یکی از خبرنگاران «جامعه» با روزنامه‌نگاران «میدان جوانان» به سینماحقیقت رفت

«مینا اکبری»، یکی از روزنامه‌نگاران حوزه سینما با ساخت اولین فیلم مستند خود به نام «میدان جوانان»، در دوازدهمین دوره «جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت» شرکت کرده است.

خودش به روابط عمومی «جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت» گفته است: «روایت فیلم مربوط به یک عکس است که ما روزنامه‌نگاران روزنامه "جامعه" در سال 1376 در میدان "جوانان" برای ویژه‌نامه‌ نوروزی گرفته‌ایم. در این عکس، من به همراه 71 نفر دیگر حضور داریم. حالا پس از گذشت 20 سال، حدود شش نفر از روزنامه‌نگاران آن عکس، روزنامه‌نگار باقی مانده‌اند!»

بنابراین گزارش، این فیلم در صورت پذیرش هیات انتخاب، برای اولین بار در بخش مسابقه ملی مستندهای نیمه‌بلند جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت روی پرده می‌رود.

دوازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند سینماحقیقت طی روزهای ۱۸ تا ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ به دبیری «سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد» در شهر تهران برگزار خواهد شد.

جامعه، اولین روزنامهٔ مستقل ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود که در بهمن سال ۱۳۷۶ و پس از آغاز اولین دورهٔ ریاست جمهوری «محمد خاتمی» به چاپ رسید. این روزنامه به مدیر مسوولی «حمیدرضا جلایی‌پور» و سردبیری «ماشاءالله شمس‌الواعظین»، از کادر ماهنامهٔ «کیان» آغاز به کار کرد؛ کسانی که به گفته یکی از اعضای تحریریه جامعه، بعدها در مطبوعات به «حلقه کیان» مشهور شدند. کیان در آن سال ها ارگان روشن فکران دینی به شمار می رفت.

 اولین شمارهٔ این روزنامه با تیتر بزرگ «سلام بر جامعه» منتشر شد. این روزنامه نوآوری هایی در روزنامه نگاری ایران ایجاد کرد.

وبلاگ روزمرگی نوشته است:«از همان آغاز به کار، ابداعات تازهٔ جامعه همگان را شگفت‌زده کرد. در این روزنامه، خودسانسوری نشریه با علامت {...} مشخص شد. انتخاب تیترهای آن نیز از ابتکارات این گروه بود. تیتر اول از انحصار مسایل سیاسی خارج شد و بعضاً تیترهای فرهنگی و حتی کنایه‌وار و طنز به همراه عکس‌های انتخابی بر صفحهٔ اول روزنامه نقش بست و وجه تمایز این روزنامه با سایر نشریات روی پیش خوان روزنامه‌فروشی‌ها شد. جامعه هم چنین با ابتکار چاپ‌های متعدد روزانه و با تغییراتی که در چاپ‌های دوم و بعضاً سوم روز خود اعمال می‌کرد، برای اولین بار در طول روز چند روزنامهٔ متفاوت را روانهٔ بازار داغ مطبوعات کرد. از دیگر ویژگی های روزنامهٔ جامعه، ستون ثابت کاریکاتور بود که پیش از آن به صورت روزانه در روزنامه‌ها وجود نداشت و در حقیقت پای کاریکاتوریست‌ها را به عرصهٔ حرفه‌ای مطبوعات باز کرد. نکتهٔ دیگر این نشریه، چاپ مقالات منتخب روز، حتی از میان مخالفان و جبههٔ اصول گرایان بود که این رفتار شایستهٔ سیاسی، تحسین روزنامه‌نگاران منتقد را در برداشت.»

جلایی پور در زمان انتشار این روزنامه گفته بود‏‎ حدود 400 نفر‏در روزنامه جامعه‌ قلم می زنند که بیش از 40 نفر از آن ها دارای درجه دکترا هستند.

ماشاالله شمس الواعظین، «حمیدرضا جلایی پور»، «محسن سازگارا»، «احمدرضا دالوند»، «صادق زیبا کلام»، «عمادالدین باقی»، «ابراهیم نبوی»، «جمشید بایرامی»، «مرتضی مردیها، «علیرضا رجایی»، «حسین قندی»، «اکبر گنجی»، «علی اکبر قاضی زاده»، «لیلی فرهادپور»، «علیرضا فرهمند»،«مهرداد فرهمند»، «علیرضا محمودی»، «سینا مطلبی»، «زهره خوش نمک»، «ریحانه قاسم رشیدی»، «بنفشه سام گیس»، «سیما سعیدی»، «مهین گرجی»، «کورش رحیم خانی»، «هادی حیدری»، «داوود شهیدی»، «مانا نیستانی»، «جمال رحمتی»، «نیک آهنگ کوثر» و... از جمله اعضای هیات تحریریه روزنامه جامعه بودند.

اما امتیاز این روزنامه با شکایت دادگستری تهران به عنوان مدعی العموم، ستاد مشترک سپاه پاسداران و فرمانده وقت آن به نام«یحیی رحیم صفوی»، «محسن رفیقدوست» رییس بنیاد مستضعفان و جانبازان و سازمان زندان‌ها در ۳۰ تیر ۱۳۷۷ از سوی دادگاه لغو شد. «احمد بورقانی» که معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت بود، در اعتراض به این حکم از مقام خود استعفا داد.

«توس» سوم مرداد ۱۳۷۷، دو روز پس از توقیف روزنامه جامعه، با همان هیأت تحریریه و صفحه‌بندی مشابه جامعه توسط «شرکت جامعه روز» منتشر و پس از انتشار ۴۵ شماره، در ۲۵ شهریور همان سال توقیف شد و تعدادی از مسوولان آن دستگیر شدند. این روزنامه در شمارهٔ اول خود با تیتر بزرگ نوشت:«توس درخدمت جامعه».

یکی از دلایل توقیف توس، چاپ گفت وگویی با «والری ژیسکاردستن»، رییس‌جمهوری فرانسه در زمان انقلاب ۱۳۵۷ بود. ژیسکار دستن در این مصاحبه گفته بود روح‌الله خمینی پس از ورود به فرانسه، از این کشور درخواست پناهندگی سیاسی کرده بود.

مهرداد فرهمند، عضو گروه ادب و هنر جامعه در آن زمان، 10 سال بعد در بی بی سی فارسی نوشت: «بدنه و تحریریه جامعه، ترکیبی دوگانه از روزنامه نگارانی بود که بخشی از آن ها روزنامه نگار حرفه ای بودند و بخشی دیگر، سیاسی بودنشان بر مطبوعاتی بودنشان می چربید. هرچند این دوگانگی هیچ گاه به شکاف تبدیل نشد و به عکس، هر دو گروه در تحریریه ای که فضای صمیمی آن در مطبوعات ایران مثال زدنی شد، همکاری و هماهنگی بسیار خوبی با هم داشتند.»

او توضیح داده بود:«از چند روز پیش از انتشار جامعه، بیلبوردهای بزرگ در بزرگراه های تهران و تبلیغات تلویزیونی، نخستین روزنامه جامعه مدنی را نوید می داد، این نخستین بار بود که انتشار روزنامه ای تازه این چنین تبلیغ می شد.»

عضو تحریریه جامعه اضافه کرده بود:«]جامعه[از همان اولین شماره، انتظار کسانی را که منتظر رویدادی بی سابقه و پدیده ای نوظهور در مطبوعات ایران بودند، برآورده کرد. تصویر بزرگ صفحه اول جامعه به جای آن که عکسی از مقامات بلندپایه مملکتی باشد، عکس رنگی زنی بود که نیمی از چهره خود را پوشانده بود. در "اصول دهگانه جامعه" که ماشاء الله شمس الواعظین به عنوان سرمقاله نخستین شماره نوشت، توضیح داده شد که جامعه بنای آن را ندارد که به روال دیگر روزنامه ها، اخبار اصلی صفحه نخست خود را از اظهارات رهبر و مقامات بلندپایه مملکتی برگزیند، اگر ناچار به سانسور بخشی از مطلبی باشد، عبارت سانسور شده را با علامت [...] مشخص می کند، حاضر است تریبونی برای همه جریان ها و جناح ها باشد که دیدگاه های خود را بیان کنند و اگر کسی حاضر به چاپ مقاله اش با نام خود نباشد، آن را با امضای "با مسوولیت سردبیر" چاپ خواهد کرد. برخلاف روال رایج در روزنامه ها که اخبار را تنها از خبرگزاری جمهوری اسلامی یا واحد مرکزی خبر نقل می کردند، جامعه خود تولیدکننده خبر و از جمله اخبار پشت پرده محافل سیاسی در ستون موسوم به "خبرنگار خصوصی" بود. گزارش هایش، مواضع و رویکردهای جناح های مختلف را به مسایل روز به روشنی مشخص می کردند و صف بندی ها را آشکار می ساختند. با تحلیل ها و یادداشت هایش، صداهای مختلفی در جامعه ایرانی را که هیچ گاه در رسانه ها امکان بروز نمی یافتند، به گوش مردم می رساند، با صراحت به انتقاد از مقامات و نهادها می پرداخت و در مصاحبه ها با هر شخصیتی، رک و بی پرده بود.»

فرهمند نوشت:«بر خلاف دیگر روزنامه های موجود که مطالب خواندنی شان گاه حتی به یک ستون در آن ها خلاصه می شد، خواننده جامعه می توانست این روزنامه را از آغاز تا پایان بخواند و از وقتی که برای آن گذاشته بود، پشیمان نباشد.»

به نوشته او، تیراژ روزنامه بعدها تا 300 هزار نسخه بالا رفت که برای روزنامه ای مستقل در ایران، بی سابقه بود اما باز هم روزنامه مدت زیادی روی دکه نمی ماند:«حال و هوای هفته های پایانی زمستان 1376 با ظهور جامعه، فضای ایران پس از دوم خرداد را بیش از پیش به حال و هوای پس از پیروزی انقلاب سال 1357 و گشایش فضایی باز و تازه در جامعه ایرانی تبدیل کرد.»

او در مورد فضای کار روزنامه هم نوشت:«دفتر روزنامه جامعه، خانه ای شیک و اعیانی بود در محله ای مرفه نشین در نزدیکی سه راه "ضرابخانه"، با باغچه ای شیب دار و استخر و ایوانی که روزنامه نگاران و مراجعه کنندگان در آن زیر چتر می نشستند و چایی می خوردند و سیگار می کشیدند و گپ می زدند. خانم های منشی آرایش کرده، سردبیری که نسکافه می خورد و پیپ می کشید، تحریریه ای جوان با دختران خبرنگار و کارمند که بعضی هایشان برای نخستین بار در فضای روزنامه ها، به جای مقنعه، روسری رنگی به سر داشتند...جامعه چه در فرم و چه در محتوا، فصل تازه ای در مطبوعات ایران گشود که بعدها نه تنها سرمشق روزنامه هایی شد که دوم خردادی لقب گرفتند بلکه باعث تحولاتی در مطبوعات مخالف و منتقد خود نیز شد. نوشته های طنز سید ابراهیم نبوی با عنوان "ستون پنجم" از پرخواننده ترین بخش های روزنامه بود و هر روز کاریکاتوری نیز از یکی از کاریکاتوریست های مطرح مطبوعات در روزنامه چاپ می شد که طنز نیش دار سیاسی آن ها، در فضای آن زمان تحول بزرگی بود.»

به نوشته او، گردانندگان جامعه بعد روزنامه های «توس»، «نشاط»، «عصرآزادگان» و «اخبار اقتصاد» را با همان سیاق جامعه منتشر کردند که با همان اقبال عمومی نیز مواجه شدند:«روزنامه های دیگر اصلاح طلب نیز که با الگوی جامعه در آن سال ها منتشر شدند، موفق از آب درآمدند تا این که سرانجام در اردیبهشت 1379 همه این روزنامه ها گرفتار "توقیف فله ای" شدند. جامعه اگرچه عمری کوتاه داشت اما تحولی برگشت ناپذیر در مطبوعات ایران ایجاد کرد که اثر آن هم چنان باقی است.»

فرهمند در این یادداشت اشاره کرده است که جامعه و دیگر مطبوعات دوم خردادی برای خیلی ها شهرت و حتی ثروت فراهم آوردند اما آنانی که در این مطبوعات، سنگ زیرین آسیا بودند و موفقیت این روزنامه ها حاصل کار حرفه ای شان بود، در حالی که از سویی با توقیف، بازداشت، تهدید و بی ثباتی شغلی مواجه بودند، قربانی تضییع حقوق خود از جانب گردانندگان اصلاح طلب مطبوعات نیز می شدند:«گردانندگان جامعه که سنگ بنای تحول در مطبوعات را گذاشتند، طی هشت ماه که تحریریه این روزنامه را به کارگرفتند، حقوق اولیه قانونی هم چون عقد قرارداد، بیمه، عیدی، پاداش و غیره را از آن ها دریغ داشتند و از این لحاظ نیز الگوی دیگر گردانندگان روزنامه های دوم خردادی شدند که به همین رویه ادامه دادند.»