سومین حکم خامنه ای برای سعید جلیلی

علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران امروز با صدور حکمی، پنج نفر را به عنوان اعضای جدید شورای راهبردی سیاست خارجی ایران منصوب کرد.

«سعید جلیلی»، «ابراهیم شیبانی»، «حسین طارمی»، «مهدی مصطفوی اهری» و «احمد وحیدی» پنج چهره ای هستند که بر اساس نامه علی خامنه ای به «کمال خرازی»، رییس شورای راهبردی سیاست خارجی معرفی شده اند.

این شورا در تیرماه 85 متولد شد. ترکیب شورا پیش از انتصاب های تازه کاملا هم جهت با سیاست خارجی دولت روحانی بود؛ کمال خرازی، وزیر خارجه دولت خاتمی، «علی اکبر ولایتی»، مشاور امور بین الملل خامنه ای، رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام و مهم ترین حامی تیم هسته ای دولت جدید، «علی شمخانی»، دبیر کنونی شورای عالی امنیت ملی، «محمد شریعتمداری»، معاون اجرایی حسن روحانی و «محمدحسین طارمی»، روحانی اصول گرایی که سوابقی چون سفیر ایران و عربستان دارد و اکنون مسوول «موسسه مطالعات تاریخ معاصر» است، پنج عضو قبلی این نهاد بودند.

 اگرچه به نظر می رسد با توجه به مسوولیت های جدید ولایتی، شریعتمداری و شمخانی، آن ها فرصتی برای حضور فعال در جلسه‌های این شورا نداشته اند اما واقعیت این است که در طول 9 سال گذشته، کم‌ترین گزارشی از تحرک قوی این نهاد مشورتی منتشر شده است. 

براساس حکم اولیه تشکیل این شورا که 4 تیرماه 85 صادر شد، شورای راهبردی روابط خارجی موظف شد به تصمیم گیری های كلان و جست و جو از افق های نو در روابط خارجی جمهوری اسلامی و بهره مندی از نظرات نخبگان در این عرصه کمک و راهبردهای کلان را برای ایجاد هماهنگی به آیت الله خامنه ای ارایه دهد؛ چیزی شبیه شورای روابط خارجی امریکا.

در طول 9 سال گذشته تنها خبر مهم مربوط به این شورا، در اردیبهشت 86 منتشر شد که اعضای آن با علی خامنه ای دیدار کردند. تابستان 87 نیز گزارش دوسالانه فعالیت این شورا در قالب یک کتاب منتشر شد.

وب سایت «عصر ایران» که نزدیکان «منوچهر متکی»، وزیر پیشین امور خارجه ایران آن را اداره می کنند، آبان ماه سال گذشته با انتشار یک یادداشت انتقادی درباره این شورا نوشت: « شاید انتظار داشتن سایت و یا یک راه ارتباطی از شورایی که طبیعتا باید دارای سخن‌گو یا روابط عمومی فعال، نشریات متناوب، کتب اختصاصی و دیگر خروجی های مناسب رسانه ای باشد، کم ترین انتظار از چنین نهادی است اما شورا تاکنون همان را هم برآورده نکره است.»

روی هم رفته و با مرور سوابق چهره های جدید منصوب شده، به نظر می رسد رهبر ایران در انتصاب های تازه کوشیده است تسلط اصول گرایان و تندروها بر این نهاد را تقویت کند.

سعید جلیلی، کاندیدای «جبهه پایداری» در انتخابات 92 با این حکم تازه، دومین حکم خود را در یک سال گذشته دریافت کرد. او پس از برکناری از دبیری شورای عالی امنیت ملی و تحویل صندلی به شمخانی، با حکم خامنه ای کماکان حضور خود را در این شورا حفظ کرد.

حسن روحانی در دوران احمدی نژاد، نماینده خامنه ای در شورا بود و پس از انتخابش به عنوان رییس جمهور و رییس شورای عالی امنیت ملی، صندلی خالی او به جلیلی رسید.

سعید جلیلی چند ماه پیش با حکم رهبر جمهوری اسلامی به عنوان عضو مجمع تشخیص مصلحت منصوب شد و حالا هم راهی شورای راهبردی سیاست خارجی شده است. تداوم حضور قوی سعید جلیلی در عرصه های مشورتی و تصمیم گیری کلان، معنادار و نشان دهنده تمایل قوی علی خامنه ای برای حفظ موقعیت تندروها در فضای سیاسی کشور است.

پس از انتخابات، «احمد علم الهدی»، امام جمعه تندروی مشهد از رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با جلیلی نقل کرده بود که 4 میلیون رای دهنده به او، یک سرمایه مهم اجتماعی است و جلیلی باید نخ تسبیح این جمع باشد.

سمت های تازه جلیلی شاید از نظر اجرایی مهم نباشند ولی از نظر حقوقی و سیاسی به تثبیت موقعیت او و افزایش توان مانورش برای ایفای نقش قوی تر در فضای سیاسی داخلی ایران کمک می کنند.

اما دیگر عضو جدید شورا، ابراهیم شیبانی است که مهم ترین مسوولیتش، ریاست بانک مرکزی در دولت احمدی نژاد است. او شهریور 86 از این سمت استعفا داد و با وجود این که اقتصاد خوانده و شاعرپیشه است، سفیر ایران در اتریش شد؛ مانند بسیاری از اهالی سیاست و قدرت.

مهدی مصطفوی اهری که مدتی قائم مقام متکی به عنوان وزیر امور خارجه بود، یک دیپلمات اصول گرا است که یک دوره، سرپرستی معاونت بین الملل دفتر رهبر جمهوری اسلامی را هم بر عهده داشت.  وی از سال 86 به عنوان رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی منصوب شد؛ دستگاه فعال در حوزه دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی.

احمد وحیدی، وزیر دفاع دولت احمدی نژاد را می توان نماینده سپاه هم در این شورا دانست. وی که زمانی فرمانده «سپاه قدس بود»، از سوی دادگستری آرژانتین به عنوان یکی از متهمان انفجار «مرکز هم‌یاری یهودیان» شناخته شده و نامش در فهرست چهره های تحت تعقیب اینترپل قرار دارد.

وی علاوه بر حضور در سپاه و دولت احمدی نژاد، در مجمع تشخیص مصلحت نظام هم مدتی به عنوان رییس کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی مشغول به فعالیت بود.

در یک ارزیابی کلی، در ترکیب جدید شش نفره شورا، سعید جلیلی، احمد وحیدی و محمدحسین طارمی رویکردی نزدیک به تندروها دارند، ابراهیم شیبانی و مهدی مصطفوی نزدیک به اصول گرایان سنتی هستند و کمال خرازی متمایل به اصلاح طلبان.  این تغییر چندان غیرمنتظره نبود؛ در دوران احمدی نژاد نیز بیش‌تر اعضای شورا با سیاست خارجی دولت مخالف بودند و از منتقدان سیاست های هسته ای او به شمار می رفتند. با این حال، دولت احمدی نژاد چندان اعتباری برای این شورا قائل نشد.

«غلامحسین الهام»، سخن‌گوی وقت دولت گفته بود که این نهاد تنها یک جمع مشورتی است و سیاست خارجی در اختیار دولت است. به همین اعتبار، می توان گفت در سیاست های خرد سیاست خارجی، نوع رویکرد دولت با این نهاد تعیین کننده تر از ترکیب آن است.

 در حوزه سیاست های کلان اما ترکیب چنین شورایی می تواند به عنوان جمع مشاوران رهبر جمهوری اسلامی، در فضای تصمیم گیری سیاست خارجی اثرگذار باشد و یک قطب مخالف را در مقابل دولت تشکیل دهد؛ قطبی که از حمایت رهبر ایران نیز برخوردار است.