ممنوعیت نمایش تصویر، پخش آثار هنری یا حتی انتشار اخبار درباره افراد در ۴۰ سال گذشته موضوع بی‌سابقه‌ای نبوده است. شگفت‌آور اما آن جا است که این مجازات طبق هیچ روال قانونی مشخصی رخ نمی‌دهد و اصولا قانونی به نام «ممنوع‌التصویری»، چه در قانون رسمی ایران و چه در اساس‌نامه‌های صداوسیما وجود خارجی ندارد. با این همه، تعداد کسانی که نمایش تصویرشان در بزرگ‌ترین پلت‌فرم پخش صداوتصویر ایران ممنوع می‌شود، هم‌چنان رو به افزایش است. تصویر افراد چه طور در سازمان صداوسیما ممنوع می‌شود و فرد ممنوع‌التصویر چه حقوقی دارد؟
از بازیگران تا چهره‌های سیاسی؛ چه کسانی و چه طور ممنوع‌التصویر می‌شوند؟
آمار دقیقی از بازیگران یا مجریان ممنوع‌التصویر در صداوسیمای ایران وجود ندارد. مرور اخبار در خبرگزاری‌های رسمی ایران نشان می‌دهد که تعداد مجری‌های مشهوری که ممنوع‌التصویر شده‌اند، دست‌کم به ۵۰ نفر می‌رسد.
ممنوع‌التصویری عمدتا به خاطر اظهارنظرهای سیاسی یا به بهانه رفتارهایی مخالف با استانداردهای جمهوری‌اسلامی رخ می‌دهد اما گاهی هم ممکن است به هر دلیلی ممنوع‌التصویر یا ممنوع‌الکار شوند.
در یکی از تازه‌ترین نمونه‌ها، «مجید صالحی»، بازیگر به خاطر مجری‌گری در یک برنامه تلویزیونی اینترنتی، ممنوع‌التصویر شده است. او در برنامه‌ای به نام «امشو»، میزبان «اکبر عبدی»، بازیگر بود. عبدی در این برنامه، انتقادهای تندی را به دولت مطرح کرده بود.
چند روز بعد از انتشار این برنامه اینترنتی، برنامه «دورهمی» قرار بود با حضور «مجید صالحی» پخش شود که از کنداکتور شبکه حذف شد. در آن شب، به جای پخش برنامه دورهمی با حضور مجید صالحی، یکی از قسمت‌های قبلی این برنامه تکرار شد.
«محمود شهریاری»، مجری باسابقه صداوسیما هم از کسانی است که چندین‌بار ممنوع‌التصویری را تجربه کرده است. برخی رسانه‌ها در ایران از او به عنوان رکورددار ممنوع‌التصویری یاد کرده‌اند. یکی از جنجالی‌ترین دوران‌های ممنوع‌التصویری شهریاری، در دهه ۷۰ خورشیدی رخ داد. در آن زمان، فیلم‌هایی از حضور این مجری صداوسیما در یک مجلس مختلط دست به دست شده بود. حضور و رقص او در این مراسم، خانه‌نشینی طولانی مدتی را برایش در پی داشت. شهریاری بعد در مصاحبه‌ای گفت پخش این فیلم یک اقدام برنامه‌ریزی شده بوده است. او به خبرگزاری «فارس» گفت از رییس وقت صداوسیما شنیده که قربانی بازی‌های سیاسی شده است: «آقای هاشمی گفت می‌خواستند مرا تحت فشار بگذارند، تو را اذیت کردند.»
در بعضی موارد، ممنوع‌التصویری نه توسط صداوسیما که از طرف شورای عالی امنیت ملی ابلاغ می‌شود. ممنوع‌التصویری سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهوری سابق ایران از این طریق انجام شد.
مهم نیست طرف‌دار حکومت باشید یا یک شومن پرهیاهو مثل «سیدمحمد حسینی» و یا از مجریان باسابقه صداوسیما مانند «محمدرضا حیاتی» و «سیدمحمدرضا حسینیان»، باز هم می‌توانید در لیست ممنوع‌التصویری‌ها قرار بگیرید.
قانون ممنوع‌التصویری از کجا آمده است؟
هیچ‌کس نمی‌داند مجازات ممنوع‌التصویری چه طور و از چه زمانی به وجود آمد یا اجرا شد اما مسلم این است که چنین قاعده‌ای در هیچ قانونی ثبت نشده است و اجرای آن هم طی یک روال قانونی انجام نمی‌شود.
«موسی برزین خلیفه‌لو»، وکیل دراین باره به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «در سیستم‌های مربوط به صداوسیما، ما با ضعف شدید قانونی روبه‌رو هستیم. جدیدترین قانون این سازمان در اواسط دهه ۶۰ خورشیدی تدوین شده است. به طور مشخص، هیچ قانون، آیین‌نامه یا مصوبه‌ای در دست نیست که نشان بدهد افراد در این سیستم چه طور و طبق چه رویه‌ای ممنوع‌التصویر می‌شوند.»
او توضیح می‌دهد: «به نظر می‌رسد بخشی از کسانی که در صداوسیما فعال هستند، به عنوان نیروی قراردادی یا استخدام شده در صداوسیما، طبق یک روال اداری جابه‌جا می‌شوند. این افراد مثلا از بخش یک به بخش دو می‌روند که ممکن است شرح وظایف متفاوتی برایشان تعریف شود و جلوی دوربین کاری نداشته باشند.»
این وکیل می‌گوید در بعضی موارد دیگر، پیمان‌کار از بستن قرارداد با شخص منع می‌شود. در این شرایط، پیمان‌کار می‌گوید من در برنامه‌ام با مجری «الف» قرارداد می‌بندم و با مجری «ب» کاری ندارم. این جابه‌جایی‌ها هرچند طبق یک روال کاری انجام می‌شود ولی پشت‌پرده آن‌ها مسایلی مثل ممنوع‌التصویری جریان دارد.
چه کسی ممنوع‌التصویر می‌کند؟
هیچ‌کس جواب دقیقی برای این سوال ندارد. بررسی گزارش‌ها و گفت‌وگوهایی که درباره افراد ممنوع‌التصویر در ایران منتشر شده‌اند، نشان می‌دهد که افراد ممنوع‌التصویر معمولا خبر یا ابلاغیه‌ای تحت عنوان مرخصی یا ممنوع‌التصویری دریافت نمی‌کنند. در یکی از موارد، محمدرضا حیاتی، مجری باسابقه صداوسیما که بعد از اظهاراتش درباره «ابراهیم حامدی» (ابی)، خواننده ایرانی، ممنوع‌الکار شده است، دراین باره گفته بود: «زنگ زدند و گفتند شما فعلا نیایید و در خانه بمانید!»
«محمد اولیایی‌فر»، وکیل دراین باره به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «ممنوع‌التصویری در هیچ‌کدام از انواع مجازات‌های سه گانه (اصلی، تکمیلی و طبعی) که در قانون ایران تصویب شده‌اند، جایی ندارد. وقتی قانونی وجود ندارد، مسوول اجرای قانون هم مشخص نیست.»
او درباره روال کاری صداوسیما به «ایران‌وایر» می‌گوید: «صداوسیمای جمهوری اسلامی یک رسانه انحصاری تحت نظر رهبر ایران است که مدیرانش طبق سلیقه‌های شخصی، قواعدی را اعمال می‌کنند. در چنین وضعیتی، همه‌چیز طبق مصلحت سیستم اداره می‌شود و این ارگان قرار نیست به کسی درباره شیوه کاری خود پاسخ‌گو باشد.»
«موسی برزین خلیفه‌لو»، حقوق‌دان و مشاور «یران‌وایر» نیز درباره این‌که چه کسی مسوول اجرای این قانون است، تاکید می‌کند هرچند بازوی اجرایی در این موارد ممکن است کارگردان یا کارفرمای پروژه باشد اما به نظر می‌رسد ممنوع‌التصویری اتفاقی است که به صلاح‌دید مسوولان یا مقامات امنیتی رخ می‌دهد.
آیا ممنوع‌التصویر می‌تواند شکایت کند؟
درباره روال قضایی که یک فرد ممنوع‌التصویر می‌تواند برای احقاق حق خود طی کند، دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد. موسی برزین خلیفه‌لو دراین‌باره به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «طبق قوانین ایران، هرکس از عمل نامشروع فرد دیگر خسارت ببیند، می‌تواند با مراجعه به دادگاه، ادعای خسارت کند. این قاعده در مورد مسایل دیگری مثل خرید و فروش اجناس هم صادق است و فرد اگر بتواند ثابت کند که به خاطر لغو قرارداد کاری یا سلب حق کار متحمل خسارت شده است، می‌تواند طرف مقابل را به پرداخت خسارت محکوم کند.»
برزین خلیفه‌لو تاکید می‌کند: «طبق قوانین ایران، نمی‌توان از دادگاه درخواست کرد که ممنوع‌التصویری را رفع کند. در یک دادگاه استاندارد جهانی می‌توان چنین ادعایی کرد اما سیستم قضایی ایران چنین ظرفیت قانونی را ندارد.»
این حقوق‌دان می‌گوید ممکن است چنین ادعاهایی در قالب پرونده‌های حقوقی به نتایجی برسند و طرف مقابل فرد هنرمند، محکوم به پرداخت خسارت شود: «اما چنین ظرفیتی در مورد پرونده‌های خاص سیاسی وجود ندارد؛ مثلا ممنوع‌التصویری سیدمحمد خاتمی به دستور شورای عالی امنیت ملی اتفاق افتاد و امکان پی‌گیری حقوقی برای آن فراهم نیست.»
محمد اولیایی‌فرد چندان به این‌که چنین پرونده‌هایی به نتیجه برسند یا امکان مطرح شدن داشته باشند، خوش‌بین نیست. او می‌گوید تجربه نشان داده است که در چنین مواردی، صدای کسی شنیده نمی‌شود. او از ممنوع‌التصویری با عنوان یک «مجازات غیرقانونی» نام می‌برد و می‌گوید: «در چنین فضایی نمی‌توان به یک نتیجه حقوقی درست رسید.»
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر