سانسور تصویر دختران روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان در سال تحصیلی جدید موجی از واکنشهای انتقادی را به دنبال داشته است و موضوع محتوای کتابهای درسی را به بحثی داغ در شبکههای اجتماعی تبدیل کرده است. سانسور کتابهای درسی در سالهای گذشته تنها شامل حذف تصاویر نبوده است، بلکه خبر حذف کامل یا بخشی از آثار ادیبان برجسته کشوری و حتی نام برخی از آنها در سالهای اخیر خبرساز شده است. یکی از افرادی که مطلبش بدون ذکر نام در یکی از کتب درسی متوسطه منتشر شده، خبرنگار است. او به طور اتفاقی متوجه شده است که بخشی از یکی از گزارشهایی که برای روزنامه نوشته است، بدون ذکر منبع و یا نام خودش به عنوان نویسنده مطلب در کتاب «مدیریت خانواده و سبک زندگی» پایه دوازدهم منتشر شده است. داستان این گزارش چیست؟
***
روز یکم بهمن ماه ۱۳۹۶گزارشی با عنوان «زندگی، خلاف جریان آب» در «روزنامه شهروند» به چاپ رسید، درباره خانوادهای هشتنفره که در یک مهاجرت معکوس از تهران راهی گیلان و در آنجا ساکن شدند. این گزارش توسط «محمد باقرزاده»، خبرنگار وقت سرویس اجتماعی روزنامه شهروند، نوشته شده و عکسهای آن را «مهدی حسنی» برداشته بود.
با آغاز سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ بخشی از این گزارش در یکی از کتابهای درسی تازه تالیفشده بدون ذکر نامی از روزنامه، نویسنده و عکاس گزارش به چاپ رسید؛ موضوعی که با واکنش روزنامه شهروند همراه بود.
این روزنامه در گزارشی که روز سوم آبان ماه ۱۳۹۷ منتشر کرد، ماجرا را اینگونه شرح داده بود: «بخشهایی از این گزارش حالا به کتاب تازه تالیف مدیریت خانواده و سبک زندگی رسیده است. این کتاب که برای پایه دوازدهم همه رشتهها تالیف شده است، در صفحات ۲۰۹ و ۲۱۰ بخشهایی از گزارش شهروند را بدون ذکر منبع آورده است.»
شهروند نوشته بود: «در انتهای این صفحات دو عکس هم از زندگی این خانواده چاپ شده که در واقع همان تصاویر ثبتشده مهدی حسنی، عکاس روزنامه شهروند، است. در بخش منابع این کتاب هیچ اشارهای به نویسنده این گزارش، عکاس و منبع اصلی نشده و تنها در بخش پایانی صفحه ۲۱۰ توضیحات زیر آمده است: "برگرفته از مصاحبه محمدعلی اسماعیلزاده که در آستانه ۴۰ سالگی به همراه همسر و ۶ فرزندش از تهران به خانهای زیبا و باصفا در روستا کوچ کردند." جنبه عمومی بیتوجهی به کپیرایت در کنار بیتوجهی به حقوق نویسنده، عکاس و روزنامه منتشرکننده این گزارش، بیتوجهی به حق مولف و قانون کپیرایت در کتابی که قرار است "سبک زندگی" را آموزش دهد، پرسشبرانگیز است.»
با این همه شهروند در آن سال پیگیر موضوع شد؛ نه از در شکایت بلکه با مصاحبهای با یکی از مسئولان آموزشوپرورش. «ابراهیم شکا»، رییس وقت امور حقوقی و قراردادهای سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، به شهروند گفته بود که معتقد است که توجه به کپیرایت و ذکر منبع، یکی از دغدغههای دفتر تالیف کتب درسی بوده و اگر موردی هم وجود داشته است، حتما بررسی میشود: «من درباره صفحه حقوقی کتابهامان خودم بحث دارم و باید اصلاحاتی صورت بگیرد. چون این کتابها، اثر جمعیاند و افراد زیادی در تدوین آن نقش دارند و باید در انتهای کتاب منابع آورده شوند. ذکر منابع معمولا در کتابها وجود دارد، اما اگر قسمتی یا جایی افتاده است باید بررسی شود.»
شکا گفته بود که معمولا در قسمت منابع نام منبع اصلی و صاحبان اثر ذکر میشوند. او به شهروند قول داده بود که این مورد مربوط به گزارش روزنامه بررسی میشود و اگر خطایی رخ داده بود، اصلاح میشود، اما امسال سومین سال تحصیلی است که بخشی از گزارش این روزنامه در کتاب چاپ میشود و تنها تغییراتی که ایجاد شده، جابهجایی صفحات بوده است.
یک منبع آگاه در گفتوگو با «خبرنگاری جرم نیست» در این باره میگوید: «روزنامه شهروند خیلی اتفاقی با این مورد مواجه شد، اما اگر جستجوی دقیقی در کتابهای درسی انجام شود، حتماً موارد بیشتری را میتوان پیدا کرد که مولفان کتاب بدون در نظر گرفتن حق کپیرایت از متن عکس رسانهها استفاده میکنند. هیچکس هم جوابگوی این مسئله نیست و استنادشان به قانونی است که سال ۱۳۴۸؛ یعنی در دوران شاه به تصویب رسیده است.»
اشاره او به «قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان» است که در تاریخ سوم آذر ماه ۱۳۴۸در مجلس سنا شاهنشاهی و یازدهم دی ماه همان سال در مجلس شورای ملی به تصویب رسید؛ قانونی که ۵۱ سال از تصویب آن میگذرد!
ابراهیم شکا نیز در مصاحبهای که سال ۱۳۹۷ با شهروند داشت، به ماده هفتم این قانون و تبصره آن استناد کرده و گفته بود: «سال ۴۸ قانونی تصویب شده که مراکز علمی و آموزشی را از برخی موارد قانون کپیرایت مستثنی کرده است. یعنی قانون این حق را به مراکز آموزشی و علمی میدهد که برای نفع عمومی از مواردی استفاده کنند. این موارد در واقع درباره حقوق عمومی است و از این بحث در تدوین کتاب درسی هم استفاده میشود، اما کسب اجازه از مولف جنبه اخلاقی هم دارد و باید رعایت شود. ما خودمان مدافع رعایت این حقوق هستیم، تخصص خود من مالکیت فکری است و علاقه دارم که این موارد حتی در کتاب درسی هم آموزش داده شوند.»
او همچنین اظهار امیدواری کرد که بتواند حق کپیرایت را رعایت کند: «حتما بررسی میکنیم و امیدوارم که بتوانیم بحث حق کپیرایت را در همه جا و همه موارد، از جمله کتابهای درسی، رعایت کنیم و آموزش دهیم.»
منع آگاهی که نخواست نامش فاش شود، در ادامه به خبرنگاری جرم نیست میگوید: «در آن تاریخ شکایتی از سوی روزنامه شهروند انجام نشد؛ چرا که رییس امور حقوقی وزارت آموزشوپرورش قول بررسی داده بود، اما مدیران روزنامه شهروند نیز لابد به پشتوانه همین ادعا و البته با توجه به قانونی که عنوان کردم و عدم موفقیت در این پرونده در نزد قاضی، شکایتی نکردند و الآن سه سال است که این گزارش در کتاب چاپ میشود و همچنان هیچ اثری از نام روزنامه شهروند، محمد باقرزاده و مهدی حسنی نیست که نیست.»
کتاب مدیریت خانواده و سبک زندگی در دو نسخه برای دختران و پسران به صورت مجازی با محتوای مختلف چاپ شده است و بخشی از گزارش شهروند تنها در بخش مربوط به پسران قید شده است: «این کتاب امسال هم در سایت موجود است و میشود دید که این بار مطلب در صفحات ۲۰۵ و ۲۰۶آورده شده و هیچ فرق اساسی نداشته است. جالب است که یک کتاب مجزا نیز برای دختران و یکی برای پسران منتشر میشود. کتاب دختران به طور کلی درباره شوهرداری و اهمیت ازدواج نوشته است که این هم به خودی خود جالب و عجیب است.»
در ایران قوانین مختلفی در خصوص کپیرایت وجود دارد که میتوان به قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب ۱۳۵۲، قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرمافزارهای رایانهای مصوب ۱۳۷۹ و آییننامه اجرایی آن مصوب ۱۳۸۳، قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری و مواد ۶۲ ، ۶۳ و ۷۴ قانون تجارت الکترونیکی اشاره کرد؛ آنچه در این بین حائز اهمیت بوده، عدم وجود ضمانت اجرایی برای این قوانین است.
برای دیدن اخبار و گزارشهای بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر