هدف مجلس ایران از تصویب طرح هسته‌ای چیست؟

مجلس ایران امروز با رای مثبت 213 نماینده، طرح «الزام دولت به حفظ دستاوردها و حقوق هسته ای» را تصویب کرد. این طرح باید برای نهایی شدن به تصویب شورای نگهبان برسد.

در مهم ترین مواد این طرح، «لغو تحریم ها به طور یک‌جا و کامل در روز اجرای توافق» و «ممنوعیت دسترسی به اماکن نظامی، امنیتی و حساس غیرهسته‌ای، اسناد و دانشمندان» تبدیل به قانون شده اند.

دولت ایران به طور صریح از تصویب این طرح ابراز نارضایتی کرده است. صبح امروز، «محمدباقر نوبخت»، سخن‌گوی دولت ایران گفت تصویب این قانون مغایر اصل 176 «قانون اساسی» است.
این اصل به محدوده فعالیت های «شورای عالی امنیت ملی ایران» پرداخته است.

نوبخت گفت: «طبق قانون اساسی، موضوع مذاکرات هسته‌ای نه در حوزه قوه مجریه و نه در حوزه قوه مقننه است بلکه در حوزه شورای عالی امنیت ملی است.»

بلافاصله پس از این اظهارنظر، «محمدعلی اسفنانی»، سخن‌گوی کمیسیون حقوقی مجلس حرف های سخن‌گوی دولت را رد کرد و گفت: «مصوبه مجلس در راستای همان موضوعی است که در شورای عالی امنیت ملی مطرح است و تعارضی ندارد.»

به طور کلی، نتیجه گیری درباره چنین جدال هایی موکول به اعلام نظر «شورای نگهبان» خواهد شد.

«مجید انصاری»، معاون پارلمانی دولت هم به خبرگزاری «ایرنا» گفته است: «در شرایط حساس کنونی که مذاکرات مراحل پایانی خود را طی می کند و در نقطه بسیار حساس قرار گرفته است، این طرح کمکی به مذاکره کنندگان ما نمی کند.»

حسن روحانی، رییس جمهور ایران نیز دو روز پیش در جلسه مشترک با نمایندگان مجلس درباره تصویب این طرح اظهار نگرانی کرده و از نمایندگان خواسته بود دست دولت را در مذاکرات باز بگذارند.

کاهش قدرت مانور مذاکره کنندگان و افزایش بازیگران موثر در جریان مذاکرات هسته ای، موضوعی است که دولت ایران را نگران کرده است.

اما پرسش مهم تر این است که آیا مصوبه امروز مجلس ایران اختلال مهمی در مذاکرات هسته ای ایجاد می کند؟ یک کارشناس مطلع از روند مذاکرات هسته ای در این زمینه به «ایران‌وایر» گفت: «درخواست لغو تحریم ها در جلسه امروز مجلس به صورت کلی مصوب شد و تیم مذاکره کننده ایران در صورتی که موفق شود با گروه 1+5 درباره لغو تحریم های هسته ای به توافق برسد، می تواند این ماده قانونی را دور بزند و اعلام کند همه تحریم های هسته ای را لغو کرده است.»

پیش از این، دولت روحانی بارها اعلام کرده بود با طرف های مذاکره کننده تنها درباره مسایل هسته ای گفت و گو می کند. تندروها نیز دولت را از گفت و گو درباره دیگر مسایل منع کرده بودند. اکنون به اعتبار همین نکات، دولت می تواند بگوید اساسا درباره مسایل حقوق بشری، تروریسم یا نظامی گفت و گویی نکرده که مبنای تلاش برای لغو تحریم ها باشد و تحریم های باقی مانده مربوط به آن حوزه ها هستند.

چالش دیگر مربوط به ممنوعیت دسترسی به اماکن نظامی و دانشمندان است که به تدریج در طول سه ماه گذشته به یک گره مهم در مذاکرات تبدیل شده است. بخشی از این مشکل در صورت پذیرش پروتکل الحاقی توسط تیم مذاکره کننده ایران قابل حل است.  با این حال، هنوز دورنمای روشن و دقیقی درباره نحوه حل این مشکل از سوی ایران و 1+5 ارایه نشده است.

در فضای سیاست داخلی ایران، نکته مهم دیگر به موقعیت نهایی مجلس پس از تصویب این مصوبه مربوط است. در مصوبه فعلی، اشاره مستقیمی به تصویب توافق نامه هسته ای توسط مجلس ایران نشده ولی «علاءالدین بروجردی»، رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران به خبرگزاری «مهر» گفته است اشاره به دو اصل 77 و 125 قانون اساسی نشان‌گر آن است که توافق نامه نهایی باید در مجلس تصویب شود.

«حمید رسایی»، نماینده تندروی مجلس هم در یادداشتی که پس از تصویب این طرح نوشته، تاکید کرده است: «هرگونه توافق نهایی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.»

او گفته است که به همراه برخی دیگر از نمایندگان منتقد دولت، اشکالاتی به طرح موجود داشته و باید سخت‌گیرانه تر می بود ولی نمایندگان برای ایجاد هم‌دلی بیش‌تر و تصویب جمعی، به این طرح رای داده اند.

افزایش شأن نظارتی مجلس در جریان مذاکرات هسته ای، یکی از مهم ترین اهداف تندروها در طول دو سال گذشته بوده است. آن‎ها اکنون موفق شده اند چنین پروژه ای را حداقل بر روی کاغذ نهایی کنند.

خبرگزاری «فارس» نیز امروز گزارش یک نظرسنجی را منتشر کرده که بر اساس نتایج آن، 77 درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی معتقدند مجلس باید در تصمیم گیری های منجر به پذیرش و یا عدم پذیرش توافق با کشورهای 1+5 درباره موضوع هسته‌ای نقش داشته باشد. 81 درصد نیز بر این عقیده‌اند که اگر مجلس تشخیص دهد توافقی که میان ایران و کشورهای1+5 رخ می دهد بر خلاف منافع ایران است، باید بتواند از انجام چنین توافقی جلوگیری کند.

«مهرداد بذرپاش»، عضو هیات رییسه مجلس ایران که از جمله منتقدان دولت محسوب می شود، در یادداشتی که در روزنامه «جام جم» منتشر شده، تیم مذاکره کننده ایران را متهم کرده که با خارج کردن مجلس از دور مذاکرات، یک ابزار چانه زنی را از دست داده است: «تا گفتیم مجلس وارد شده و مصوبه‌ای داشته باشد، گفتند که نیازی نیست مجلس وارد شود. در صورتی که در امریکا، هم سنا، هم مجلس نمایندگان و هم مجموع این ها که کنگره امریکا است، با هم وارد مذاکرات شدند و ابزار چانه‌زنی طرف امریکایی را بالا بردند.»

از این نگاه، نمایندگان مجلس ایران اعتقاد دارند آن ها در دقیقه 90 مذاکرات هسته ای با تصویب این قانون، ابزارهای چانه زنی تیم هسته ای را برای به نتیجه رساندن یک توافق خوب افزایش داده اند.

«سید حسین نقوی حسینی»، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران در این زمینه گفته است: «با این مصوبه، طرف مقابل ما دیگر نمی‌تواند هیچ بهانه‌ای بگیرد. آن ها سعی می‌کنند این مصوبه را مانع مذاکرات وانمود کنند در حالی که اصلا نمی‌توانند به دنبال بهانه باشند چرا که اولا در ابتدا کنگره امریکا چنین مصوبه‌ای داشته، ثانیا موارد قيد شده در طرح مجلس قبلا نیز بارها به عنوان خطوط قرمز اعلام و مورد تاکید قرار گرفته اند. بنابراین، آن ها نمی‌توانند این مساله را بهانه کنند.»

افزایش قدرت بازیگری مجلس ایران در فرایند مذاکرات هسته ای، یک کارت تازه برای علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی هم محسوب می شود. اگر او مخالف به نتیجه رسیدن مذاکرات باشد، اکنون یک قانون مصوب مجلس در این زمینه وجود دارد و می تواند توافق هسته ای را مخالف قانون نشان دهد نه مخالف نظراتش؛ و بدین ترتیب، عامل اصلی شکست مذاکرات محسوب نشود.

در همین حال اگر او در وضعیت نهایی، موافق توافق باشد، اعلام موافقت مجلسی که مهم ترین تندروهای مخالف مذاکرات در آن فعال هستند، می تواند راه بر گلایه های احتمالی هوادارانش در روزهای پس از توافق ببندد.

تصویب توافق در مجلس از این نگاه نیز به سود دولت است چون اعتبار سیاسی و قانونی آن را محکم تر می کند ولی در مجموع، هیبت سیاسی به مجلس و نمایندگان حاضر در آن می بخشد. آن ها به این اعتبار و هیبت سیاسی برای انتخابات آینده مجلس ایران احتیاج دارند. می توانند ژست موافقت با توافق بگیرند و چهره ای مثبت از خود در افکار عمومی به تصویر بکشند.

«سعید لیلاز»، کارشناس اقتصادی نزدیک به دولت روحانی هفته گذشته در یک همایش اقتصادی درباره پیامدهای اقتصادی توافق هسته ای گفته است :«فساد مالى در كشور، بخشى از نتايج مثبت اقتصادى توافق هسته‌اى را از بين مى‌برد و برخی از نتایج توافق هسته ای پيش خور شده است.»

می توان همین الگوی سعید لیلاز را هم در عرصه سیاسی ترسیم کرد. در واقع، آن چه اکنون در فضای سیاسی داخل ایران در جریان است، الزاما مخالفت با توافق هسته ای نیست بلکه تلاش برای بهره برداری از نتایج احتمالی توافق و «پیش خور کردن پیامدهای سیاسی» آن است.

مجلس ایران، به ویژه تندروها به طور مشخص، دوست دارند دولت مهم ترین بازنده عدم توافق باشد ولی آن ها هرگز نمی خواهند دولت تنها قهرمان توافق به شمار رود.

حمید رسایی، نماینده تندروی مجلس امروز در یادداشت خود تاکید کرده است مصوبه امروز می تواند جلوی «نرمش‌های غیرقهرمانانه طرف خودی» را بگیرد.
مهم ترین هدف طرح امروز تندروهای مجلس و تعدیل مواضع خود همین بود.