سایه مادلین آلبرایت بر سر محمد جواد ظریف

"موج خون در دل لعل"، این تیتر سرمقاله شنبه 5 مهرماه روزنامه کیهان است. بخشی از مصرع یک غزل حافظ شیرازی، شاعر بلندآوازه ایرانی که نشان دهنده خشم، گلایه و تاسف است. نویسنده سرمقاله، حسین شریعتداری، مدیرمسئول روزنامه است و مخاطب آن، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران.

بهانه خشم آقای شریعتمداری اظهارات دیوید کامرون، نخست وزیر انگلیس مبنی بر همکاری ایران با گروه های تروریستی است. مدیرمسئول کیهان انتظار داشته حسن روحانی در نطقش در مجمع عمومی سازمان ملل به این اظهارات پاسخ دندان شکن بدهد ولی رئیس جمهور ایران به تعبیر آقای شریعتمداری اشاره ای هم نکرده است. مدیرمسئول کیهان سخنان کامرون را تحقیرآمیز و جسارت آمیز توصیف کرده و گفته انگلستان سگ آمریکاست و خود با مشکلات عظیم اقتصادی روبرو و در آستانه تجزیه است و از دیوید کامرون به عنوان «نخست وزیر بی و سرپا» نام برده است.

مدیرمسئول روزنامه کهیان خوش بینی دولت ایران را علت این اظهارات دانسته و در بخش دیگری از این مقاله از اینکه حسن روحانی در سفر به آمریکا با افرادی چون ریچارد هاوس، مسئول شورای روابط خارجی آمریکا که به نوشته آقای شریعتمداری همکار جورج سوروس است و در طراحی آشوب های پس از انتخابات 88 دست داشته، دیدار کرده انتقاد کرده است.

اما پیشنهاد مدیرمسئول کیهان به حسن روحانی برای جبران این وضعیت مشخص است: «اعلام کنند مادام که نخست‌وزیر انگلیس رسما از ایران و مردم آن عذرخواهی نکند، حضور  این کشور  در گروه 5+1 را نمی‌پذیرند و شرکت در مذاکره‌ای که تیم انگلیس در آن حضور داشته باشد را تحریم ‌کنند.»

روزنامه جوان، وابسته به سپاه هم در رویکردی مشابه علاوه بر انتقاد از دولت روحانی، نوشته است: «سخنان توهین‌آمیز و تحقیرگرایانه دیوید کامرون به خوبی نشان می‌دهد که تفکر قلدرمآبانه و مداخله‌جویانه دولتمردان بریتانیا در مقابل ایران – که سابقه‌ای بیش از یک قرن دارد – به قوت خود باقی است.»  روزنامه تندروی وطن امروز هم با تیتر «لگد روباه» به استقبال سخنان کامرون رفته و خواستار عبرت گرفتن مقامات دولت روحانی از تعامل با انگلستان شده است.

واکنش تند به اظهارات کامرون محدود به تندروها نیست. علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران هم با تشبیه دیوید کامرون به «کودکی که از روی ترس فریاد می‌زند و گاهی هم فحاشی می‌کند»، به نخست وزیر انگلیس گفته است: «چند روز پیش نزدیک بود قسمتی از کشور شما جدا شود، بنابراین شما امپراطوری ندارید که بخواهید برای ما بایدی تعریف کنید. پس چرا با این زبان صحبت می‌کنید؟»

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در گفت و گویی مفصل که سال 92 در قالب کتاب «آقای سفیر» منتشر شد، به سخنان مادلین آلبرایت، وزیر امور خارجه دولت کلینتون در سال 2000 اشاره کرده است. وی با اشاره به عذرخواهی آلبرایت پیرامون نقش آمریکا در سرنگونی دولت ملی مصدق، گفته است: «هدف سخنرانی خانم آلبرایت این بود که گذشته را پاک کند اما همین سخنرانی معضل جدید در روابط ایران و آمریکا به نام "شخصیت های انتخاب شده" و "شخصیت های انتخاب نشده" ایجاد کرد، یعنی جامعه سیاسی یا حاکمیت ایران را به دو قسمت تقسیم کرد و گفت که گروهی که در انتخابات اخیر برگزیده شده اند، خوب و گروهی که در انتخاب نشده اند، بد هستند. [این نکته] از طریق برخی ایرانیان مخالف حکومت ایران وارد سخنرانی خانم آلبرایت شده بود که اتفاقا در عدم موفقیت ایشان نیز تاثیر بسزایی داشت ... نکته منفی در واقع این بود که به نوعی نظام سیاسی ایران را زیر سوال می برد. از دیدگاه قابل توجهی از تصمیم گیران ایرانی، نکته سخنرانی خانم آلبرایت حرکت مزورانه ای برای ایجاد اختلاف بین مقامات ایرانی بود. در آن زمان ما می گفتیم که چرا خانم آلبرایت این کار احمقانه را انجام داد؟»

ممکن است در شرایط کنونی احساس بسیاری از اصلاح طلبان نسبت به دیوید کامرون نیز همین باشد. با این وجود، چنین احساسی درباره محمود جواد ظریف از سوی اصولگرایان نیز وجود دارد. رسانه های تندرو در دو روز گذشته به اشاره به سخنان محمد جواد ظریف در جلسه شورای روابط خارجی آمریکا درباره تاثیر عدم توافق هسته ای بر رقابت های انتخاباتی در ایران، از آن به عنوان «ظریف گیت» یاد کرده اند. بر اساس گزارش سایت جهان نیوز، آقای ظریف در این جلسه گفته است: «اگر با وجود تلاش‌های ما برای تعامل، این تلاش‌ها بی‌نتیجه بماند، مردم ایران این فرصت را خواهند داشت تا ۱۶ ماه دیگر که انتخابات پارلمانی در ایران برگزار می‌شود، به این عملکرد ما (با آرای خود) پاسخ دهند. وقتی قبلا در تعامل و مذاکرات درباره توافق هسته‌ای با جامعه بین‌المللی در سال‌های۲۰۰۴ و۲۰۰۵، توافق‌هایی کردیم و تلاش‌های ما برای عملکرد شفاف، از جانب اتحادیه اروپایی رد شد، مردم جواب ما را با انتخاب رئیس‌جمهوری متفاوت دادند که مرا هم زود بازنشسته کرد! البته باید توجه داشت که اتحادیه اروپایی به تنهایی فعالیت نمی‌کرد و مقامات کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا مانع از هرگونه توافق شدند، همانطور که حالا هم کسانی هستند که نمی‌خواهند هیچگونه توافقی حاصل شود قطع نظر از اینکه مفاد آن چه باشد. حالا من بار دیگر زنده شده‌ام. به نظر من، در انتقال پیامی که جامعه بین‌المللی و بویژه غرب می‌خواهد به ایران منتقل کند باید بسیار دقت کند. باید دید تعامل از جانب ایران و تلاش ایران برای باز بودن و نگاه به آینده داشتن با پاسخ مثبت مواجه می‌شود یا اینکه بار دیگر، رد می‌شود. من فکر می‌کنم مردم ایران پاسخ خود را در صندوق‌های رای نشان خواهند داد.»

تندروها این اظهارات را غیردیپماتیک و نشان دهنده اهداف پشت پرده دولت حسن روحانی می دانند. دو هفته پیش، آیت الله جنتی، دبیر شورای نگهبان ایران به نقل از یک مدیر دولتی اعلام کرد که حامیان حسن روحانی قصد دارند پس از توافق هسته ای، روی پیروزی در انتخابات مجلس متمرکز شود و در صورت پیروزی در انتخابات حصر خانگی رهبران جنبش سبز در ایران را پایان بخشد و آیت الله خامنه ای، رهبر ایران را در حصر قرار دهند.

تاکنون هیچ مقام دولتی اظهارات دبیر شورای نگهبان را رد یا تایید نکرده ولی این گفته ها به خوبی عمق نگرانی و بدبینی تندروهای ایران از پیامدهای داخلی توافق هسته ای را نشان می دهد. در شرایط کنونی، اظهارات دیوید کامرون و پاسخ محمدجواد ظریف بستر مناسب تری برای تندروها فراهم کرده که بی اعتمادی حکومت ایران به دولت حسن روحانی را درست جلوه بدهند.

نمایندگان مجلس ایران هم وعده داده اند که پس از بازگشت ظریف از نیویورک از او درباره اظهاراتش توضیح بخواهند و همچنین در اندیشه بازنگری در سیاست های معطوف به بازگشایی سفارت انگلستان در ایران هستند.

سخنگوی دولت ایران چند روز پیش اعلام کرد که بازگشایی سفارت انگلستان در ایران نیازمند مصوبه قانونی از سوی مجلس نیست ولی در شرایط کنونی، مجلس فشار بیشتری به دولت روحانی برای به تاخیر انداختن این مسئله وارد می کند.

اما در فضای پر تنش تندروها علیه دیپلماسی دولت روحانی، رسانه های اصلاح طلب و نزدیک به دولت روحانی کوشیده اند تصویری مثبت از سفر حسن روحانی به نیویورک ترسیم کنند. صادق زیباکلام، تحلیل گر مسائل ایران در سرمقاله روزنامه دولتی شهروند نوشت که اظهارات کامرون مهم نیست و مصرف داخلی دارد. سرمقاله نویس روزنامه اعتماد هم نوشت: «از مذاکره چند دقیقه‌ای روحانی با کامرون که برای اولین بار پس از ۳۶ سال در سطح سران دو کشور انجام شد، نه می‌توان امید مفاهمه داشت و نه انتظار رفع همه اختلافات. همان‌طور که با سال‌ها مذاکره ایران و امریکا در قالب ۱+۵ و گفت‌وگوهای دوجانبه، هنوز انبوهی از اختلافات طرفین درباره برنامه هسته‌ای پابرجاست.»

در سرمقاله روزنامه ایران هم به تندی به تندروها حمله شده و با تاکید بر اینکه این گروه از «فهم الفبای مذاکره و دیپلماسی» ناتوان هستند، کنایه وار به سفرهای محمود احمدی نژاد به نیویورک اشاره کرده است: « ناظران واقع بین به خاطر می آورند که در زمانی نه چندان دور در همین اجلاس سالانه سازمان ملل هیچ مقام اروپایی حاضر به ملاقات با دولت وقت نمی‌شد، نطق رئیس جمهوری وقت را بایکوت می‌کردند و دیپلمات‌های همین جریان به جای خیل سرمایه‌گذاران و نمایندگان بخش‌های اقتصادی ناگزیر می‌شدند با گروه‌های اقلیت مانند کوکلس کلان‌ها عکس یادگاری بگیرند.»

چنین کنایه هایی ممکن است برای تندروها دردآور و تلخ باشد ولی قطعا از دامنه خشم آنها علیه دولت روحانی نمی کاهد. جستجوی آنها برای یافتن گاف در سخنان حسن روحانی به نتیجه نرسیده و تلاش دارند با برجسته کردن سایر اظهارات، کل سفر رئیس جمهور ایران به نیویورک را زیر سوال ببرند، هدف کلیدی و مهمی که قبل از سفر هم به دنبالش بودند.