دستاورد و پیامد توافق هسته ای برای روحانی و خامنه ای چیست؟

ایران و گروه 1+5 امروز رسما تایید کردند که به یک توافق جامع درباره برنامه هسته ای ایران رسیده اند. اگرچه متن توافق جامع هسته ای هنوز منتشر نشده ولی اعلام توافق جامع هسته ای پس از 22 ماه مذاکره فشرده ایران و 1+5 یک موفقیت بزرگ در حوزه سیاست داخلی برای دولت روحانی محسوب می شود.

دولت روحانی در این مرحله موفق شده بخشی مهمی از زنجیر تحریم که بر گردن اقتصاد ایران پیچیده بود را باز کند. آزادسازی بیش از 100 میلیارد دلار از منابع مالی بلوکه شده، تنها یک بخش از این دستاورد است. 

علاوه بر این همانگونه که اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران اعلام کرد در طول این مذاکرات تابوی بین مذاکره بین ایران و آمریکا شکسته شد. این گام رو به جلو، در صورت حصول موفقیت دو طرف در اجرای توافقنامه جامع می تواند بستری باشد برای گام های رو به جلوی دولت روحانی.

باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا نیز امروز در سخنرانی پس از اعلام توافق، تصریح کرد که با وجود اختلافات عمیق، امکان تغییر در روابط دو کشور ایران و آمریکا وجود دارد.
در حوزه سیاست داخلی همچنین پیروزی گفتمان دولت روحانی در حوزه سیاست خارجی، دست برتری از نظر موقعیت دولت در افکار عمومی برای حسن روحانی به ارمغان می آورد. این موقعیت تازه می تواند شانس حامیان او را برای پیروزی و یا کسب کرسی های بیشتر در انتخابات مجلس ایران که پایان امسال برگزار می شود، به شدت افزایش دهد.

در عین حال توافق هسته ای این فرصت را به دولت می دهد که با تمرکز بیشتری بر روی سایر حوزه های دیگر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و حتی سیاست خارجی تمرکز و برخی از وعده های انتخاباتی خویش را محقق کند.

این فرصت در عین حال، تضمینی برای اراده و یا امکان مانور بیشتر دولت در حوزه هسته ای نیست. در حال حاضر، کارنامه دولت روحانی در حوزه حقوق بشر، آزادی بیان، زندانیان سیاسی و فضای امنیتی با انتقادات گسترده ای مواجه است و ناظران بعید می دانند که توافق هسته ای به تحول گسترده ای در این حوزه ها منجر شود.

حسن روحانی هم در سخنرانی امروز خویش که پس از اعلام رسمی توافق صورت گرفت، اشاره معناداری در این حوزه نکرد.

با این وجود، روشن است که از این پس، فشارهای رسانه ای و سیاسی بر دولت روحانی برای تحرک بیشتر در این حوزه افزایش می یابد. در طول دو سال گذشته، حامیان دولت و برخی ناظران اعتقاد داشتند چون دولت برای حل مسائل کلان، تمام تخم مرغ های خود را در سبد هسته ای گذاشته، عملا فشارها را به جایی نمی برد. 

از سوی دیگر، موفقیت محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران در این مذاکرات، نه تنها از نسل تازه ای از سیاستمداران میانه رو در ایران رونمایی کرد، بلکه به شدت بر سرمایه اجتماعی دولت افزوده است. 

در عین حال، موفقیت میانه روها در ایران، یک فشار ضمنی سیاسی بر سیاست های علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی خواهد بود که در طول دهه گذشته نشان داده که میانه خوبی با آنها ندارد.

آنها اکنون می تواند با قاطعیت بیشتری اعلام کنند که قادر به حل بحران های کلان ایران هستند. با این حال روشن نیست که این موفقیت منجر به تغییر نگرش علی خامنه ای شود، در یک تحلیل بدگمانانه، او از سرمایه و پتانسیل اجتماعی و مهارت این طیف در وضعیت کنونی به عنوان یک کارت بازی موثر برای افزایش شانس بقای حکومت خویش استفاده کرده است.
حتی اگر چنین باشد، تبعات این موفقیت می تواند به عنوان یک شاخص مهم، او را از نظر سیاسی و افکار عمومی برای تغییر در رفتار توام با ستیز و تهدیدش تحت فشار قرار دهد.

اما علاوه بر حوزه سیاست، پایان دوران انتظار و تعلیق در اقتصاد ایران، می تواند انگیزه بخش خصوصی را برای مشارکت بیشتر اقتصادی باز کند. همچنانکه افزایش فروش نفت می تواند معضل مهم دولت برای تامین بودجه را حل کند. می توان به این فهرست امکان جذب سرمایه های خارجی را هم افزود.

با این حال، همه دستاوردها به این شیرینی نیست. ورود حجم عظمیی از نقدینگی به اقتصاد فاسد ایران، نگرانی برخی اقتصاددانان حامی دولت روحانی را برانگیخته است.

افزایش نقدینگی علاوه بر احتمال شکل گیری یک شبکه فاسد جدید، می تواند موجب افزایش تورم شود و اثرات توافق را در افکار عمومی خنثی کند. 

در حوزه سیاسی هم ممکن است نهادهای خارج از کنترل دولت در زمینه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر دامنه تندروی های خویش بیفزایند. پس از توافق هسته ای سال 82 که با مدیریت روحانی صورت گرفت، فضای ایران حدفاصل سال های 82 تا 84 که به روی کارآمدن محمود احمدی نژاد منجر شد، از نظر سیاسی بسته تر شد و تعداد زیادی از کاندیداهای انتخابات مجلس هفتم توسط شورای نگهبان ردصلاحیت شدند، وقوع چنین سناریویی نامحتمل نیست. 

با وجود این، ارزیابی های اولیه نشان می دهد که اثرات مثبت توافق به اندازه ای قوی و کافی هستند که چنین خطراتی ارزش به جان خریدنش را برای دولت روحانی داشته باشد، ایران و دولت روحانی وارد یک عصر جدید شده اند، عصری پر از ماجرا و حاشیه.