طی سالهای اخیر، بازداشت و برخورد شهروندانی که به تهیه و ساخت ویدئوهای فانتزی و یا «دوربین مخفی» در شبکههای اجتماعی روی آوردهاند، شدت گرفته است. پلیس به تازگی اعلام کرد ۱۷ نفر را در این رابطه بازداشت کرده است؛ افرادی که به نوشته رسانههای ایران، برای جذب مخاطب در شبکههای اجتماعی و به ویژه اینستاگرام، به هر ترفندی متوسل میشوند؛ از سرقتهای دروغین گرفته تا پرتاب کیک به صورت رهگذران. هرچند شماری از آنها صحنه سازی هستند. با این حال، پلیس جمهوری اسلامی نه تنها صفحههای چند صد هزار نفری آنها را از دسترس خارج میکند بلکه برای آنها تشکیل پرونده قضایی داده است.
به گفته پلیس، ساخت دوربین مخفی بدون مجوز جرم است. اما آیا براساس قانون، این ادعا صحیح است؟ افراد برای ساخت دوربین مخفی نیاز به مجوز دارند؟
***
پلیس تهران روز سهشنبه پنجم بهمن ۱۴۰۰ از بازداشت ۱۷ نفر با بیش از چهار میلیون دنبال کننده در شبکههای اجتماعی خبر داد.
«حسین رحیمی»، رییس پلیس تهران این افراد را ترویج دهنده فرهنگهای «نوظهور» و «ناهنجار» معرفی کرد. به گفته رییس پلیس تهران، این افراد به دلیل ساخت دوربین مخفی بازداشت شدهاند.
ویدیویی نیز از مصاحبه با یکی از متهمان از سوی وبسایت «رکنا» منتشر شده که این فرد میگوید نمیدانسته است برای ساخت دوربین مخفی نیاز به مجوز دارد. او همچنین به دیگران توصیه میکند به دنبال ساخت دوربین مخفی نروند.
براساس گزارش رسانههای داخلی، طی سالهای اخیر ساخت دوربین مخفی با محتوای «ترسناک» افزایش یافته است. استفاده از سلاح سرد و گرم مصنوعی تا اقدام برای بریدن سر افراد، پرتاب کیک به صورت شهروندان، دستکاری کلیدهای پله برقی و ایجاد اختلال در حرکت افراد از جمله محتوای مورد انتقاد از سوی رسانهها و کاربران شبکههای اجتماعی هستند.
در هفتههای اخیر، انتشار ویدیوهای دوربین مخفی، از شوخیهای فیزیکی با شهروندان تهرانی، از جمله پرتاب کیک به صورت رهگذران تا دستکاری کلیدهای پله برقی و ایجاد اختلال در حرکت افراد در شماری از صفحههای اینستاگرام جنجالساز شد.
پلیس فتا گفته در پروژه اخیر که مختص سازندگان دوربین مخفی برنامه ریزی شده است، علاوه بر بازداشت ۱۷ نفر، ۱۲ صفحه اینستاگرامی را نیز مسدود کرده است. برخی کاربران شبکههای اجتماعی نیز از این اقدام پلیس اظهار رضایت کردهاند.
آیا ویدیوی دوربین مخفیهای شبکههای اجتماعی واقعی است؟
«امیرحسین قهرایی»، کارگردان و فیلمساز که از او به عنوان پدر دوربین مخفی ایران نیز یاد میشود، در گفتوگو با «خبرنگاری جرم نیست» درباره خصوصیات یک دوربین مخفی خوب میگوید: «ما اتفاقی که تا به حال برای کسی رخ نداده است را برای سوژه دوربین مخفی انتخاب و سعی میکنیم از صورت فرد، از نزدیک تصویری برداریم که عکسالعمل او را ببینیم. متاسفانه امروزه برخی افراد با دوربین تلفن همراه به ساخت دوربین مخفی مشغول هستند که عموماً کار قشنگی از آب در نمیآید.»
یکی از نقدهایی که طی سالهای اخیر به دوربین مخفیهای ساخته شده در شبکههای اجتماعی وارد میشود، عدم واقعی بودن با هدف جذب فالوئر است؛ دوربین مخفیهایی که قهرایی آنها را بازسازی شده میداند.
او که کارگردانی چندین مجموعه دوربین مخفی را در کارنامهاش دارد، میگوید: «مواردی از دوربین مخفیهای فضای مجازی را دیدهام و میبینم. تعداد زیادی از این دوربین مخفیها بازسازی شدهاند؛ اینطور که به دوستانشان میگویند فلان واکنش را نشان بده!»
ساخت دوربین مخفی نیاز به مجوز دارد؟
پلیس ایران بارها عنوان کرده که ساخت دوربین مخفی، جرم است؛ البته با یک تبصره. در مورد اخیر، رییس پلیس تهران با اشاره به بازداشت تعدادی از کاربران شبکه اجتماعی فعال در حوزه دوربین مخفی، تاکید کرده که تهیه و انتشار ویدیوی دوربین مخفی «غیرمجاز»، جرم است. به این معنی که در صورت اخذ مجوز، ساخت دوربین مخفی امکانپذیر خواهد بود.
امیرحسین قهرایی در ادامه گفتوگو با «خبرنگاری جرم نیست» میگوید برای تولید دوربین مخفی، مجوز مشخصی تحت عنوان ساخت دوربین مخفی تهیه میکرده است: «حتی در برخی موارد، پلیس ماموری را در اختیار گروه قرار میدهد تا اگر اتفاقی رخ داد، پلیس از گروه پشتیبانی کند.»
رسانههای ایران نیز در گزارشهای متعددی به موضوع ساخت بدون مجوز دوربین مخفی پرداخته و با استناد به برخی قوانین، آن را ممنوع و جرم دانستهاند؛ به عنوان نمونه، در اصل ٢٥ «قانون اساسی» آمده است: «هرگونه استراق سمع و تجسس در زندگی دیگران خلاف قانون است مگر به حکم قانون، افراد اجازه این کار را داشته باشند.»
در موردی دیگر، در ماده ۴١ «منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی»، کنترلهای صوتی و تصویری خلاف قانون در محیطهای کار، اماکن عمومی، فروشگاهها و سایر محیطهای ارایه خدمت به عموم ممنوع است.
با استناد به این موارد، گفته میشود ساخت دوربین مخفی در ایران نیازمند اخذ مجوز از مراجع نیروی انتظامی یا قضایی است و در غیر این صورت، فرد یا افراد مجرم شناخته میشوند.
«موسی برزین خلیفهلو»، حقوقدان میگوید وقتی ضمانت اجرایی برای اقدامی وجود ندارد، در واقع جرمی رخ نداده است.
او با تاکید بر این که در قانون عنوان نشده که ساخت دوربین مخفی نیازمند مجوز است، به «خبرنگاری جرم نیست» میگوید: «این که نیروی انتظامی برای کاری مجوز صادر کند، آن کار مشروع نمیشود. به فرض این که شما در معابر عمومی فیلمبرداری کرده باشید، در هیچ کجای دنیا مرتکب جرمی نشدهاید چون دارید از فضای عمومی فیلمبرداری میکنید. در واقع اگر این فیلمبرداری از فضای خصوصی بود، ماجرا فرق داشت. در خیابان که فضای خصوصی وجود ندارد.»
به گفته این حقوقدان، جرم زمانی معنا پیدا میکند که عمدی در کار باشد: «اگر قصد فرد شوخی باشد که نمیتوان گفت عمدی در کار بوده است؛ به طور مثال، زدن کیک به افراد هم عمد و ضرب و حرج نیست. اگر ضرب و حرج رخ بدهد، بسته به میزان جراحت، فرد مقصر است.»
رضایت افراد پیش از انتشار ویدیو دوربین مخفی ضروری است؟
«شما در مقابل دوربین مخفی هستید. اجازه دارم این ویدیو را در اینستاگرامام منتشر کنم؟»
این عبارت در برخی از ویدیوهای دوربین مخفی که در شبکههای اجتماعی منتشر شدهاند، استفاده میشود. اما امیرحسین قهرایی معتقد است این جملههای نه لزوماً به شکل شفاهی بلکه باید به صورت کتبی ثبت و ضبط شوند.
قهرایی که کارگردان سری چهارم مجموعه «چاق و لاغر» نیز هست، میگوید: «علاوه بر اخذ مجوز، ما با هر کسی که شوخی میکردیم، امضا میگرفتیم. این امضا با هدف گرفتن رضایت بود که آن آدم با انتشار تصویر خودش مشکلی ندارد. در هیچ جای دنیا همینطوری نمیشود تصویر کسی را منتشر کرد اما متاسفانه در ایران هرکسی سرخود کارهایی را انجام میدهد.»
قهرایی ادامه میدهد: «بارها شده که فرد از انتشار تصویر خود راضی نبوده و یا گفته است با کسی هستم که دوست ندارم تصویرم با او منتشر شود. من هم گفتهام چشم.»
به گفته موسی برزین خلیفهلو، قوانین جمهوری اسلامی در این حوزه کامل نیستند: «حتی در سطح جهانی نیز بر سر این که از افراد پس از تصویربرداری برای انتشار امضا گرفته شود یا نه، اختلاف وجود دارد.»
او میگوید: «اصل بر آزادی بیان است و افراد میتوانند در اماکن عمومی تصویربرداری کنند؛ به طور مثال، فردی در جلوی مغازه دیگری تصویربرداری میکند، این که منتشر شود، نیاز به اجازه ندارد. در نتیجه این که بتوان چیزی مثل دوربین مخفی را محدود کرد، در عصر حاضر امکانپذیر نیست. باز اگر مساله کودکان باشد یا مواردی چون تحقیر و توهین به افراد که منجر به خشونت شود، مساله قابل بررسی است.»
این حقوقدان در پایان اضافه میکند: «آنچه در حوزه ساخت دوربین مخفی میتوان گفت، این است که جرم نیست و نیازی به مجوز هم ندارد. پس از بخش تصویر نیز در صورتی که افراد ادعای خسارت مادی یا معنوی داشته باشند، این امکان وجود دارد که در قالب ارایه درخواست به مراجع قضایی، خسارت مطالبه کنند.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر