چرا کشورهای حاشیه خلیج فارس حریف ایران نیستند؟

در صحنه امروز خاورمیانه، کشورهای حاشیه خلیج فارس مشغول تهیه هواپیما و جت های جنگی هستند حال آن که ایران در مناطق جنگی، کنترل زمین را به دست می گیرد. این، دست کم، پیامی بود از جانب وزیر دفاع آمریکا، «اشتون کارتر» در مصاحبه ای در هفته گذشته با «آتلانتیک». 

کارتر می گوید: «ببینید ایرانی ها کجاها قادر هستند نفوذ خود را گسترش دهند، کجا وارد بازی می شوند؛ روی زمین». کارتر در مورد متحدان عرب آمریکا در منطقه، یعنی اعضای «شورای همکاری کشورهای خلیج فارس» که شامل عربستان سعودی، کویت، بحرین، امارات، عمان و قطر می شود، با نگاهی انتقادی صحبت کرد: «این کشورها در ارتفاع سی هزار پایی حضور دارند و بیشتر مایل اند تا به جت های جنگنده پیشرفته دست یابند تا این که برای آموزش و استقرار نیروهای زمینی و نیروهای عملیات ویژه اقدام کنند».

با این که‌ آمریکا، بریتانیا، و دیگر قدرت های غربی همیشه متحدان خود را در حاشیه خلیج فارس با آخرین تسلیحات نظامی تجهیز کرده اند، ولی حرف های کارتر سرخوردگی ها و ناامیدی های دیرینه آمریکا را نشان می دهد.

«مارتین ریردان»، مشاور «گروه صوفان» (Soufan Group) در دوحه، می گوید: «[کارتر] رک و صریح حرف زد. تعجب کردم. ولی حرف هایش دقیق بود». به گفته ریردان، «نیروی قدس» ایران در عراق به نظامیان شیعه مشاوره می دهد، و از آن سو، تخمین زده می شود که در سوریه حدود ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ تن از نیروهای ایرانی حضور دارند. در درگیرهای اخیر در سوریه، یکی از فرماندهان ارشد نظامی و یکی از مستشاران ارشد سپاه پاسداران ایران  کشته شد.

از آن سو، «حزب الله» لبنان که از حمایت ایران برخوردار است هزاران نیروی خود را در سوریه به خدمت گرفته است.

به اعتقاد ریردان، در یمن این باور وجود دارد که نیروی قدس ایران و حزب الله به حوثی ها کمک می کنند تا جنگ خود را با حکومت یمن که از حمایت «شورای همکاری کشورهای خلیج فارس» برخوردار است ادامه دهند.

در این میان، کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز از این که می بینند آمریکا و قدرت های غربی نیرو و نفوذ ایران را در منطقه مهار نمی کنند سرخورده می شوند.

«مایکل استیونز»، پژوهشگر «مؤسسه سلطنتی خدمات متحده»، اندیشکده ای مستقر در لندن که به امور دفاعی می پردازد، معتقد است که «کشورهای حاشیه خلیج فارس احساس می کنند که غرب در امنیت خلیج فارس سرمایه گذاری نمی کند. پاسخ ما هم به آن ها این بوده که ما به شما سیستم های تسلیحاتی مختلفی فروخته ایم، به شما آموزش داده ایم، از شما حمایت لوژیستیک کرده ایم. اگر از وضعیت منطقه راضی نیستید، شما هم باید خودتان پا پیش بگذارید و نقش خود را ایفا کنید».

اختلاف با خلیج

یکی از دلایل شکاف و اخلاف میان آمریکا و متحدانش در حاشیه خلیج فارس برداشت های متفاوت آن ها از تهدیدهای اصلی در منطقه است. آمریکا اولویت خود را نابودی «دولت اسلامی» یا همان «داعش» قرار داده، حال آن که دولت های حاشیه خلیج فارس دشمن اصلی خود را ایران می دانند.

جنگ داخلی سوریه، از یک سو، و توافق هسته ای ایران با قدرت های جهان، از سوی دیگر، به شکاف میان آمریکا و دولت های حاشیه خلیج فارس را دامن زده است.

به گفته استیونز، «نگاه دو طرف به شرایط عمیقاً متفاوت است. غرب معتقد است ایران در امور منطقه همکاری می کند و به دلیل تعهدات دیپلماتیک تا حدودی مهار شده است». ولی کشورهای حاشیه خلیج فارس، به خصوص عربستان سعودی و امارات متحده عربی، ایران را دلیل اصلی بی ثباتی در منطقه می دانند، و معتقد اند حمایت ایران از بشار اسد ریشه اصلی افراطی گرایی شیعی از جمله ظهور «دولت اسلامی» است.

«علیرضا نادر»، از «مؤسسه تحقیقاتی رند»، بر این نظر است که «دولت های حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی از ایران می خواهند تا دخالت و نفوذ خود را در سوریه بالکل قطع کند. به احتمال زیاد، بسیاری از این کشورها از آمریکا می خواهند تا تمام همت و انرژی خود را عیله ایران به کار بگیرد».

از این گذشته، دولت های حاشیه خلیج فارس نگرانِ این هم هستند که توافق هسته ای ایران، که دیپلماسی بی سابقه ای را میان آمریکا و ایرانِ پس از انقلاب در خود گنجانده، درهای همکاری را به روی این دو کشور باز کند.

به اعتقاد نادر «آمریکا در موقعیت غریبی قرار دارد. هم باید متحدانش را راضی نگه دارد و هم باید با ایران، یکی از رقبای اصلی خود در منطقه، برای حل بحران های منطقه همکاری کند؛ هم در سوریه و هم درعراق».

لازم به ذکر است که دخالت نظامی دولت های حاشیه خلیج فارس در جنگ داخلی یمن نیز به سرخوردگی متحدان غربی شان دامن زده است. از ماه مارس به این سو، عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس دست به حملاتی هوایی علیه حوثی ها زده اند، و معتقد اند که این گروه از حمایت و پشتیبانی ایران برخوردار می شود. این حملات هوایی بی آن که واقعاً لزومی برایش وجود داشته باشد تخریب کننده بوده ولی از نظر نظامی نیز بی حاصل بوده است.

کارتر در مصاحبه اش با «آتلانتیک» اظهار کرده که خرید جت پیشرفته از آمریکا «در زمانی که حوثی ها یمن را در اشغال خود قرار داده اند هیچ حاصلی ندارد».

به گفته استیونز، متحدان غربی کشورهای حاشیه خلیج فارس نمی خواهند این کشورها همان راهی را در پیش بگیرند که در مورد یمن در پیش گرفتند: «آن چه در حال  حاضر می بینید فاجعه ای انسانی است».به نظر استیونز، کشورهای حاشیه خلیج فارس احتمالاً در مورد دخالت های ایران در یمن نگاه اغراق شده ای دارند. «هیچ سند و مدرکی وجود ندارد که نشان دهد نیروهای ایرانی در خاک یمن مشغول نبرد باشند». حملات هوایی به رهبری عربستان سعودی چه بسا حتی به نفع ایران بوده است. آن طور که استیونز می گوید: «در مورد نفوذ ایران مبالغه شده، ولی ایرانی ها از همین نکته در تبلیغات خود استفاده کرده اند و عربستان سعودی را بی لیاقت و ناتوان تصویر کرده اند».

 رزمندگان اهل خلیج نیستند

کارتر از دولت های حاشیه خلیج فارس انتقاد می کند که به نیروهای ویژه و نیروهای زمینی، منابع کافی تزریق نمی کند. از امارات متحده عربی هم انتقاد می کند که در عرض یک روز جنگ در یمن، ۴۵ تن از نیروهای خود را از دست می دهد.

ریردان می گوید: «باید ارتش زمینی داشته باشید. نباید فرض کرد که همه کار را می توان با نیروی هوایی پیش برد. نمی توانید فقط از طریق نیروی هوایی در جنگ پیروز شوید. باید کسی را هم در زمین داشته باشید تا خانه به خانه سر بزند و از نزدیک تصویری در اختیار شما قرار دهد. ولی این کاری است که آن ها [دولت های حاشیه خلیج فارس] نمی خواهند انجام دهند».

به اعتقاد ریردان، واحدهای عملیات ویژه هم می توانند کاملاً مؤثر باشند. می توانند گزینه خوبی به جای استقرار گردان ها و تیپ ها روی زمین باشند. امارات متحده عربی از نیروهای ویژه ورزیده ای برخوردار است. با این حال، بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس ترجیح می دهند عملیات جنگی را کشورهای دیگری به عهده بگیرند. «نیروهای زمینی در یمن توسط سعودی ها، اماراتی ها و قطری ها هدایت می شوند، ولی رزمنده ها، آن هایی که در میدان جنگ هستند، از حاشیه خلیج فارس نمی آیند».

به گفته ریردان، «آن ها از خانواده های متمولی نمی آیند که این سربازان جوان را در یمن روانه میدان جنگ کرده باشند». قطر و امارات نیروهایی را به خدمت گرفته اند که یا یمنی الاصل هستند و یا هم از کشورهای دیگری می آیند. «ببینید، هر کس آن جا می رود برای پول می رود».

و پول - یعنی ثروت نفت که بر خلاف ایران، دچار تحریم نبوده و بین جمعیت بزرگی تقسیم نشده - یکی از دلایل عمده ای است که باعث می شود کشورهای حاشیه خلیج فارس را حریفی برای ایران محسوب نشوند. ریردان می گوید: «یکی از دلایل اصلی این نکته به طبقه و موقعیت اجتماعی بر می گردد. وقتی کشوری دارید که تمامش از طبقه مرفه تشکیل شده است، از نیروی زمینی قوی ای برخوردار نخواهد بود. در کشورهای حاشیه خلیج فارس، دو نسل گذشته در سطحی زندگی کرده اند که به این سادگی حاضر نمی توانند نیروی نظامی کاٰرآمدی تولید کنند ».

علیرضا نادر می گوید ایران حقیقتاً از امکانات و ظرفیت هایی برخوردار است که کشورهای حاشیه خلیج فارس از آن بی بهره اند. ایران از «نماینده» های خود به شکل مؤثرتری استفاده می کند، و ابایی ندارد که روی زمین تلفات بدهد. به گفته او، «ایران می خواهد ریسک های بزرگ تری بکند. آیا این لزوماً تصمیم عاقلانه ای است؟ جای بحث دارد. ایران نقش مستقیمی در سوریه دارد ولی در عین حال آدم های خود و مبالغ زیادی از ثروت خود را از دست می دهد».

آمریکا و کشورهای حاشیه خلیج فارس اتحاد غریبی دارند، با این حال، این نقش ایران در منطقه است که همچنان آن ها را به هم پیوند می دهد. 

آن طور که نادر می گوید، «تا زمانی که حکومت انقلابی در ایران، که مخالف منافع آمریکا است، به حیات خود ادامه دهد، آمریکا به متحدانی در منطقه نیاز خواهد داشت تا رو به روی ایران بایستد. آیا ممکن است در آینده، ایران برای منافع آمریکا و متحدانش تهدید کمرنگ تری محسوب شود؟ به نظر من، ممکن است، ولی هم به زمان نیاز دارد و هم به تغییر در رهبری ایران».