چند سوال درباره مرگ مرموز نیسمان و آینده روابط ایران و آرژانتین

ناتاشا اشمیت و پاتریشیا مرکین

یک‌شنبه گذشته ۱۸ ژانویه، جسد دادستان فدرال آرژانتین، «ناتالیو آلبرتو نیسمان»( Natalio Alberto Nisman) در خانه اش پیدا شد؛ تنها چند ساعت پیش از آن که قرار بود شواهد و مدارک خود را در مورد بمب گذاری ۱۸ ژوییه ۱۹۹۴ در «مرکز هم‌یاری آرژانتین و اسراییل» (آمیا) در بوینس آیرس به کنگره کشور عرضه کند. این حمله تروریستی که منجر به مرگ ۴۸ نفر و مجروح شدن صدها تن شد، فاجعه آمیز‌ترین اتفاق از این دست در تاریخ آرژانتین بوده است.

نیسمان که سرپرستی تحقیق و تفحص در این پرونده را برعهده داشت، «کریستنیا فرناندز د کرشنر» (Cristina Fernández de Kirchner)،رییس جمهوری و دیگر مقامات عالی‌ رتبه آرژانتین را متهم به لاپوشانی اطلاعات حیاتی‌ در ازای معاملات تجاری با ایران کرده بود. باور بسیاری بر این است که ایران از طریق آموزش متحدان لبنانی خود در «حزب الله»، این فاجعه انسانی‌ را برنامه ریزی و هدایت کرده است.

در سال ۲۰۰۶، در زمان ریاست جمهوری همسر کِرشنر، «نستور کرشنر» (Néstor Kirchner)، نیسمان و یک دادستان دیگر به نام «مارچلو مارتینز بورخوس» (Marcelo Martínez Burgos)، اتهاماتی رسمی‌ علیه حکومت ایران و حزب الله لبنان مطرح کردند؛ اگرچه هیچ کس تاکنون در این خصوص به طور رسمی مجازات نشده است.

پیکر نیسمان در حمام آپارتمانش در بوینس آیرس پیدا شد. مقامات امنیتی از وجود یک اسلحه کمری کالیبر ٢۲ در کنار جسد او خبر داده اند.

بنابر گزارش پزشکی‌ قانونی که بیستم ژانویه منتشر شد، نیسمان دست به خودکشی‌ زده است. با این که کرشنر در ابتدا این شواهد را تأیید کرد، در روز ۲۲ ژانویه اعلام کرد که از نظر او، نیسمان خودکشی‌ نکرده است. هیچ تفنگی در دست‌های نیسمان پیدا نشد و تفنگی هم که در کنار جسدش بوده، متعلق به خودِ او نبوده است.

سؤال‌های بسیاری در مورد مرگ آقای دادستان مطرح است. «ایران وایر» کوشیده تا پیچ و خم های سلسله اتفاقاتی را که جامعه آرژانتین را لرزانده، به طور خلاصه ارایه دهد.

آیا نیسمان شواهد و مدارکی را رو کرده بود که می‌‌توانست جایگاه نخبگان و مقامات آرژانتین را به خطر بیاندازد؟

در ۱۴ ژانویه  نیسمان، رییس جمهوری آرژانتین را متهم کرد که اطلاعات مربوط به دخالت ایران را در بمب گذاری سال ۱۹۹۴ (۲۷ تیر سال ۱۳۷۳) لاپوشانی می‌‌کند. نیسمان اعلام کرده بود که کرشنر و وزیر امور خارجه اش، «هکتور تیمرمان» (Hector Timerman) قصد داشتند معامله‌ای تجاری با ایران منعقد کنند که به موجب آن، آرژانتین می توانست در ازای غلات و دیگر مواد غذایی، نفت ارزان قیمت بخرد.

از تیمرمان خواسته بودند که با اینترپل در مورد برداشتن حکم جلب مقامات ایرانی‌ که در پرونده بمب گذاری به آن‌ها اشاره شده، مذاکره کند؛ ادعایی که البته تیمرمان خود تکذیب می‌‌کند.
نیسمان ادعا کرده بود که به شواهد جدیدی از لاپوشانی دولت دست یافته است که خبر از دیداری میان تیمرمان و «علی‌ اکبر صالحی»، وزیر پیشین امور خارجه ایران در حلبِ سوریه، در ژانویه ۲۰۱۱ می‌‌داد.

بنابر این گزارش رسمی‌، در همین دیدار، آرژانتین از تمایل خود برای متوقف کردن پی گیری دخالت ایران در حمله های «آمیا» خبر داده است.

از طرفی‌، ظاهراً شواهد قبلی، یعنی نوار‌های کاستی که نشان می‌‌دادند مأموران اطلاعاتی آرژانتین می‌‌دانستند که حمله‌ای طراحی‌ شده، ناپدید شده است.

در ۱۹ ژانویه قرار بود نیسمان شواهد و مدارک جدید خود را به کنگره کشور ارایه دهد.

به اعتقاد کرشنر، گزارش نیسمان حاوی اطلاعات غلطی بوده است. می گوید: «اتهامات نیسمان نه فقط بی‌ اساس هستند بلکه به یک رسوایی سیاسی و حقوقی جدی هم منجر می‌‌شوند.»

رییس دفتر ریاست جمهوری، «آنیبال فرناندز»(Aníbal Fernández) نیز گفته است که باور ندارد نیسمان، نویسنده این شکواییه رسمی‌ علیه حکومت باشد.

بنابر یکی‌ از مدارک نیسمان، «لوییس دلیا» (Luis D’Elía)، رهبر اتحادیه‌های اجتماعی این کشور گفته است حکومت مایل بوده نمایندگانی را از سوی «شرکت ملی‌ نفت آرژانتین» برای مذاکرات بیش تر با ایران وارد داستان کند.

دلیا که خود یکی‌ از حامیان رییس جمهوری است، گفته که بنابر دستوراتی ازسوی «خانم سرپرست» عمل می‌‌کرده است.

یکی‌ از دیگر مدارک نیسمان حاکی از آن است که مذاکره کنندگان در صدد بودند تا حمله تروریستی را به گردن گروه‌های دست راستی‌ بیاندازند و باز از تبادل سلاح، علاوه بر غلات، خبر می‌‌دهد.

«الیسا کاریو» (Elisa Carrio)، یکی از نمایندگان مجلس آرژانتین، مرگ نیسمان را «نشانه‌ای از مافیا» توصیف کرد و بعضی‌ از معترضان به ماجرای مرگ نیسمان نیز این تشیبه به شبکه جرایم سازمان یافته ایتالیا را در اعتراض های خود تکرار کردند.

«پاتریشیا بولریچ» (Patricia Bullrich)، یکی‌ دیگر از نمایندگان مجلس نیز گفته بود که نیسمان به او گفته بارها «مورد تهدید» قرار گرفته است.

 تنها نخبگان سیاسی آرژانتین زیر تیغ اتهام های نیسمان قرار نگرفته بودند؛ او «خورخه آلخاندرو خلیل»(Jorge Alejandro Khalil)، تاجر آرژانتینی را هم به لاپوشانی اطلاعات مربوط به بمب گذاری آمیا متهم کرده بود.

بنابر گزارش ۳۰۰ صفحه‌ای که نیسمان در اوایل ژانویه ارایه کرد، خلیل شک و تردید را از مقامات ایرانی‌ برداشته است تا ارتباط‌های تجاری میا‌‌ن آرژانتین و ایران را ادامه دهد. نیسمان به ویژه به ارتباط خلیل با «محسن ربانی»، وابسته فرهنگی‌ پیشین سفارت ایران در آرژانتین که نامش در پرونده آمده است، اشاره می‌‌کند.

این اتهام ها چه تأثیری بر تلاش‌های ایران در جهت ارتباط با جامعه بین الملل خواهد گذاشت؟

اعتقاد نیسمان مبنی بر نقش ایران و حزب الله در بمب گذاری آمیا به شکل گسترده از سوی مقامات امنیتی و اطلاعاتی در سراسر جهان مورد تأیید قرار می‌‌گیرد. رابطه آرژانتین با ایران پس از این ماجرا همواره رابطه شکننده‌ای بوده و از سوی دیگر، جامعه یهودیان آرژانتین هم تحقیق در چند و چون آن را پی گیری کرده است.

بنابر برخی‌ گزارش ها، یافته‌های نیسمان حاکی از آن هستند که حسن روحانی به همراه بعضی از دیگر چهره‌های شاخص ایران، از جمله «احمد وحیدی»، وزیر وقت دفاع و «محسن رضایی»، فرمانده وقت سپاه پاسداران در جلسه «شورای امنیت ملی» ایران در سال ۱۹۹۳ (۱۳۷۱) که ادعا شده حمله را طراحی‌ کرده، حضور داشته است.

گفتنی است که هم وحیدی و هم رضایی در فهرست «اعلان قرمز» اینترپل قرار داشتند. در برخی‌ از دیگر گزارش‌ها هم از نقش شش ایرانی‌ در جریان  بمب گذاری آمیا صحبت شده است. اگر ایران فرمان حمله را صادر  کرده باشد، رهبر ایران هم مستقیماً در موضوع دخیل خواهد بود.

به اعتقاد نیسمان، ایران و آرژانتین قصد داشتند برای معافیت مقامات ایرانی وارد توافقی تجاری شوند. ادعا شده که این توافق به شکست انجامید به این دلیل که اینترپل قانع نشد تا مقامات ایران را از فهرست خود حذف کند.

اقدامات روحانی برای مذاکره در مورد مسأله هسته‌ای و دیگر مسایلِ ایران با غرب و نیز ترمیم چهره آن در چشم جامعه جهانی،‌ با انتقاد جدی سیاستمداران و رسانه‌های تندروی این کشور روبه رو شده است. برای دولت روحانی، مطرح شدن دوباره بمب گذاری سال ۱۹۹۴ (۱۳۷۴) دردسر بزرگی‌ به شمار می رود و نیز مانع از آن می‌‌شود که تلاش‌های ایران برای نفوذ در امریکای لاتین به ثمر برسند؛ تلاش‌هایی‌ که در چند سال اخیر، به ویژه در برزیل، بولیوی و ونزوئلا قوت گرفته بود. اما هم دولت روحانی و هم دفتر رهبری در این خصوص سکوت اختیار کرده اند.

اهمیت اعتراض های مردمی پس از مرگ نیسمان برای آینده آرژانتین چیست؟

هزاران تن به خیابان‌ها آمدند تا مرگ نیسمان را محکوم کنند؛ بعضی‌ از آن ها پلاکاردهایی‌ در دست داشتند که روی آن ها نوشته بود: «ما هم نیسمان هستیم. همه ما را می‌‌کشید؟»، «دروغ بس است!» و «بس کن، کرشنر!»

معترضان در میدان «پلاتزا د مایو»، در مرکز شهر بوینس آیرس و نیز در استان‌های «سانتا فه» (Santa Fe) و «کردوبا»(Cordoba) گرد هم جمع شدند. هرچند تظاهرات، صلح آمیز بود اما درگیری‌های پراکنده‌ای با پلیس گزارش شده است؛ از جمله بیرون ساختمان مقر ریاست جمهوری «کاسا روسادا» ( Casa Rosada). وقایع این هفته دوباره این نکته را در ذهن عموم مردم آرژانتین زنده کرد که حکومت از اجرای عدالت در مورد عاملان جنایت قاصر مانده است.

یکی‌ از معترضان گفته است: «این که نیسمان کشته شده یا خودش را کشته، مهم نیست. ملت ما باید به اهمیت پاسداری ازعدالت آگاه شود.»

رسانه‌های آرژانتین نیز نقش مهمی در جهت‌گیری مردم نسبت به حکومت و اجرای سیاست‌‌های داخلی‌ و خارجی‌ بازی می‌‌کنند. دولت کرشنر نزاع پر سابقه‌ای با «گروپو کلارین» (گروه کلارین) (Grupo Clarín) دارد؛ یعنی‌ با بزرگ‌ترین مجموعه رسانه‌ای کشور که حدود ۴۴ درصد بازار را زیر نظارت و پوشش خود گرفته  است. کرشنر هفته گذشته حمله جانانه‌ای به کلارین کرد که چند صفحه اول خود را به حمله به دولت اختصاص داده بود.

«خولیو اشلوسر»(Julio Schlosser)، رییس هیأت انجمن‌های اسراییلی آرژانتین گفته است:«این که کرشنر پذیرفته نیسمان خودکشی‌ نکرده، به شک و تردید‌های بیش‌تری در خصوص این پرونده دامن زده است.»

اشلوسر و رهبران مرکز آمیا خواستار شفافیت و تعهد به گفتن حقیقت در مورد ماجرای مرگ نیسمان و پرونده انفجار در آمیا شده اند.

اشلوسر گفته است:«ما خسته شدیم بس که سؤال‌هایمان بی‌ جواب ماند. ما می‌‌خواهیم حقیقت را بدانیم ولی‌ حقیقت به نظر دور می‌‌رسد.»

مشکل ایران با آرژانتین چه بود؟

مشکل ایران با آرژانتین به مذاکرات هسته ای برمی‌‌گردد. تهران از آرژانتین خشمگین شد زیرا گفته بود دیگر با ایران همکاری نمی‌‌کند به این دلیل که برنامه هسته‌ای ایران فقط اهداف صلح آمیز نداشته است. ولی‌ در عین حال، گزارش‌هایی‌ هم هست که دو کشور در سال  ۱۹۹۲ (۱۳۷۰) گفت‌وگوهای خود را از سر گرفته بودند.

آیا کسی اعتبار نیسمان را به چالش کشیده است؟آیا نیسمان پروژه‌ای را با حمایت و هدایت امریکا پیش می‌‌برده است؟ آیا زیر نفوذ یکی‌ از مأموران پیشین اطلاعاتی‌ و امنیتی بوده است؟
در یکی‌ از فایل‌های محرمانه‌ای که «ویکی لیکس» منتشر کرده، گزارش شده که نیسمان روابط نزدیکی با سفارت امریکا داشته و برنامه‌ای ژئوپلتیک را پیش می‌‌برده است. مکاتبه های میا‌‌ن سفارت امریکا در بوینس آیرس و وزارت امور خارجه امریکا از ملاقات‌های نیسمان در سفارت و نیز سفر‌هایش به امریکا خبر می‌‌دهد. او در این دیدار‌ها، جزییات پرونده آمیا را با مقامات امریکایی در میا‌‌ن گذاشته و اسناد حقوقی را پیش از آن که به قوه قضاییه آرژانتین ارایه شوند، با آن ها مرور می‌‌کرده است.

قاضی پیشین دادگاه عالی‌ آرژانتین، «اژنیو زفرونی» (Eugenio Zaffaroni)گفته است که نیسمان قربانی حقایقی تو در تو و پیچیده شد:«باید او جایی‌ می‌‌فهمید که اشتباه می کرده.»
خبرگزاری رسمی‌ «تلام» (Telám) گزارش رسمی‌ نیسمان را «هزارتویی از تناقض ها» خواند و مدعی شد که دست کم یکی‌ از افرادی که نیسمان از او به عنوان مأمور امنیتی یاد می کند، هرگز کارمند سازمان امنیت آرژانتین نبوده است.

بنابر گزارش این خبرگزاری، بر خلاف ادعای نیسمان، حکومت نمی‌‌توانسته تجارت‌های غلات خود را به کشور‌های خارجی‌ به طور محرمانه انجام دهد چون باید کشاورزی های تجاری (agribusinesses) آرژانتین را هم وارد ماجرا کند.
وقتی‌ نیسمان اتهامات خود را مطرح کرد، تیمرمان، وزیر امور خارجه آرژانتین گفت که دادستان زیر نفوذ مأمور سابق اطلاعاتی، «آنتونیو ژمه استیوسو»( Antonio Jaime Stiuso) بوده است. وکیل ویژه نیسمان پیش از این گفته بود که یاداشت تفاهم سال ۲۰۱۳ بین ایران و آرژانتین تلاشی بود تا بر حکم بازداشت مقامات ایرانی‌ توسط اینترپل خط پایانی بکشد. گفته می‌‌شود این تفسیری است که استیوسو هم با آن هم نظر بوده است.

یکی‌ از مسوولیت های استیوسو، زمانی‌ که در خدمت سازمان اطلاعات و امنیت بود، کمک کردن به نیسمان در تحقیق و تفحص در ماجرای بمب گذاری سال ۱۹۹۴ بوده است.

به گزارش تلام، نیسمان در شکواییه رسمی‌ خود از دو مأمور امنیتی نام برده است؛«هکتور یریمیا» (Héctor Yrimia) و «رامون آلن هکتور بوگادو»(Ramón Allan Héctor Bogado) که در لاپوشانی اخبار و اطلاعات نقش داشته اند.

سازمان امنیت آرژانتین اعلام کرده است که این دو تن اصلاً در خدمت این سازمان نبوده اند. گفته شده که نام این دو شخص از طریق استیوسو وارد پرونده شده است.
بعضی‌ از مقامات امریکا، از جمله یکی‌ از مأموران سابق «اف بی‌ آی»، ادعای دخالت مستقیم ایران را در بمب‌گذاری آمیا زیر سؤال برده اند. لوییس دلیا، از فعالان صنفی و اجتماعی نیز دخالت ایران را با شک و تردید مطرح کرده است. گفته می‌‌شود که دلیا یکی‌ از مذاکره کنندگان اصلی‌ در جریان مذاکرات آرژانتین با ایران بوده است.

آیا مرگ نیسمان، آرژانتین را به شفافیت بیش‌تر وا می‌‌دارد؟

«اسکار پاریلی»(Oscar Pariilli)، رییس سازمان امنیت آرژانتین گفته است مدارکی که نیسمان جمع آوری کرده، یعنی‌ سی‌دی‌های شنود و دیگر اسناد مربوطه باید نگه‌داری شوند. قاضی «ماریا سروینی د کوبریا»(María Servini de Cubría) موافقت کرده تا اسناد مربوط به هویت، فعالیت‌ها و شرایط پرسنلی که در شنود‌ها مطرح شده اند، غیر محرمانه اعلام شوند.
عموم مردم آرژانتین در مورد پرونده آمیا خواهان شفافیت بیش‌تری هستند. این پرونده به نمادی از ناتوانی‌ حکومت و اتهامات مکرر در مورد فساد و لاپوشانی بدل شده است. «خووان خوزه گالینو»(Juan José Galeano)، قاضی دادگاه فدرال که نخستین کسی‌ بود که در سال ۱۹۹۴ سرپرستی پرونده را به عهده گرفت، دستور بازداشت «کارلوس تلدین»(Carlos Telleldín) را صادر کرد؛ کسی‌ که ادعا شده خودروی ونی را که در بمب گذاری از آن استفاده شده، در اختیار عاملان قرار داده است. قاضی هم‌چنین دستور بازداشت ۲۰ افسر پلیس بوینس آیرس را هم صادر کرده بود.

بعدها تلویزیون آرژانتین ویدیو‌یی را منتشر کرد که در آن قاضی گالینو به تلدین پیشنهاد داده بود در ازای ارایه سند و مدرک، ۴۰۰ هزار دلار پرداخت ‌‌کند.
از سوی دیگر، رییس جمهوری سابق آرژانتین، «کارلوس منم»(Carlos Menem) (۱۹۹۹-۱۹۸۹) متهم شد که قانون اساسی‌ را زیر پا گذاشته زیرا راه را بر تحقیق‌ و تفحص در مورد ارتباطات محتمل با سوریه بسته است. ادعا می شد که سوریه به کمپین انتخاباتی او کمک مالی‌ کرده بود.

گفتنی است که «منم» خود تباری سوری دارد. گمان می‌‌رود که مقامات سفارت ایران در آرژانتین در بستن راه تحقیق و تفحص در مورد نقش سوریه دست داشته اند.
کرشنر در ۱۹ ژانویه در صفحه فیس‌بوک خود نوشت که مرگ نیسمان - که البته در آن تاریخ هنوز آن را خودکشی‌ می‌‌دانست - شوکه کننده است و سؤال‌های زیادی را پیش می‌‌کشد:« در عین حال، داستانی‌ است بسیار طولانی‌، بسیار سنگین، بسیار پیچیده و فراتر از هر چیز، بسیار کثیف و زشت.»
کرشنر اتهامات مربوط به خود را «مسخره» می‌‌داند و می‌‌گوید:«درست پیش از آن که دادگاه کار خود آغاز کند، بعضی‌ تلاش می‌‌کردند حکومتی را که بیش‌ترین تلاش را برای حل مسأله کرده، متهم کنند که مانع از اجرای عدالت می‌‌شده است.»

رییس جمهوری می‌‌گوید:« بعضی‌ تلاش می‌‌کردند که ذهن مردم آرژانتین را منحرف و مغشوش کنند و به آن‌ها دروغ بگویند.»

جایگاه کمیته حقیقت یاب چیست؟

در سال ۲۰۱۳، ایران و آرژانتین یادداشت تفاهم جنجال برانگیزی امضا و در آن توافق کردند که پرونده حمله تروریستی به مرکز آمیا را دوباره به جریان بیاندازند و یک کمیته حقیقت یاب ایجاد کنند که از قضات مستقل از کشور‌های مختلف تشکیل شده باشد. بسیاری از سیاستمداران و نیز عموم مردم آرژانتین این توافق نامه را مناقشه آمیز دانستند  و آن را نوعی تبانی میان آمرین این جنایت خواندند. سال گذشته، یکی‌ از دادگاه‌های آرژانتین این توافق نامه را مغایر با قانون اساسی‌ دانست. حکومت درصدد بود که به این حکم اعتراض کند.

در بحبوحه اتهامات هفته گذشته، کرشنر تأکید کرد که  یادداشت تفاهم تنها راهی‌ بود که می‌‌توانست قفل تحقیق و تفحص را باز کند. ولی‌ در یک مصاحبه رادیویی در روز پنج شنبه ۱۵ ژانویه، نیسمان گفت:«توافق نامه سال ۲۰۱۳ در ابتدا طوری مطرح شد که قرار است سد موجود بر سر راه مذاکرات را از میا‌‌ن بردارد ولی‌ عملاً به توافقی مجرمانه برای معافیت عاملان و آمران از مجازات تبدیل شد.»

به گفته او، توافق نامه «سر آغاز مسیری غلط» بود.