چرا حسن روحانی خشمگین شد؟

چهره حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در سخنرانی امروز صبح خویش که در جمع سفرای ایران آمیخته با خشم و غضب بود، به خصوص آنجایی که خطاب به منتقدان دولتش گفت: «یک عده به ظاهر شعار می دهند ولی بزدل سیاسی اند. هر وقت می خواهد مذاکره شود یک عده می گویند ما داریم می لرزیم. خب به جهنم! بروید یک جای گرم پیدا کنید برای خودتان. خداوند شما را ترسو و لرزان آفریده. ما چه کار کنیم؟»

محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران که در کنار حسن روحانی نشسته بود نیز بر خلاف همیشه، قیافه ای عبوس داشت و با نگرانی خاصی به سخنان رئیس جمهور ایران توجه می کرد. 

عصبانیت رئیس جمهور ایران در شرایط کنونی معنادار است. در طول یک سال گذشته، او منتقدان با القابی چون «بی سواد»، «بی شناسنامه» و «دلال تحریم» توصیف کرده بود. منتقدان آقای روحانی از او به دلیل به کار بردن چنین صفاتی به شدت انتقاد کرده بودند. احمد توکلی، نماینده مجلس ایران 20 اسفند سال گذشته به خبرگزاری فارس گفت که حسن روحانی از اینکه به مخالفان گفته است بی سواد، پشیمان شده است.

اظهارات امروز حسن روحانی نشان داد که پشیمانی در کار نیست و او کماکان مایل است با تندی و قاطعیت در برابر مخالفان خویش واکنش نشان دهد و در این میانه ابایی ندارد از اینکه با ادبیاتی شبیه ادبیات محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق ایران سخن بگوید.

حمله رئیس جمهور ایران به منتقدان رویکرد دولتش در فضای خاصی صورت می گیرد. در یک ماه اخیر منتقدان درباره پرونده هسته ای سکوت نسبی داشته و در برخی موارد از رویکرد دولت و تیم هسته ای تجلیل کرده اند. سلسله نشست های هسته ای جبهه پایداری تعطیل و یا به شدت کمرنگ شده و از دامنه انتقادها تا حدود زیادی کاسته شده است. به همین دلیل، انتقادات حسن روحانی تا اندازه ای غافلگیرکننده بود.

بگذاریم به زوایای دیگر نگاه کنیم. مجلس در حوزه دانشگاه و وزارت علوم به شدت به دولت فشار آورده است. رفت و آمد مکرر وزیر علوم به مجلس و تعهدات و توضیحات او بی فایده بوده و تندروهای مجلس قصد دارند استیضاحش کنند. 

در فضای داخلی، پرونده نفتی کرسنت وارد مراحل حساس تری شده است. ادعای شرکت اماراتی مبنی بر اینکه دادگاه لاهه به سود این شرکت اعلام رای کرده است، دولت ایران را در موضع دشواری قرار می دهد. از نظر تندروها، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت دولت روحانی متهم اصلی این پرونده است و در روزهای آینده فشارهای رسانه ای بیشتری در این زمینه به دولت وارد شود.

در فضای داخلی، سفت و سخت تر شدن برخوردهای قضایی با فعالان سیاسی و رسانه ای سبب شده دولت در موضع دفاعی و منفعل قرار گیرد. به این مسئله می توان بن بست در رفع حصر رهبران جنبش سبز را هم اضافه کرد. 

تحرکات تندروها در حوزه فرهنگی نیز در طول یکسال اخیر موفقیت آمیز بوده است. آنها نه تنها موفق شدند در مجلس به وزیر ارشاد کارت زرد بدهند، بلکه دو بار رهبر جمهوری اسلامی نیز به حمایت آنها برخواسته است. بار اول زمستان سال گذشته در جمع اعضای مجلس خبرگان رهبری از نگرانی خویش در حوزه فرهنگ گفت و بار دوم یک ماه پیش به صورت علنی به وزیر ارشاد تذکر داد که در حوزه فرهنگ، اشکالات زیادی وجود دارد.  

به این فهرست باز هم می توان اضافه کرد ولی تا همین جا هم دلایل برای عصبانی بودن رئیس جمهور ایران کفایت می کند. او از نخستین روزهای فعالیت دولتش بر همگرایی با قوای دیگر (مجلس و قوه قضائیه) تاکید کرده و سعی کرده روابط حسنه ای با آنها داشته باشد. 

اکنون هر دو قوه با تور قانون به استقبال دولت و حامیانش آمده اند. پروژه تور قانون، پروژه تازه ای نیست. در دولت محمد خاتمی که بر قانون گرایی نیز تاکید داشت، اصولگرایان سعی کردند با استناد به قانون او را محدود کنند. 

بر همین اساس بخش مهمی از عصبانیت و خشم آلوده به کنایه حسن روحانی در نشست امروز متوجه ناکامی عمده او در برقراری یک رابطه مثبت و توام با تعامل با سایر قوا و عناصر حکومتی بوده است. به طور معمول در فضای سیاسی ایران وقتی رایزنی ها و تعامل های پشت پرده محکوم به شکست و یا در مسیر ناکامی قرار می گیرند، رجزخوانی در عرصه های علنی شدت می گیرد. 

رجزخوانی علنی رئیس جمهور می تواند این پیام را به مخالفان بدهد که در صورت تداوم فضای کنونی باید شاهد تنش های بیشتری در فضای سیاسی باشند. 

وب سایت الف که توسط احمد توکلی، نماینده اصولگرای مجلس اداره می شود، امروز با انتشار یادداشتی که تیترش «به جهنم، تدبیر و امید نیست»، نوشت: «دکتر حسن روحانی که با شعار اعتدال و تدبیر و امید آمد، امیدوارمان کرد که اوضاع تغییر می کند. نمی گویم در بر همان پاشنه می چرخد ولی نگرانم که نکند عصبیت در کلام آقای رئیس جمهور بیش تر شود و مردم به دنبال یافتن شباهت میان روحانی با رئیس جمهور قبلی بیافتند و بعد از چند وقت بگویند روحانی هم که مثل قبلی است!» 

در شرایط کنونی، اصولگرایان دوست ندارند بر هم زننده اعتدال و همگرایی در فضای سیاسی شناخته شوند. به نظر می رسد که رئیس جمهور ایران دوست دارد از این عدم تمایل به عنوان یک نقطه موثر برای به عقب راندن و یا تعلیق دامنه حملات و محدودیت ها استفاده می کند. چنین روشی مزایای بیشتری هم دارد. دولت روحانی به خوبی می داند که در فضای کنونی در عرصه های سیاست داخلی، فرهنگی و اجتماعی توان رویارویی موثر با منتقدان را ندارد.

در این حوزه ها نه تنها منتقدان که گاه حامیان و یا اعضای دولت هم مقابل دولت قرار می گیرند. مواضع علی مطهری، نماینده تهران و مصطفی پورمحمدی درباره تفکیک جنسیتی نمونه روشنی از این خطرات بود.

در همین حال، به سبب حمایت رهبر ایران، مراجع تقلید شیعه ساکن قم، وحدت نظر اصولگرایان در مسائل فرهنگی و اجتماعی و توان رسانه ای قوی تر آنها، دولت در اغلب رویارویی ها بازنده و منفعل بوده است.

به همین اعتبار دولت روحانی مایل است تقابل های رسانه ای و سیاسی را به حوزه مورد علاقه خویش یعنی سیاست خارجی منتقل کند. جایی که ظاهرا از حمایت رهبر ایران و سایر قوا برخوردار است، افکار عمومی همراهی قوی ای با او دارد و دولت کارنامه رو به جلویی داشته است. 

تمرکز مخالفان بر این حوزه می تواند از دامنه قدرت و مانور آنها در سایر حوزه ها بکاهد و به دولت فرصت نفس کشیدن بدهد. از این منظر تاکنون دولت بارها موفق شده در بازه های زمانی مشخص مخالفان خویش را به واکنش وا دارد و مخالفان را سرگرم پرونده هسته ای و سیاست خارجی کند. 

سعید قاسمی، فعال سیاسی تندرو 23 تیرماه در همایش خط قرمز با انتقاد از تمرکز بیش از حد اصولگرایان بر توافقنامه ژنو، گفت: «دنبال این هستید که خط به خط‌ش را ترجمه کنید و بگویید اینجا گاف داده‌ایم و نمی‌دانیم اینجایش چطور می‌شود. این بازیِ آن‌هاست.» 

چنین هشدارهایی نشان می دهد که دو طرف بازی سیاست در ایران، دست هم را خوانده اند، اتفاقی که بازی را پیچیده تر می کند و طرفین را عصبانی تر، همانگونه که حسن روحانی در جلسه امروز از همیشه عصبانی تر و صریح تر بود.