردیبهشت‌ ماه عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان در خصوص رد ویا تایید صلاحیت برخی کاندیداها گفت « فردی که فقط قادر به انجام چند ساعت کار در روز باشد تایید نمی شود»، و به این ترتیب از نقش سن و سال در انجام مسوولیت های سیاسی سخن گفت تا بار دیگر موضوع سن افراد در سمت‌های سیاسی مورد توجه قرار گیرد به خصوص در نظام سیاسی که رهبر آن ۷۳ ساله و عضو بلندپایه شورای نگهبان آن ۸۷ ساله است. اما این سوالی نیست که تنها مردم ایران و یا در ایام انتخابات ریاست جمهوری ممکن است از خود بپرسند.

در میان کاندیداهای ریاست جمهوری کنونی ایران، اکبرهاشمی رفسنجانی با ۷۹ سال پیرترین کاندیدا به شمار می رود. سعید جلیلی (متولد۱۳۴۴)، چهل و هفت ساله است، محسن رضایی (۱۳۳۳)، ۵۹ ساله، محمدباقرقالیباف ۵۱ ساله، غلامعلی حداد عادل ۶۸ ساله و علی اکبر ولایتی ۶۷ ساله هستند.  سال ۱۳۸۸، مهدی کروبی یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری نیز وقتی برای رقابت در انتخابات ریاست جمهوری پا به عرصه گذاشت که ۷۲ سال داشت. سیدمحمد خاتمی هم که برخی انتظار داشتند وارد عرصه ریاست جمهوری شود، هم اکنون ۶۹ ساله است.

کمی به عقب تر برگردیم آيت الله خمینی رهبر نخستین بعد از انقلاب (۱مهر۱۲۸۱- ۱۳ خرداد ۱۳۶۸) درزمان انقلاب ایران یعنی سال پنجاه و هفت، ۷۶ سال سن داشت. آقای خمینی تا آخرین لحظات ندگی خود رهبر ایران بود و هیچگاه علیرغم کهولت سن از مسوولیت کناره گیری نکرد. او در هنگام مرگ ۸۷ ساله بود و علیرغم ناتوانی جسمی و بیماری های ممتد، به صدور دستورات سیاسی برای اداره مملکت می پرداخت.

برای اینکه تصویری از سن مسوولین نظام داشته باشیم، می توان افراد دیگری را هم به به این لیست اضافه کرد و از جمله اینکه آیت الله خامنه ای ۷۳ ساله است و احمدجنتی دبیرشورای نگهبان که این سمت را از سال ۵۹ به عهده داشته است، متولد سال ۱۳۰۵ و در نتیجه ۸۷ ساله است. محمدیزدی یکی دیگر از اعضای شورای نگهبان نیز ۸۱ ساله است. در واقع احمدجنتی و محمد یزدی، که خود از هاشمی رفسنجانی پیرتر هستند  و یکی از حساسترین  سمت های سیاسی کشور را به عهده دارند که از بررسی و رد و تایید لوایح و طرح های دولت و مجلس گرفته تا تایید صلاحیت کاندیداها در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری را در بر می گیرد، موضوع سن بالای یک کاندیدای ریاست جمهوری را به عنوان عاملی که می تواند او را از فاقد صلاحیت کند مطرح می کنند.

حال چه طرح چنین موضوعی سیاسی باشد - چرا که در قانون  اساسی سقف سنی برای کاندیداتوری ریاست جمهوری دیده نشده است- چه بر اساس ملاحظات واقع بینانه، از عددهایی که در بالا آمد می توان دید که سمت های کلیدی نظام جمهوری اسلامی ایران در دستان افراد کهنسال است. اگر یک مروری بر اسامی نمایندگان مجلس خبرگان و سن مراجع تقلید انداخته شود، می توان سن بالای هفتاد و در برخی موارد هشتاد سال را در بین این افراد مشاهده کرد. اگر چه ممکن است برخی از این مشاغل درگیری و فعالیت لازم یک رییس جمهور را طلب نکند.

فراتر از مرزهای ایران، موضوع سن کسانی که مسوولیت های سنگینی را به عهده دارند همواره بحث برانگیزاست و خوراک جدی برای بحث های عمومی در رسانه‌ها.  برای مثال سن پاپ، رهبرکاتولیک های جهان، همواره بحث برانگیز بوده است. وقتی حدود سه ماه قبل رهبرکاتولیک های جهان تصمیم به استعفا گرفت ۸۵ سال داشت. این درحالی است که پاپ قبلی به دلیل کهولت سن تا زمان درگذشت از کار خود استعفا نداد. حال اینکه چطور او می توانست به مسوولیت های خود برسد دیگر موضوعی دیگر است اما سنتی در این زمینه برای استعفا نداشت که پاپ استعفا بدهد و استعفای پاپ بندیکت شانزدهم در طی پنج قرن گذشته بی سابقه بود. سن پاپ هم همیشه محور جوک سازی در مورد او در جوامع غربی بوده است.

درسال ۲۰۰۸، در رقابت بین دو کاندیدای جمهوری خواه یعنی جان مک کین و باراک اوبامای دموکرات، موضوع سن یکی از بحث های داغ بود. در آن زمان جان مک کین ۷۲ ساله بود و باراک اوباما ۴۷ ساله. براساس یکی از شرایطی که برای ریاست جمهوری وجود دارد، رکوردهای پزشکی کاندیداها باید ارائه و مشخص شود که آنها از توان جسمی لازم برای رفتن به کاخ سفید برخوردار هستند. پرونده پزشکی کاندیداها حتی در اختیار رسانه ها قرار می گیرد تا مطمئن شوند کاندیدای مزبور توانایی کافی برای انجام مسوولیت های خود را داراست. البته جان مک کین افکار عمومی را متقاعد ساخت که از وضعیت سلامتی مطلوبی برخوردار است. در ایران اما چنین سنتی وجود ندارد که کاندیداها پرونده پزشکی خود را در اختیار مثلا شورای نگهبان ویا رسانه ها قرار دهند و وضعیت سلامت مسوولین همیشه همانند یک راز است. سالهاست که شایعه سرطان داشتن علی خامنه ای مطرح است یا دیگر بیماری هایی که به ایشان نسبت می دهند اما مثل خیلی از چیزهای دیگر شفافیتی در این زمینه وجود ندارد.

همان زمان، روزنامه نیویورک تایمز در مطلبی با مقایسه سن رهبران کشورهای توسعه یافته این موضوع را مطرح کرد که جان مک کین در صورت انتخاب در بین پیرترین رهبران کشورهای توسعه یافته جای خواهد گرفت. براساس یافته های این روزنامه، متوسط سن رهبران در کشورهای توسعه یافته ۵۶.۵ سال است. در میان ۲۹ رهبر کشورهای مختلف، تقریبا ۷۵ درصد آنها زیر ۶۰ سال سن داشتند و ۲۵ درصد آنها ۵۰ سال یا کمتر سن داشتند. نصف آنها نیز در دهه پنجم زندگی خود بودند.

اما این تنها مسوولان عالی رتبه ایران نیستند که سن بالایی دارند و وقتی به مقامی می رسند، استعفایی در کار نیست و برخی موارد تا پایان عمر در سمت خود باقی می مانند. در جدول زیر که توسط سایت خبری ام.اس.ان در سال جاری تهیه شده است می توانید ده رهبر پیر جهان و در زیر آن ده رهبر جوان جهان را نیز مشاهده کنید. هم اکنون شیمون پرز رییس جمهور اسراییل با ۸۹ سال پیرترین و کیم جون اون، رهبر کره شمالی با ۲۹ سال سن، جوانترین رهبر یک کشور به شمار می رود. اگررییس جمهور در اسراییل، مانند زمانی که در ایران هر دو پست نخست وزیری و ریاست جمهوری وجود داشت، یک پست تشریفاتی است و کارهای اجرایی کشور را نخست وزیر انجام می دهد.

موضوع سن بالا و تاثیر آن در تصمیم گیری در مناصب عالی و پراهمیت، تنها به ریاست جمهوری محدود نمی شود. برای مثال در دادگاه عالی آمریکا که شامل ۹ قاضی است و همه قضات هم پیشنهادی رییس جمهورهستند، برخی از قضات بالای ۷۵ سال سن دارند. بحث های زیادی در رسانه‌های این کشور در خصوص اینکه عملکرد این قضات گاها تحت تاثیر سن آنها قرار می گیرد مطرح شده است. هم اکنون یکی از قضات به نام روث بیدرگینزبرگ که هشتاد ساله است، احتمال دارد که در همین دوره دوم ریاست جمهوری باراک اوباما، استعفا کند، کما اینکه استعفای قضات دادگاه عالی آمریکا مسبوق به سابقه است و این طور نیست که تا روی تخت و درحال احتضار نباشند، بخواهند در سمت خود باقی بمانند.

اهمیت این استعفا از آن روست که هم اکنون بین قضاتی که گرایش های دموکرات و محافظه کار دارند یک توازنی برقراراست و اگر یک یا دو قاضی استعفا کنند درسه سال آينده، به خصوص اگر یکی از قضات توسط رئیس جمهوری جمهوری خواه منصوب شده باشد، عملا ترکیب دادگاه عالی به سمت دموکرات ها می چرخد. این بدان معنا خواهد بود که در پرونده هایی که کارشان به دادگاه عالی می رسد، مانند مسائل مربوط به مهاجرت و دیگر مسائل اجتماعی و سیاسی، رای دادگاه می تواند تغییر کند. به علاوه این بحث همواره مطرح است که در خصوص موضوعات پیچیده روز  و تغییرات گسترده ای که در مناسبات اجتماعی وسیاسی و فرهنگی رخ می دهد، کارایی افرادی با سن  خیلی بالا عملا چگونه خواهد بود؟ در جدول زیر می توانید سن قضات و اینکه از چه سالی این سمت را داشته اند و چه رئیس جمهوری آنها را منصوب کرده است را مشاهده کنید.

موضوع سن شخصیت‌های سیاسی و تاثیر ان روی عملکرد کاری آنها، از جمله موضوعاتی است که تا کنون در ایران به آن چندان پرداخته نشده بود، اما با بحث های مختلفی که در مورد سن اکبرهاشمی رفسنجانی و به دنبال کاندیداتوری او برای ریاست جمهوری مطرح شد، می توان امیدوار بود که موضوع سن و سال و سلامت جسمی و پرونده پزشکی کاندیداها برای مشاغل مهم سیاسی هم به مباحث سیاسی جاری روز ورود پیدا کند. این سوال البته همچنان در ذهن بسیاری است که سیاستمداران کهنسال ایرانی در ادامه حیات سیاسی و زندگی خود راه چه کسی را بر می گزینند؛ راه پاپ بندیکت شانزدهم که خود از سمت مادام العمرش استعفا داد یا آيت الله خمینی که تا لحظه وداع با این دنیا و حتی ماه‌هایی که توانایی جسمی برای انجام وظایف خود نداشت همچنان بر سمت خود باقی ماند؟