خلبان سوئیسی که از ایران عهد قاجار عکاسی کرد

در واپسین سال­های حکومت قاجار، حکومت ایران از خلبانی به نام والتر میتل هولتسر خواست که برای تعیین خطوط هوایی به ایران سفر کند. این خلبان سوئیسی در اصل عکاس و فیلمبردار بسیار ماهری بود و از سال 1919 شرکتی در سوئیس دایر کرده بود که وظیفه­ اش مسافرت هوایی و نیز عکسبرداری و فیلمبرداری بود.

میتل هولتسر به سرزمین­های بسیاری با هواپیما سفر کرده است و حاصل این سفرها کتاب، عکس و ساعت­ها فیلم است. او از خاطرات سفر خود به ایران کتابی هم نوشته که سعید فیروزآبادی ترجمه کرده است و به زودی  انتشارات فرهنگ معاصر منتشر خواهد کرد.

شرکت یونکرس و خلبان عکاس اش

والتر میتل هولتسر یکی از نخستین کسانی است که به ایران پرواز کرد. سفر میتل هولتسر از پاریس آغاز می‎شود و سپس به سوریه و ترکیه می‎رود و بعد هم به ایران می‎آید. میتل هولتسر در این سفر شش هزار کیلومتر مسیر را در چهل ساعت پرواز طی کرد. این سفر از راه بغداد به تهران انجام می‎شد و بسیار هم پر ماجرا بود. در حقیقت آنچه میتل هولتسر در فیلم خود ثبت و ضبط کرده بود در زمان خود یکی از پدیده‎های بزرگ رسانه‎ها بود و بسیار هم مورد توجه قرار گرفت. (اینجا را ببینید.)

نخستین خطوط هوانوردی ایران در واقع با حمایت کمپانی آلمانی یونکرس فعالیت خود را آغاز کرد. دولت ایران اولین هواپیمایی که خرید، یونکرس اف 13 بود. این رخداد در سال 1301 اتفاق افتاد و هواپیما از قلعه مرغی که نخستین فرودگاه ایران شد، به هوا برخاست.

در سال 1302 ایران با کمپانی یونکرس قراردادی عقد کرد و نمایندگی این کمپانی در تهران تأسیس و با وارد کردن چند هواپیما خطوط هوایی تهران، مشهد، شیراز، بندر انزلی و بوشهر برقرار شد. وظیفۀ اصلی این هواپیماها حمل محموله­های پستی و مسافر بود. درضمن مردم تهران نیز در روزهای تعطیل می­توانستند با مبلغی حدود 50 ريال یا 3 دلار بر فراز آسمان تهران گشتی بزنند و به تماشای آن بنشینند.

از جمله خلبانانی که در آن سالها برای تحویل هواپیما و بررسی مسیرهای هوایی سفر به سرزمینهای شرقی به ایران آمدند، والتر میتل هولتسر سوئیسی بود. پرواز او به ایران در سال 1924 بود.

تصویرهای هوایی موجود از ایران و مسیر حرکت او در میان مردم و شهرها جذابیت­های فراوانی دارد. مجموعه این عکس­ها و فیلم­ها در آرشیو ملی سوئیس نگهداری می­شود.

کاروان هایی که از هواپیمای خود دیدم
(از کتاب پرواز به ایران)

در طول اقامت 43 روزه‌ام در ایران، هوا فقط دو روز ابری و بارانی بوده است! چه سرزمین ایدآلی برای ترددهای هوایی! با وجود مرتفع بودن اصفهان که 1600 متر بالای سطح دریا قرار دارد، هوای شبانگاهی ملایم بود. در فرودگاه که ما در میان خیل عظیمی از تماشاگران، آخرین آماده‌سازی‌ها را انجام می‌دادیم، آفتاب با نیروی شگفت‌آوری می‌تابید.

از آشناهای مهربان خود خداحافظی می‌کنیم، بعد پرندۀ ما با صدا و سرعت، دامنۀ کوه را پایین می‌رود و پس از مدت کوتاهی که برای دور گرفتن نیاز داریم، رأس ساعت 8 در هوا هستیم.

آن پایین، روی سنگ‌های مرمر درخشان حیاط مسجد بزرگ میدان شاه، انبوهی از مردم  پرندۀ عظیم فلزی ما را می‎بینند که با سر و صدا از بالای سرهای وحشت‌زده عبور می‌کند

در عرض چند دقیقه از بالای قصرهای منهدم شدۀ شاه، گنبدها، برج‌ها و دیوارها می‌گذرم و به مزارع سبز گندم و دهکده‌هایی می‌رسم که پراکنده اینجا و آنجا قرار دارند. ولی بعد کویر بی‌کران آغاز می‌شود که پشت آن در قسمت شمالی، به‌تدریج طرح کوه کرکس سر بلند می‌کند که 4200 متر ارتفاع دارد.

ساعت 8 و 40 دقیقه مرتفع‌ترین قلۀ آن زیر پای من قرار دارد. دیوارهای عمودی، صخره‌های لایه لایۀ قهوه‌ای متمایل به سرخ را قطع می‌کنند که به سمت شمال کشیده شده‌اند و تا کمرکش صخره‌های در هم و نامنظم کویر نمک می‌رسند. از چهارده روز پیش و بار اولی که از اینجا عبور کردم، آفتاب با قدرت برف را آب کرده است؛ اما در خاک کویر که بی‌ثمر است، هیچ گیاه کوچکی هم جوانه نمی‌زند.

در حال پرواز بدون موتور، از ارتفاع 4500 متری پایین‌تر می‌آیم و حالا شهر کاشان زیر پایم نمایان می‌شود که در ساعت 9 و 5 دقیقه به منظور فیلمبرداری، کاملاً در ارتفاع پایین از بالای آن عبور می‌کنم. سپس راه کاروان را دنبال می‌کنم که به قم می‌رود تا از شهر مقدس شیعیان، با گنبد طلایی مسجد آن بازدید کنم. اکثر اوقات با ارتفاعی که بیش از ده متر بالای جاده نیست، از کاروانی پس از کاروان دیگر پیشی می‌جوییم و از آشفتگی که در اثر سر و صدای هواپیمای ما در آن پایین به وجود می‌آید، شاد می‌شویم. ضمن اینکه شترها با آرامش و شکیبایی، فقط سرها را بالا می‌گیرند، قاطرها و الاغ‌ها وحشت‌زده می‌جهند، از جاده خارج می‌شوند، در گودال‌ها و سوراخ‌ها معلق می‌زنند و در همین حال بارهای خود را بر زمین می‌اندازند.

خلبان پیشگام

پیش پرده فیلمی در باره میتل هولتسر را که در 1937 در سانحه ای هوایی جان باخت در اینجا می بینید. نام فیلم «پیشگامان هوایی» است:

متن برگرفته از: سایت مجله بخارا که در اوایل بهمن ماه شب بزرگداشتی برای والتر میتل هولتسر برگزار کرد.

منابع عکسها: عکسهای قدیمی این گزارش کار هولتسر است. برخی عکسها هم از فیلمهای او گرفته شده است. برگرفته از: سایت بخارا و سایت میرپنج و سایت آرت فیلم

والتر میتل هولتسر یکی از نخستین کسانی است که به ایران پرواز کرد.

روی جلد مجله بخارا در بزرگداشتی که برای والتر میتل هولتسر برگزار کرد