منشأ داخلی گرد و غبار خوزستان چیست؟

استان وایر-هوای اکثر شهرهای خوزستان امروز در وضعیت "بسیار خطرناک" قرار گرفته است. علت این بحران، سرازیر شدن دوباره گرد و غبار با "منشأ داخلی"  اعلام شده و معلوم نیست تا فردا وضع بهتر خواهد شد یا نه.

فعلا مدیر ستاد بحران استاد خوزستان اعلام کرده با توجه به اعلام اداره هواشناسی، سامانه بارشی فردا به کاهش غلظت گرد و غبار کمک کرده و به همین دلیل احتمالاً فردا چهارشنبه مدارس این استان تعطیل نخواهد بود.

حاجی زاده البته در اظهار نظر دیگری گفته اگر پیش بینی هواشناسی در مورد بارش فردا اشتباه باشد در تصمیم خود در مورد تعطیلی فردا تجدید نظر خواهیم کرد.

امروز اداره کل هواشناسی استان خوزستان اعلام کرد: "گرد و غبار موجود در هوای اهواز تا ساعت ۱۴  به ۶۰ برابر حد مجاز رسید."

 بر اساس اعلام اداره کل حفاظت از محیط زیست استان خوزستان، "میزان غلظت غبار موجود در هوای اهواز تا ساعت ۱۴ صبح امروز به ۹ هزار میکروگرم بر مترمکعب رسیده که این میزان غلظت، بیش از ۶۰ برابر حد مجاز است."

امروز همچنین مدارس اغلب شهرهای استان خوزستان تعطیل اعلام شده است و ادارات در شهرهای استان تا ساعت ۱۲ فعال بودند.

امّا وقتی از "منشأ داخلی" گرد و غبار خوزستان صحبت می شود دقیقاً منظور چیست؟  اداره محیط زیست استان خوزستان، دلیل گرد و غبار سه منشأ امروز را نیز "داخلی" عنوان کرده است.

 "پدیده بادهای جنوبی" ، "بادهای شمالی" و خشکسالی جنوب شرق اهواز به عنوان ریشه های داخلی ورود گرد و غبار به خاک خوزستان عنوان شده است؛ با این تفاوت که نقش خشکلی تالاب شادگان و هورالعظیم در این میان نادیده گرفته می شد.

تنگی نفس تالاب‎ها

در یکی از آخرین اظهار نظرها، عضو مجمع نمایندگان استان خوزستان با بیان این که منشا ۸۰ درصد ریزگردهای خوزستان داخلی است، افزود: "صحرای بین اهواز، ماهشهر و شادگان و انتهای تالاب شادگان به کانون ریزگرد تبدیل شده و تالاب شادگان که در گذشته موجب تصفیه هوا و ایجاد رطوبت در منطقه می شد با خشکی رودخانه جراحی به عنوان منبع اصلی تغذیه خشک شده و موجبات شیوع ریزگردها را فراهم کرده است؛ انتظار می رود دولت برای تامین حقابه تالاب ها تمهیدات ویژه اتخاذ کند."

سال گذشته البته تأثیر خشک شدن تالاب ها از جمله تالاب شادگان در بروز گرد و غبار خوزستان کمتر تایید می شد. برای نمونه  مدیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار بهمن ماه سال گذشته با " مساعد" توصیف کردن  وضعیت تالاب های هورالعظیم و شادگان و بی تاثیری موقعیت آنها در گرد و غبار خوزستان گفته بود: "وضعیت آب در هورالعظیم به 60 درصد اشغال رسیده و تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که این تالاب آباد و پوشیده از نیزارها است و منشاء گرد و غبار نیست. تالاب شادگان هم کمابیش آب دارد بازدید اخیر ما نیز حاکی از آنست که شادگان بواسطه بارش‌های سال 94، وضعیت مساعدی دارد و حتی مردم مشغول ماهیگیری در این تالاب هستند."

او با تاکید بر  اینکه در حال حاضر تالاب های هورالعظیم و شادگان در بروز گرد و خاک خوزستان تاثیرگذار نیست، در مورد منشاء داخلی گرد و خاک خوزستان، خشکسالی جنوب شرق اهواز در منطقه "هندیجان" را به عنوان "ریشه داخلی" گرد و غبار این استان اعلام کرد: "بیشتر منشاء گرد و غبار امسال در استان خوزستان، منطقه جنوب شرق اهواز منطقه هندیجان بوده است، به دلیل خشکسالی حاکم بر جنوب خوزستان، این منطقه در صورت افزایش سرعت باد، به عنوان منشاء گرد و غبار عمل می کند."

بادهای جنوبی و شمالی

اظهارات این مقام مسئول، سال گذشته درست در  تاریخی شبیه زمان بروز گرد و غبار فعلی خوزستان مطرح کرده بود . مدیر ستاد ملی گرد و غبار بهمن ماه سال گذشته علت اصلی گرد و غبار آن ایّام را پدیده " پدیده بادهای جنوبی" دانسته و اعلام کرده بود: " عمده گرد و خاک در استان خوزستان، در 9 ماه سال از سمت شمال غرب به جنوب شرق و از داخل عراق است که طبیعتا این حرکت باد موجب بروز گرد و خاک با منشاء خارجی می شود؛ اما در فصل زمستان به ویژه ماه های بهمن و اسفند، احتمال وقوع بادهای جنوبی افزایش یافته و بادها از سمت عربستان شکل می‌گیرند."

 ضیاء الدین شعاعی با بیان این که "این بادها به دلیل اینکه سرعت بالایی در حدود 70 کیلومتر در ساعت دارند، تا آن جا نیز پیش رفت که گرد و غبار شکل گرفته در تمام سالهای 93 تا 95 در استان خوزستان را به  در شرایطی که وضعیت بارش منطقه، مثل امسال مساعد نباشد منجر به بروز گرد و خاک با منشاء داخلی می شود که شاهد این مدعا، وقوع گرد و غبار خوزستان در بهمن ماه سال 93 و همچنین در سال 95 بوده است."

در کنار این ها فعالیت‌های عمرانی از جمله‌ ساخت جاده و لوله کشی گاز و از بین رفتن جاده ها  و نابودی پوشش گیاهی   در مناطقی از خوزستان که بادهای شمالی و جنوبی از مسیر آنها رد می شود نیز به عنوان دلیل دیگر ناتوانی اقلیم خوزستان در جلوگیری از ورود گرد و غبار از کشورهای همسایه توصیف شده است.

تشدید گرد و غبار خوزستان در سال 96 که با اعتراضات شدید گروه های مختلف مردم نیز رو به رو شد، یک دلیل ویژه هم دارد؛ 70 درصد مناطق خوزستان امسال درگیر خشکسالی بوده اند و از نظر افزایش میانگین دمای روزانه نیز  این استان، رتبه چهارم  کشوررا داشته است.

با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند مدیریت درست منابع آب، پوشش گیاهی مناسب و زنده کردن تالاب ها می تواند نقش عمده ای در کنترل عوارض سنگین گرد و غبار خوزستان بازی کند.