پیامدهای توافق هسته ای، دیدگاه چند کارشناس

توافق هسته ای کماکان در صدر توجه رسانه ای قرار دارند، یک اتفاق عظیم که حالا همه دارند درباره پیامدهای احتمالی اش در همه حوزه ها صحبت می کنند. در این میان گروه های مختلف مدنی، سیاسی، اقتصادی و ... دغدغه های خاص خویش را دارند، برخی با نگرانی درباره پیامدهای منفی آن بر حوزه حقوق بشر می گویند، برخی با خوشحالی درباره پیامدهای مثبت اقتصادی می نویسند، برخی نومید هستند درباره تبعات مثبتش بر حوزه سیاست داخلی و گروهی امیدوار. در گفت و گو با چند فعال سیاسی، حقوق بشر و کارشناس مسائل ایران به بررسی این پیامدها پرداخته ایم که در سه بخش تنظیم شده است. بخش اول پیش روی شماست.

معجزه اقتصادی در کار نیست

فریدون خاوند، تحلیلگر اقتصادی: این که مردم  تصور کنند که توافق پیش آمده زمینه ساز یک معجزه خواهد بود، خطرناک است. این خوش بینی به سرعت به بدبینی و یاس تبدیل خواهد شد و گرایش هایی در ایران منتظر بروز این یاس و ناامیدی اند تا بگویند «دیدید که حتی بعد ازتوافق هم هیچ اتفاق مثبت اقتصادی در ایران رخ نداد.» اگر شرایط مناسب فراهم شود برای اینکه ایران بتواند تبدیل به یک عضو عادی جامعه اقتصادی بین المللی بشود ، طبعا رفع تحریم می¬تواند بسیار موثر باشد. چون ایران ذخایر مهم منابع طبیعی دارد، طبقه متوسط گسترده و هشتاد میلیون جمعیت دارد، حدود 15 مرز آبی و خاکی دارد و از نظر ژئوپلتیک در موقعیت ممتازی است، سابقه طولانی و هویت دارد و این کشورقادر خواهد بود با تبدیل شدن به یک کشور عادی از تمامی ظرفیت هایش برای جذب سرمایه گذاری خارجی استفاده کرده زمینه فعالیت و کسب و کار مساعد را ایجاد کند. اگر این شرایط فراهم شود ممکن است در میان مدت بین دو تا پنج سال تغییرات مثبتی را در اقتصاد  کشورشاهد باشیم، به شرط اینکه این تغییرات منقطع نباشد. نرخ رشد اقتصادی ایران در سطح عدد پنج، یا شش یا حتی بیشتر به صورت مداوم ادامه یابد.

صورت بندی اشتباه پساتوافق در حوزه سیاست داخلی

علی افشاری، تحلیل گر مسائل ایران:  صورت بندی اشتباهی که الان در داخل دارد شکل می گیرد، می تواند مزایای مثبت این اتفاق را تحت الشعاع خودش قرار بدهد. این صورت بندی اشتباه بر اساس یک روایت نادرست از چگونگی به نتیجه رسیدن دور اخیر مذاکرات شکل گرفته است. این مذاکرات بر خلاف اینکه به شکلی مطرح می شود تا از ظریف و روحانی یک «ابرقهرمان» معرفی کنند، پیش از اینها پایه ریزی شده بود. روحانی چون عضو شورای امنیت ملی بود به نوعی در انتخابات ریاست جمهوری دوپینگ کرد و از آن جایی که از این مذاکرات مخفی مطلع بود، آن وعده را انتخاب کرد. نه به عنوان کسی که تازه می خواهد مسیر ناهموار مدیریت پرونده هسته ای را عوض کند، بلکه او وارد مسیری شد که حداقل یک سال قبل از او ریل گذاری شده بود. این توافق تحت نظارت عالی و راهبردی خامنه ای صورت گرفت و از آن جایی که خودش هم بنیانگذار بحران هسته ای بوده باید بگویم پایداری و دوام توافقی که قرار است با نظارت خود او پیش برود، محل سوال خواهد بود. در سال های حوالی 83 در یک مقطعی خامنه ای با توافق موافقت کرد اما در نهایت با مخالفتش آن توافق بهم خورد و مسیردیگری پیموده شد. به لحاظ راهبردی گر چه توافق با عقب نشینی عقب نشینی تاکتیکی و مدیریت شده خامنه ای انجام شده و اتفاق مثبتی است ، ولی این اتفاق مثبت زمانی نتایج پایداری خواهد داشت که عملا نقش آفرینی خامنه ای در معماری سیاست خارجی کشور به صفر برسد.

جمهوری اسلامی خواهان نه جنگ و نه صلح است

گفتو گو با ایرج مصداقی، فعال حقوق بشر و تحلیلگر سیاسی:  به نظرم توافق پیش آمده در بهبود وضعیت حقوق بشر موثر نخواهد بود. نظام خواهان شرایط نه جنگ و نه صلح است. آقای خامنه ای از این که تحریم ها تشدید شده و منجر به بروز جنبش های اجتماعی در داخل شود، واهمه کرده و در واقع تن به مذاکره و تفاهم نامه داده، است؛ اما او مایل نیست بیش از این پیش برود و در پی تنش زدایی با آامریکا و جامعه جهانی نیست و تا بتواند در این مسیر مانع ایجاد خواهد کرد. به همین دلیل هم مخالف گفت و گوی تلفنی روحانی و اوباما بود. بارها تاکید کرده است که شما بایستی تنها و تنها بر سر مسئاله تحریم ها صحبت کنید. او در پی حذف تحریم هاست و نه رفع تشنج. حاکمیت داخلی  برای حفظ قدرتش در منطقه نیازمند دشمن خارجی و ایجاد تنش است. مسئاله حقوق بشر به همین دلیل چندان هم به مسایئل سیاست خارجی مرتبط نیست؛. به همین دلیل هم من باور ندارم که جمهوری اسلامی در شرایط فعلی برایه بهبود وضعیت حقوق بشر در کشور کمک کاری کند. حتی می توان گفت کمتر شدن فشارها در زندگی روزمره، باعث وخامت وضعیت حقوق بشر در ایران خواهند شد. این را می توانید از روزی که دولت روحانی به قدرت رسیده، بررسی کنید،؛ میزان اعدام ها بالاتر رفته و زندانی های عقیدتی رو به افزایش هستند چون جناح مقابل تصور می کند الان دستش باز است و با توجه به معادلات بین المللی، می تواند بیش تر به تنگ تر کردن فضا و سرکوب اقدام کند.

وارونگی منافع؛ ویژگی بی نظیر یک مذاکره

مهدی جلالی تهرانی، کارشناس امور بین الملل: این مذاکرات ویژگی عجیب و منحصربه فردی دارد که شاید در تاریخ دیپلماسی جهان بی نظیر باشد. وقتی از منظر منافع ملی نگاه کنید، متوجه این تناقض عمیق می شوید. منافع ملی واقعی ما در انرژی هسته ای نیست، نه رویکرد نظامی آن برای ما فایده بازدارندگی دارد و نه انرژی سودمندی است. همان کشورهایی که 70 سال پیش این تکنولوژی را کشف و تولید کردند، امروز فهمیده اند برای بشر سودمند نیست و به سراغ انرژی های سالم، بدون آلودگی و امن رفته اند. با این حساب، کلا برنامه هسته ای جمهوری اسلامی و هزینه هایی که کرده در جهت معکوس منافع ملی ما بوده و باید تمام آن متوقف شود. پس در عمل، طرف های دیگر مذاکره که خواستار تعطیلی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی بودند، حرف شان بیشتر در مسیر منافع ملی مردم ایران بوده است. این وارونگی منافع روی میز مذاکرات باعث می شود به سادگی نشود توضیح داد که چه کسی در این جا چه سودی برده است. اما تصویر من از این مذاکرات این است: ائتلاف نانوشته میان منافع مردم ایران و غرب که جمهوری اسلامی را وادار به کوتاه آمدن کرد. خیلی ها دوست دارند جایزه اصلی این توافق را به آقای ظریف بدهند. آن ها ظریف و جلیلی را با هم مقایسه می کنند. این حرف ها، انکار حقیقت است. سیاست ما، خیلی وقت ها مصلحت سنجی و انکار حقیقت است اما واقعیت تاریخی دست آخر خود را نشان می دهد.  جایزه اول را آقای خامنه ای میگیرد. آقای ظریف و جلیلی وسیله هستند. روزی که آقای خامنه ای می گوید باید سیاست تهاجمی پیش بگیریم، آقای جلیلی سرپرست تیم مذاکره کننده است. روزی که آقای خامنه ای به خاطر فشارها مجبور می شود نظرش را عوض کند و بگوید «نرمش قهرمانانه» را پیش بگیریم، آقای ظریف سکان دار است. البته آقای ظریف هم جایزه میگیرد. او مهارت های زیادی در دیپلماسی خود به کار گرفته و مذاکرات را به نوعی پیش برده که همه طرف ها احساس موفقیت داشته باشند.  این مهم ترین و سختترین بخش کار آقای ظریف بود. در واقع، هنر آقای ظریف در آبروداری برای حل مشکل بود. نکته دیگری که می خواهم اشاره کنم نسبت توافق و حقوق بشر است. تعامل جمهوری اسلامی با جامعه بین الملل و رعایت رژیم های حقوقی بین المللی بدون تردید در درازمدت در رفتار داخلی حکومت هم اثر می گذارد اما هرگز نمی توان از حکومتی که آرمانش برقراری شریعت است، شریعتی که میان زن و مرد و مسلمان و نامسلمان با افتخار فرق می گذارد، انتظار رعایت حقوق بشر داشت. البته  باید به سیاست های خلاق فکر کرد.  این مذاکرات و تاثیر نیروی خارجی به ما نشان داد که می توان رفتار جمهوری اسلامی را عوض کرد.  ما توانستیم نهاد اجرایی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی را در مقابل غرب ببینیم که وادار می شود رفتار خود را اصلاح کند. ما مردم، خودمان چنین توانی نداشتیم؛ غرب داشت. حالا باید ببینیم چه گونه می توانیم نهاد قضایی و نهادهای نظامی را در مقابل غرب قرار دهیم تا آنها نیز وادار به پاسخگویی و تغییر رفتار خود بشوند.