ايران، مقصدى جذاب براى سرمايه گذارى

براساس توافق هسته ای ایران با امریکا و پنج قدرت جهان در تیرماه امسال، بخش عمده ای از تحریم های ایران برداشته خواهد شد و مسیر آن را برای تجارت با کشورهای دیگر به گونه چشم گیری هموار خواهد کرد. سرمایه گذاران خارجی نیز آماده اند تا این فرصت های جدید را بررسی کنند و میزان خطرات و ریسک های احتمالی تجارت در ایران را به دقت بسنجند. 

«بیژن خواجه پور»، مدیر ارشد شرکت «آتیه اینترنشنال» (Atieh International) است؛ شرکتی مستقر در وین که بازوی بین المللی مجموعه ای از شرکت های مشاوره ای استراتژیکِ مستقر در تهران به شمار می رود.

خواجه پور در گفت و گویی با «ایران وایر»، درباره سرمایه گذاری در ایرانِ پسا تحریم صحبت کرده است.

به نظر شما، توافق هسته ای چه گونه و به چه معنایی چشم انداز را برای سرمایه گذارانی که خواهان سرمایه گذاری در ایران هستند، تغییر داده است؟

• شکی نیست که چشم اندازها را به شکل مثبتی تغییر داده است. وقتی تحریم ها برداشته شوند، شرکت ها می توانند با آزادی بیش تری درباره سرمایه گذاری در ایران تصمیم بگیرند. این می تواند وضعیت کشورهای اروپایی را به شکل قابل توجهی بهبود بخشد چون اروپا احتمالاً بیش ترین سود را از برداشت تحریم ها و رفع موانع حقوقی خواهد برد. این فصلی تازه و چشم اندازی امیدبخش برای سرمایه گذران است.

به نظر شما، سرمایه گذاران به کدام حوزه از اقتصاد ایران علاقه بیش تری نشان خواهند داد؟

• ایران به طور کلی مقصد بسیار جذابی برای سرمایه گذاران است چراکه منابع طبیعی بسیار زیادی دارد. از سوی دیگر، از منابع انسانیِ بسیار تحصیل کرده و آماده به کار نیز برخوردار است. اگر به این فهرست، بازار داخلیِ ۸۰ میلیون نفری و تمام ظرفیت های منطقه ای را هم اضافه کنید و به این نکته توجه داشته باشید که ایران با کشورهای زیادی همسایه و با بازارهای نوظهور و رو به رشدی در ارتباط است، متوجه می شوید که تمام این عوامل از ایران کشوری بسیار جذاب برای سرمایه گذاری می سازد. ما در آینده شاهد سرمایه گذاری های زیادی در ایران خواهیم بود، به ویژه در بخش هایی که منابع طبیعی به شدت قوی هستند مثل بخش نفت و گاز؛ و نیز در بخش های دیگری که خودِ بازار، بسیار بزرگ و حجیم می شود، مثل مخابرات یا محصولات صنعتی مانند فولاد و سیمان و هم چنین صنعت ماشین سازی.

سرمایه گذاران خارجی با چه موانع و ریسک هایی ممکن است در ایران رو به رو شوند که لزوماً در کشورهای دیگر با آن مواجه نمی شوند؟

• ریسک در همه کشورها وجود دارد. مهم این است که متوجه باشیم حتی فارغ از تحریم ها، سرمایه گذاری در ایران با مسایل و مشکلاتی مثلاً در ارتباط با چارچوب حقوقی و حضور شرکت های خارجی در کشور مواجه خواهد بود. این یک واقعیت کلی در مورد ایران است که قوانین و مقررات ابهام دارند و این می تواند برای بعضی سرمایه گذاران خطراتی ایجاد کند.
  در ایران ریسک های عملیاتی هم وجود دارد؛ به این معنا که پروژه ها ممکن است به دلیل مشکلاتی در مدیریت پروژه و یا موانع و تنگناهای اجرایی متوقف شوند و یا به تعویق بیفتند. مشکلات اداری را نیز باید به این لیست افزود. به طور کلی، در فضای تجارت و سرمایه در ایران مسایلی هست که قطعاً در کار سرمایه گذاران و یا شرکت های خارجی که در ایران فعال هستند، اخلال ایجاد خواهد کرد. البته هیچ کدام از این ریسک ها مختص ایران نیستند. همه شرکت هایی که در بازارهای نوظهور و کشورهای در حال رشد سرمایه گذاری می کنند، با این مشکلات دست و پنجه نرم می کنند. این شرکت ها بیش ترِ این ریسک ها را می شناسند. اگر رهیافت استراتژیک خوبی داشته باشید، اکثرِ ریسک ها را می توان مهار کرد.

نظرتان درباره مشکلاتِ مربوط به کپی رایت و فساد چیست؟

• قطعاً کپی رایت یکی از مشکلات است. ایران قوانینِ مربوط به حق امتیاز دارد. مطابق قوانین ایران، می توان مالکیت فکری یا معنوی را در کشور ثبت کرد. قوانین زیادی در ایران هست که از مالکیت فکری صیانت می کنند ولی چارچوب قانونی در کشور پیشرفته نیست؛ به ویژه در مورد مسایل جدیدی که در حوزه مالکیت فکری به وجود می آید. من به سرمایه گذاران خارجی توصیه می کنم که درباره مسایل حقوقی مشاوره بگیرند و برای مهار این مشکلات، استراتژیِ خود را مشخص کنند.
  بله؛ فساد هم هست. این بر کسی پوشیده نیست. خود حکومت ایران هم به وجود فساد اذعان کرده است. فساد برای حکومت چالش بزرگی است. در دوران محمود احمدی نژاد، فساد رشد افسارگسیخته ای داشت ولی دولت روحانی با این مشکل از طریق اصلاحات حقوقی و ساختاری رو به رو می شود. پرونده های قضایی زیادی در مورد فساد مقامات و رؤسای بانک ها مطرح بوده است. با این حال، روند واقعی برای مبارزه با فساد در ایران به اصلاحات سیاسی، ساختاری و حقوقی نیاز دارد. این یک روند طولانی خواهد بود.

فکر می کنید جناح ها و احزاب سیاسیِ ایران چه واکنشی به آینده سرمایه گذاری خارجی در کشور نشان دهند؟

• دولت و نیروهای سیاسی میانه روتر به شدت موافق سرمایه گذاری خارجی در کشور هستند. امروزه در ایران، افراد و به ویژه گروه های ذی نفع مایل هستند که بیش از پیش به میزان تولید سرمایه در کشور افزوده شود. برای همین است که آن ها می خواهند شرکت های خارجی به ایران بیایند و با شرکت های ایرانی همکاری و شرکت هایی برای انتقال تکنولوژی از شرکت خارجی به همتای ایرانی خود تأسیس کنند. بنابراین، شکی نیست که در بخش میانه روترِ حکومت، نگاه مثبت تری به مسأله وجود دارد. ولی در عین حال، نمی خواهند که شرکت ها فقط محصولات خود را به ایران صادر کنند بلکه می خواهند به ایران بیایند و در کشور سرمایه گذاری کنند. می خواهند با شرکت های ایرانی همکاری داشته باشند و به تولید بیش تر سرمایه کمک کنند.
  در بین بخش محافظه کارتر و تندرو ترِ حکومت، عناصری سیاسی وجود دارند که نسبت به سرمایه گذاری خارجی در کشور چندان روی خوش نشان نمی دهند. بعضی از آن ها دلایل ایدئولوژیک دارند و به شرکت های غربی و اهداف آن ها بی اعتماد هستند. فکر می کنند این شرکت ها فقط می آیند تا ایران را استثمار کنند و منافع بازار آن را به جیب خود بزنند. از نظر آن ها، این سرمایه گذاری ها سناریویی برد-باخت است که بازنده اش هم ایران است.
  از آن طرف، مؤسسات و تجارت هایی هم در ایران هستند که بیش تر مایل اند روی صنایع داخلی و ظرفیت های ملی تمرکز کنند. این دسته هم تا حدی برای استقبال از سرمایه گذاران خارجی تردید نشان می دهند. نه این که از خود ایده بدشان بیاید ولی در مورد این که کدام شرکت ها باید در ایران فعال باشند، رفتاری گزینشی دارند. درباره حضور شرکت های خارجی و به خصوص شرکت های خارجیِ غربی، تنش های سیاسی وجود دارد.

سرمایه گذاران چه ملاحظاتی باید درباره نقش سپاه پاسداران در اقتصاد ایران داشته باشند؛ با توجه به این نکته که تحریم های امریکا علیه سپاه به قوت خود باقی خواهند ماند؟

• ملاحظه اول این است که شرکت های وابسته به سپاه پاسداران باقی خواهند ماند و ناپدید نمی شوند. سپاه به هر حال، بخشی از ساختار تجارت ایران است؛ چه خوش‎مان بیاید چه نیاید. شرکت های وابسته به سپاه پاسداران به بخش بسیار مهمی از جامعه تجارت ایران بدل شده اند.
  سپاه و شرکت های وابسته به آن در بخش هایی بسیار قوی هستند و در بخش هایی هم نه چندان. شرکت های خارجی که گوشه چشمی به اقتصاد ایران دارند، باید بخش های مختلف اقتصادی ایران را به دقت تحلیل و تجزیه کنند؛ یعنی باید بخش به بخش بررسی کنند و ببینید کدام شرکت ها به بخش خصوصی تعلق دارند، کدام شرکت ها به سپاه و کدام شرکت ها به نهادهای شبه دولتی وابسته اند.
  در عین حال، مهم است از یاد نبریم که شرکت های وابسته به سپاه پاسداران در عرض دو دهه گذشته تکامل پیدا کرده و پیچیده تر شده اند. اشتباه است اگر فکر کنیم که همه این شرکت ها در فعالیت های نظامی سپاه مشارکت می کنند. خیلی از آن ها کارآفرینان مدرنی شده اند. باید نقش آن ها را شناخت و ارزیابی کرد که تا چه حد می توان در آن بخشی که با سپاه ارتباط دارد، فعالیت کرد.

افزایش سرمایه گذاری خارجی چه گونه می تواند زندگی ایرانی ها را تغییر دهد؟

• می توان نشان داد که در نتیجه برداشته شدن تحریم ها، از هزینه کلی که بر اقتصاد و جامعه ایران تحمیل می شود، کاسته خواهد شد. در نتیجه تحریم ها، شرکت های ایرانی و اقتصاد ایران به طور کل، مجبور بودند هزینه هایی اضافی متقبل شوند؛ اعم از واردات محصولات از کشورهای ثالث، دور زدن تحریم ها و یا پرداخت مبالغ بیش تری برای معاملات بانکی.
  بالاترین هزینه اجتماعی-اقتصادی تحریم ها، رشد فساد، قاچاق و پول شویی بوده است. بنابراین، برداشتن تحریم ها تأثیر مثبتی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت و امیدوارم  بر جامعه ایران نیز این تأثیر را بگذارد؛ به این معنا که ایرانی ها به طور متوسط بتوانند از کالا و خدمات بیش تری با پرداخت هزینه کم تری استفاده کنند. احساس من این است که اگر در چند سال آینده اتفاق غیر منتظره ای پیش نیاید و سیاست های اقتصادی و پولی تا حدی ثبات داشته باشند، فضای تجارت در ایران، در محیطی خالی از تحریم بهبود خواهد یافت.
  اگر فضای تجارت بهبود یابد و شرکت های بخش خصوصی و شرکت های بین المللی بیش از پیش سرمایه گذاری کنند، شغل های زیادی هم ایجاد می شود و این در حال حاضر برای جامعه ایران، اصلی ترین اولویت است.
  با گذشت زمان، شاهد رشد طبقه متوسط خواهیم بود و رشد طبقه متوسط به رشد اجتماعی و سیاسی در کشور کمک خواهد کرد.