مخاطبان سینما در ایران به خوبی با اصطلاح «اثر سفارشی» آشنا هستند. نهادهای امنیتی و گاهی اشخاص از چهار دهه پیش، پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی، ساخت آثار هدفمندی را با بودجههای بیتالمال آغاز کردند؛ آثاری که مورد پسند حکومت بودهاند و در سالهای اخیر حتی میتوان از عوامل آنها به نورچشمیهای «جشنواره فجر» نام برد.
در عین حال، هرچهقدر سینمای مورد حمایت نهادهای امنیتی و حکومتی عزیز شمرده شده، سانسور و فیلتر گریبان سینمای مستقل را گرفته است. جایزه بهترین فیلمها در جشنواره فجر نصیب آثار تولیدی از سوی نهادهای امنیتی میشوند و بسیاری از فیلمها با مضامینی که مورد حمایت حاکمیت نیستند، طی این سالها توقیف شدهاند.
وزارت اطلاعات: دوربین، صدا، حرکت
در آستانه ۴۲ سالگی انقلاب اسلامی در ایران، «محمود علوی»، وزیر اطلاعات دولت دوازدهم روز ۲۰بهمن۱۳۹۹ از شماری از فیلمها و سریالهایی که با سفارش و حمایت این نهاد امنیتی تولید شدهاند، پرده برداشت.
علوی از فیلمهای سینمایی «روباه» ساخته «بهروز افخمی» و تهیهکنندگی «محمد پیرهادی»، «ماجرای نیمروز» به کارگردانی «محمدحسین مهدویان» و تهیهکنندگی «سیدمحمود رضوی»، «سیانور» به کارگردانی «بهروز شعیبی» و تهیهکنندگی «سیدمحمود رضوی»، «امکان مینا» ساخته «کمال تبریزی» و تهیهکنندگی «منوچهر محمدی»، «روز صفر» به کارگردانی و تهیهکنندگی «سعید ملکان» و «شبی که ماه کامل شد» به کارگردانی «نرگس آبیار» و تهیهکنندگی «محمدحسین قاسمی» به عنوان فیلمهای سفارشی وزارت اطلاعات طی سالهای اخیر نام برد.
همچنین سریالهای «پازل» به کارگردانی «ابراهیم شیبانی» و تهیهکنندگی محمد پیرهادی، «تعبیر وارونه یک رویا» به کارگردانی «فریدون جیرانی» و تهیهکنندگی «سیدکمال طباطبایی» و «سارق روح» و «خانه امن» به کارگردانی «احمد معظمی» و تهیهکنندگی «ابوالفضل صفری» نیز به گفته علوی، از تولیدات وزارت اطلاعات هستند.
وزیر اطلاعات دولت دوازدهم جمهوری اسلامی در توضیح اینکه علت ورود نهادهای امنیتی به حوزه سینما و تلویزیون چیست، گفت: «وزارت اطلاعات را وارد کار ساخت فیلم و سریال کردیم تا افزون بر آموزش عمومی و صیانت در برابر جاسوسی، اهداف اطلاعاتی را محقق کنیم.»
نباید فراموش کرد که شمار فیلمها و سریالهای ساخته شده توسط نهادهای امنیتی در ایران بیشتر از آنچه بوده که علوی مطرح کرده است و موارد نام برده شده تنها طی چند سال اخیر به نمایش در آمدهاند.
«روز شیطان» به کارگردانی بهروز افخمی، «به رنگ ارغوان» به کارگردانی «ابراهیم حاتمیکیا»، «قلادههای طلا» به کارگردانی «ابوالقاسم طالبی»، «راننده سفیر» به کارگردانی «حبیبالله بهمنی» و «شفیع آقا محمدیان» و «مروارید سیاه» به کارگردانی «حبیبالله بهمنی» و شفیع آقا محمدیان را میتوان از دیگر آثار سینمایی سفارشی نامید.
جشنواره امنیتی فیلم فجر
«علی مصلح حیدرزاده»، منتقد سینما با نقد جشنواره فیلم فجر، آن را «علیه مردم» خوانده و نوشته است: «این خروجی ۴۰ سال سیستم ممیزی سینما است که حالا در آستانه ورود به قرن جدید باعث شده در فیلمها نه چیزی از قهرمان باقی بماند و نه ضدقهرمان. آنچه در فیلمهای منتخب جشنواره امسال دیدیم، اغلب نمایندگان تودهای بیشکل با عنوان "مردم" بودند که اسیر انفعال، ترس، جهل، فقر، خرافات و... شدهاند و عزت نفس و بلندنظری خود را از دست دادهاند. این مردم که سینمای ایران تصویرش میکند، همدلی برنمیانگیزد. برعکس، نفرتانگیز یا رقتبار است.»
علی مصلح حیدرزاده در نوشته خود در «روزنامه همشهری» با اشاره به سرمایهگذاران ناشناخته و مشکوک فیلمها مینویسد که به این ترتیب جای تعجب نیست که خروجی فیلمها ضدمردمی میشود.
او در پایان نوشتهاش نیز نتیجه میگیرد: «جشنواره فیلم فجر دیگر داعیه ندارد که آینه تمام نمای سینمای ایران است اما این آینه رنگ و رو رفته و ترک خورده در آستانه ۴۰ سالگی تصویر ترسناکی مقابل چشم ما گذاشته است که باید از آن بهراسیم؛ تصویری که کابوسوار و ناخوشایند است؛ تصویری که در جشنواره فجر سی و نهم رسما رونمایی شد: سینما علیه مردم.»
سایت «کافه سینما» نیز پس از پایان اختتامیه جشنواره فیلم فجر، درباره آن نوشت داوران جشنواره از میان فیلمها، ۱۶ فیلمی را انتخاب کردند که اغلب از سوی یک ارگان ویژه ساخته شدهاند و سینماگرانی که فیلمهایی با تم «ضد مردم» ساختند و البته جشنوارهای که کمترین استقبال را از سوی مردم داشته است.
بهترین فیلم امسال جشنواره سینما به فیلم «یدو» به کارگردانی «مهدی جعفری» تعلق گرفت که مضمون آن جنگ ایران و عراق است؛ انتخابی که باعث انتقادات زیادی شد.
موافقان، این فیلم آن را شبیه فیلم «باشو، غریبه کوچک» به کارگردانی «بهرام بیضایی» دانستهاند؛ فیلمی که در سال ۱۳۶۸ پس از چندین سال توقیف، اکران شد. بیضایی در این فیلم نگاهی متفاوت به جنگ داشت.
وجه مشترک این فیلم با باشو غریبه کوچک، این است که هر دو درباره روایتی از جنگ ایران و عراق از نگاه یک کودک هستند و یدو نیز محصول مشترک «بنیاد سینمایی فارابی» و «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» است.
«بابک غفوری آذر»، روزنامهنگار حوزه سینما در خصوص «سیمرغ» بهترین فیلم جشنواره در صفحه توییتر خود نوشته است: «عجب سرانجامی پیدا کرد این دوره فجر. جایزه بهترین فیلم را دادهاند به فیلمی که میگویند پاسخی به "باشو، غریبه کوچک" است. ناراضیان هم وقتی با اشتیاق شرکت میکنند و گرمابخش میشوند، حتما فکر پایانش را میکنند. جلوه کامل سینمای امنیتی - نظامی شده جمهوری اسلامی ایران.»
«میرا قربانیفر»، روزنامهنگار نیز در این باره نوشته است: «پس از حدود ۳۰ سال، هنوز داغ جواب دادن به باشو غریبه کوچک از عالیجناب بهرام بیضایی را به دل دارید؟ او که آنقدر آزار دید تا به تبعید اجباری رفت، هنوز با هنرش با وطنپرستی و دانش و دانستههایش، چون خورشید درخشان، نورش به سیاهی چشمانتان فرو میرود؟»
دیگر سانسورهای جشنواره امسال
در جشنواره امسال فیلمی مانند «قاتل وحشی»، اثر «حمید نعمتالله» به دلیل نمایش سر تراشیده و گوشهای بازیگر زن فیلم، «لیلا حاتمی»، اجازه حضور در میان ۱۶ فیلم جشنواره را نداشت.
همچنین در اقدامی دیگر، در راستای سانسور در صداوسیما، هنگامی که ویدیو نکوداشت «چنگیز جلیلوند»، دوبلور فوت شده ایرانی در اختتامیه جشنواره فجر از شبکه «نمایش» در حال پخش بود، این شبکه بخشهایی که مربوط به فیلمهای پیش از انقلاب بود را حذف کرد.
این سانسور به دلیل نمایش تصاویر «بهروز وثوقی»، «ناصر ملکمطیعی» و «فردین»، از بازیگران پیش از انقلاب در ایران انجام شد.
ساخت دو فیلم سینمایی و یک سریال با پیگیری قاسم سلیمانی
«موسسه هنری اوج» از دیگر نهادهایی است که با توجه به حمایت همه جانبه از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اهداف این نهاد را در فیلمسینمایی اجرایی میکند.
از آثار این موسسه نیز میتوان به «لباس شخصی» به کارگردانی و نویسندگی «امیرعباس ربیعی» با موضوع عملکرد «حزب توده ایران» در سالهای ابتدایی انقلاب ۱۳۵۷، «تنگه ابوقریب» به کارگردانی «بهرام توکلی» و «بادیگارد» به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمیکیا و بسیاری دیگر اشاره کرد.
از جمله چشمگیرترین ورود نهادهای امنیتی به سینما و تلویزیون، همکاری سازمان هنری اوج با سریال «پایتخت» است.
«احسان محمدحسنی»، رییس مؤسسه اوج ۲۲ بهمن ۱۳۹۹ با حضور در یک برنامه تلویزیونی گفته است «قاسم سلیمانی»، فرمانده کشته شده سپاه «قدس» شخصاً در پروژههای سینمایی و سریال حضور داشته است.
او میگوید قاسم سلیمانی با کارگردانهایی چون «رضا میرکریمی»، «کمال تبریزی»، «ابراهیم حاتمی کیا»، «مجید مجیدی» و تعدادی دیگر ملاقاتهایی کرده است.
همچنین سلیمانی عوامل فصل پنجم سریال پایتخت را دیده و این سریال با پیگیری او تولید شده است: «ایشان خواستن عوامل سریال پایتخت را پیش از اینکه وارد تولید شود، ببینند و حرف بزنند که آقای سیروس مقدم با ایشان یک صبحانه خوردند.»
محمدحسنی میگوید بسیاری دیگر از هنرمندان در نوبت بودند تا سلیمانی آنها را ببیند.
رییس موسسه اوج نیز گفته فیلمهایی سینمایی «۲۳ نفر» و «به وقت شام» با درخواست و پیگیری سلیمانی ساخته شده است.
از جشنواره فیلم فجر به عنوان بزرگترین اتفاق سینمایی ایران یاد میشود؛ جشنوارهای که بسیاری از هنرمندان هنر هفتم تلاش میکنند در آثار مربوط به آن، بهترین خود باشند. اما آنچنان که نهادهای امنیتی به این هنر ورود کردهاند، عرصه برای حضور فیلمسازان مستقل هرروز تنگ و تنگتر میشود و یا حتی فیلمهای خوبی که با سرمایه و کمک «آنها» ساخته میشود، میتوانند زیر سایه همین «آنها» قرار بگیرند.
در سال ۱۳۹۴، فیلم «ایستاده در غبار»، تولید موسسه اوج، بهترین فیلم جشنواره شد. در سال ۱۳۹۵، سیمرغ به «ماجرای نیمروز»، تولید وزارت اطلاعات رسید. این روند طی دوسال بعدی نیز ادامه داشت و در سال ۱۳۹۶، تنگه ابوقریب، تولید موسسه اوج و در سال ۱۳۹۷، شبی که ماه کامل شد، تولید وزارت اطلاعات برنده سیمرغ بهترین فیلم جشنواره شدند.
فارغ از اهمیت و جایگاه هر کدام از این فیلمها اما وقتی نام وزارت اطلاعات و یا سپاه پاسداران به عنوان حمایتکننده پشت این فیلمها قرار میگیرد، تصویر ناخوشایندی ایجاد میکند.
مهدویان: در خانه میمانم اما فیلم سفارشی نمیسازم!
«محمد حسین مهدویان»، کارگردان آثاری چون ماجرای نیمروز و «ماجرای نیمروز؛ ردخون»، یکی از کارگردانهایی است که نامش در فهرست فیلمهای ساخته شده با حمایت وزارت اطلاعات قید شده است. اما او در اظهارنظری در بهمن ۱۳۹۹ در این باره گفته است: «من آدمی نیستم که تحتتأثیر فشارهای بیرونی فیلم بسازم. حتی اگر در خانه بمانم و مجبور باشم فیلم نسازم، تحتتأثیر این موضوع فیلم نمیسازم.»
مهدویان میگوید همه فیلمهایش را دوست دارد و در پاسخ به اینکه او یک کارگردان سفارشیساز به شمار میرود، گفته است: «یاد گرفتهام این اظهارنظرها، تلاش مذبوحانه برای کشاندن ترمز من و گرفتن انرژی من است. اما من ناراحت نمیشوم.»
فیلم ایستاده در غبار این کارگردان نیز از سوی سازمان هنری رسانهای اوج، با حمایت سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ساخته شده است.
فیلم سینمایی «شیشلیک» او نیز در جشنواره فجر امسال حضور داشت.
برای دیدن اخبار و گزارشهای بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر