محسنی اژه ای، رئیس در سایه قوه قضائیه

چند دقیقه وقت بگذارید و در ذهن تان پرونده های جنجالی سی سال گذشته را مرور کنید. اتهامات مهدی هاشمی در حاشیه داستان عزل آیت الله منتظری از قائم مقامی آیت الله خمینی، اختلاس 123 میلیاردی فاضل خداداد، دادگاه غلامحسین کرباسچی، دادگاه روزنامه سلام و موسوی خوئینی ها، دادگاه کنفرانس برلین، دادگاه عبدالله نوری، محسن کدیور، یوسفی اشکوری، عمادالدین باقی، زهرا کاظمی، رکسانا صابری، حسین موسویان، براندازی نرم، انتخابات 88، اختلاس 3 هزار میلیارد تومانی و حتی گاز گرفتن عیسی سحرخیز در جلسه هیات نظارت بر مطبوعات، در همه این پرونده ها، سایه یک نام سنگینی می کند: غلامحسین محسنی اژه ای.

نام او این روزها سنگین تر هم شده است. 5 روز پیش او به عنوان معاون اول قوه قضائیه معرفی شد و بر جای ابراهیم رئیسی نشست. ابراهیم رئیسی، 54 ساله، داماد احمد علم الهدی، امام جمعه مشهد است. او یکی از قدرتمندترین چهره های قضایی ایران محسوب می شود. رئیسی علاوه بر اینکه 15 سال بر صندلی معاون اولی قوه قضائیه تکیه زد، عضو هیات رئیسه مجلس خبرگان رهبری و دادستان ویژه روحانیت است. حکم دومی توسط رهبر ایران صادر شده است. او پس از این جابجایی کماکان موقعیت برجسته قضایی خویش را حفظ کرد و به جای محسنی اژه ای، مسئولیت دادستان کل کشور را هم بر عهده گرفت. آقای رئیسی از نظر تشکیلاتی عضو جامعه روحانیت مبارز محسوب می شود ولی از حمایت قوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز برخوردار است. به طور طبیعی، جابجایی چنین فرد قدرتمندی که همواره یک کاندیدای بالقوه برای ریاست قوه قضائیه بوده، یک رویداد مهم و توجه برانگیز است.

در هنگام اعلام خبر مربوط به جابجایی محسنی اژه ای و ابراهیم رئیسی، اغلب رسانه از تغییرات ساختاری در قوه قضائیه خبر دادند. خبری که مبهم بود ولی با اعلام شرح وظایف محسنی اژه ای، شفاف تر شد.

صادق لاریجانی، 2 شهریور در مراسم تودیع و معارفه رئیسی و اژه ای گفت: «برخی اختیارات رئیس قوه قضائیه به معاون اول این قوه تفویض می‌شود و معاون اول بسیاری از امور این قوه مانند جلسه با روسای سازمان‌ها و معاونین را رسیدگی می‌کند و تصمیم‌گیری نهایی با رئیس قوه قضائیه است ... معاون اول، جانشین و قائم مقام رئیس قوه قضائیه است.» او همچنین با توصیف اژه ای به عنوان فردی سالم و خوش فکر و دارای فهم بالا درباره قوانین، به ابراهیم رئیسی توصیه کرد: «دادستانی کل کشور وجهه‌ای از قاطعیت و صلابت در دستگاه قضایی است و به ایشان [ابراهیمی] تاکید می‌کنم که این وجهه را حفظ کنند؛ چرا که سلف صالح ایشان چنین بودند.»

ابراهیم رئیسی نیز بر اساس سوابق حضورش در معاونت اول قوه قضائیه، رویکردی به شدت منفی علیه منتقدان حکومت ایران داشت. به نظر می رسد در دوران حضور او به عنوان دادستان کل کشور، رویکرد تندروانه این نهاد قضایی علیه منتقدان ادامه داشته باشد. با این حال او شخصیتی مرموزتر، آرام تر و کم حاشیه تر از محسنی اژه ای دارد و مانند او یک چهره رسانه ای نیست.

فارغ از این تفاوت ها، روشن است اعطای چنین اختیاراتی به وضوح قدرت قضایی و اجرایی محسنی اژه ای را افزایش می دهد و در عمل می توان از منظر مدیریتی و اجرایی اکنون او را رئیس قوه قضائیه ایران دانست.

محسنی اژه ای همچنین امروز با حکم صادق لاریجانی به عنوان رییس ستاد نظارت و پیگیری پرونده های موضوع اصل 49 قانون اساسی منصوب شد. پرونده های مربوط به ستاد اقتصادی هستند و محسنی اژه ای سابقه ای طولانی و البته پرحاشیه در رسیدگی به این پرونده ها دارد. او که هنوز سخنگوی قوه قضائیه است، اردیبهشت 93 نیز با پیشنهاد صادق لاریجانی، عضو شورای عالی فضای مجازی شد. عضویت در شورای پول و اعتبار را نیز می توانید به این فهرست بیفزاییم تا ابعاد قدرت فعلی اجرایی و قضایی را بیشتر درک کنیم.

از منظر سیاسی نیز او از مدرسه حقانی می آید، همراه با چهره های مشهور امنیتی مانند فلاحیان، پورمحمدی، حسینیان و دری نجف آبادی. آقای اژه ای در سوابق مدیریتی اش مسئولیت های امنیتی چون مسئول گزینش وزارت اطلاعات، نمایندهٔ قوهٔ قضاییه در وزارت اطلاعات، مدرس دانشکده وزارت اطلاعات و وزیر اطلاعات (دولت اول احمدی نژاد) را دارد. این سابقه امنیتی که از سال 63 شروع شده، تسلط و قدرت او در حوزه های امنیتی را نیز چشمگیر کرده است.

ساده ترین پیام گسترش مجموعه اختیارات قضایی، اقتصادی و امنیتی محسنی اژه ای که در دو دهه گذشته به عنوان نماینده و نماد بخش های تندروی حاکمیت ایران در فضای سیاسی، یکه تازی کرده است، کمرنگ شدن امیدها به تغییر در رویکرد تندروانه قوه قضائیه ایران است.

بسیاری از اهل سیاست و رسانه ایران به یاد دارند که در دوران اصلاحات، اعلام حضور محسنی اژه ای در متن یا حاشیه دادگاه نماد عزم قوه قضائیه برای برخورد حداکثری با پرونده بود، نقشی که اکنون در سطحی پایین تر قاضی صلواتی یا قاضی مقیسه بازی می کنند. قدرت نمایی جدید او نیز همان پیام قدیمی را دارد. سایه سنگین او کماکان بر سر پرونده مخالفان حکومت ایران سنگینی می کند.