سایه آتش بر سر بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان

استان‌وایر- با انتشار ویدیوهایی از صف طولانی دریافت نفت از سوی بازاریان مقابل بازار تاریخی تبریز، بار دیگر نگرانی‌ها از احتمال تکرار آتش‌سوزی و آسیب دیدن این بنای ارزشمند تاریخی افزایش یافته است.

روز چهارشنبه ۱۹ آذر۱۳۹۹، شهروندخبرنگار «ایران‌وایر» در کنار ارسال ویدیویی از صف دریافت نفت از مقابل بازار تبریز گفت: «مشکل تأمین نفت در بازار تبریز یکی از مسایلی است که هرسال مشکل مورد اعتراض بازاریان است.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا استفاده از نفت خطر آتش‌سوزی و آسیب به بنای بازار را افزایش نمی‌دهد، افزود: «چاره‌ای نداریم. اگر از نفت هم برای گرم کردن مغازه‌ها استفاده نکنیم، توان پرداخت هزینه برق هیترهای برقی را نداریم.»

این شهروندخبرنگار که خود از مغازه‌داران بازار تبریز است، گفت: «بازار تبریز مانند یک شهر است که زندگی در آن جریان دارد و تنها مساله میراث فرهنگی در آن مطرح نیست. هرچند تا به امروز بیشترین همکاری و کمک مالی برای مرمت و نگه‌داری بازار از طرف بازاریان انجام ‌شده است. اگر دولت مسوولیت خودش را قبول کند، باز هم ما حاضریم کمک کنیم.»

بازار تاریخی تبریز بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان و یکی از زیباترین آثار معماری تبریز است. این بازار در زمینی به مساحت ۲۷ هکتار بناشده و طول راسته‌های آن بیش از پنج کیلومتر است.

مجموعه بازار تبریز در شهریور ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۲۰۱۰ نیز این مجموعه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

بازار تبریز با داشتن حدود پنج هزار و ۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه و نیز فعالیت ۴۰ گونه شغل، اصلی‌ترین مرکز دادوستد مردم تبریز و یکی از مهم‌ترین بافت‌های مردم‌شناسی در ایران است. بااین‌وجود، ضعف تأسیسات زیر بنایی هم‌چون فاضلاب، برق، مخابرات و سیستم گرمایش از معضلات اساسی بازار تبریز به شمار می‌روند.

هم‌چنین به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی یونسکو، از گاز شهری در این بازار استفاده نمی‌شود. لوله‌کشی گاز با تخریب و سوراخ کردن بنا همراه است و به چهره تاریخی بازار هم صدمه می‌زند. از سوی دیگر، با توجه به گستردگی بازار، حفاری برای جاگذاری لوله‌های گاز هم خسارت‌هایی به کالبد آن خواهد زد.

هرسال با آغاز فصل سرما بازاریان تبریزی برای گرم کردن مغازه‌ها و حجرهای خود با استفاده از وسایل گرمایشی غیراستاندارد، ناخواسته در وقوع احتمالی آتش‌سوزی سهیم می‌شوند.

والورهای نفتی یکی از وسایل گرمایشی است که به‌صورت گسترده در این بازار مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ والورهایی که هم با ایجاد دود به بافت بازار تبریز آسیب می‌زنند و هم احتمال آتش‌سوزی را افزایش می‌دهند. هم‌چنین وجود پیک‌نیک‌های کوچک گازی و هیترهای برقی که می‌توانند با اتصال برق فاجعه بیافریند، از دیگر وسایل گرمایش مورداستفاده در این بازار است.

آبان ۱۳۸۸، بازار تبریز دچار آتش‌سوزی شد. در جریان این حادثه، بخش‌هایی از راستهٔ تاریخی «ایکی قاپی‌لار» که مرکز فروش انواع پوشاک و لوازم‌آرایشی است، بر اثر آتش‌سوزی خسارت دید. علت احتمالی وقوع این حادثه، واژگونی چراغ علاءالدین در یکی از مغازه‌های این راسته اعلام شد.

۱۰سال بعد، در اردیبهشت ۱۳۹۸، آتش بار دیگر به جان این بازار افتاد و ۱۰۰ باب مغازه در آتش سوخت و ۲۰ میلیارد تومان خسارت به بازار وارد شد. این بار اتصال سیستم برق، وجود کپسول‌های گاز و مواد باقابلیت اشتعال بالا هم‌چون اسپری علت این آتش‌سوزی اعلام شد.

پس از هر بار آتش‌سوزی در بازار تاریخی تبریز، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مسوولان استان آذربایجان شرقی وعده ایجاد تأسیسات زیربنایی و نصب سیستم‌های ایمنی و گرمایشی نوین در بازار تبریز را می‌دهند، بااین‌حال پس از مدتی، وعده‌ها فراموش می‌شوند و این اثر ارزشمند تاریخی به حال خود رها می‌شود.

طرح‌های اداره کل میراث فرهنگی این استان برای محافظت از بازار تبریز سال‌ها است به دلیل عدم تأمین بودجه کافی ناتمام مانده‌اند؛ طرح‌هایی هم‌چون سیستم حرارت مرکزی در بازار تاریخی اصفهان که مانند یک پکیچ بزرگ عمل کرده و از آسیب‌های استفاده از وسایل گرمایش سنتی می‌کاهد و موتورخانه سیستم حرارت مرکزی بازار تاریخی اصفهان که خارج از محوطه بازار ایجاد شده و با نصب تجهیزات ایمنی استاندارد و با نبود والورهای نفتی، عملاً امکان آتش‌سوزی را از میان برداشته است.

نبود سامانه هوشمند اعلام حریق، دسترسی سخت به محل حادثه برای ماشین‌های آتش‌نشانی، نبود سامانه اطفا حریق کافی در محل بازار، سیم‌کشی غیر استاندارد و بارکشی بیش‌ازحد از تأسیسات برق، استفاده از سوخت‌های فسیلی و نبود سیستم گرمایش استاندارد از مهم‌ترین عواملی هستند که بازار تبریز را در معرض آتش‌سوزی و آسیب جدی به بافت ارزشمند و تاریخی آن قرار داده‌اند.