10 تا 20 اردیبهشت‌ماه، همچون هر سال، زمان برپایی یكی از مهم‌ترین رخدادهای فرهنگی در ایران است: نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران. نمایشگاهی همواره پرهیاهو كه كارنامه نشر یك‌سال ایران را پیش‌روی مخاطب می‌گذارد. نمایشگاهی كه ب‌خصوص در دو دهه اخیر، با حاشیه‌های زیادی روبه‌رو بوده و فراز و فرود‌های بسیاری داشته است؛ چه زمانی كه تیغ سانسور «سیدمصطفی میرسلیم» ـ وزیر ارشاد دولت هاشمی رفسنجانی ـ صدای اعتراض نویسندگان و ناشران را درآورد، چه در دوره اصلاحات كه بیانیه‌ها، میزگردها و كتاب‌های سیاسی، فضای نمایشگاه را به اصلی‌ترین خطر محافظه‌كاران تبدیل كرد و چه در دوران احمدی‌نژاد كه حذف دگراندیشان و مخالفان، نبود فضای كافی برای ارائه كتاب در مصلی تهران، تعداد زیاد ناشران دولتی با كتاب‌های سفارشی‌شان و حذف سلیقه‌ای برخی كتاب‌ها از درون نمایشگاه، آن را به نمایشگاهی بی‌مایه تبدیل كرد. اکنون چیزی به برگزاری نخستین نمایشگاه كتاب دولت روحانی نمانده و او با یكی از مهم‌ترین چالش‌های دولت خود در عرصه فرهنگ روبه‌روست. از طرفی بسیاری از ناشران حذف شده در سال‌های گذشته، هنوز نتوانسته‌اند كار خود را آغاز كنند و از طرف دیگر، نوع نگرش دولت روحانی به عرصه فرهنگ و كتاب، مخالفان سرسختی در میان محافظه‌كاران دارد. آیا دولت روحانی با فشار محافظه كاران مجبور به عقب‌نشینی می‌شود یا می‌تواند نمایشگاهی درخور شعارهای فرهنگی دولتش برگزار كند؟
عرضه كتاب و سیاست
نمایشگاه كتاب در تهران، فقط مکانی برای عرضه كتاب نیست بلکه در كشور سیاست‌زد‌ه‌ای چون ایران كه همه چیز در آن سیاسی و تحلیل‌های سیاسی در میان بیشتر اقشار جامعه، امری رایج است، نمایشگاه كتاب فرصتی می‌شود برای نزدیکی بیشتر فرهنگ و سیاست. جایی كه ناشران دولتی و خصوصی، با نگرش‌ها و اهداف مختلف، در غرفه های كنار هم می ایستند تا در این ده روز، بخش مهمی از هزینه‌های انتشار كتاب خود را به صندوق برگردانند.
امسال، در آستانه برگزاری بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران، نوع جهت‌گیری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی آن، ذهن بسیاری از ناشران را به خود درگیر كرده. هنوز مدت زیادی از برگزاری جشنواره فیلم فجر و انتخاب رهبر ارکستر سمفونیک ایران نگذشته که زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران هم فرا می‌رسد. دو معاونت وزارت ارشاد یعنی معاونت سینمایی و معاونت هنری، تا امروز عملكرد محافظه‌کارانه‌ای از خود نشان داد‌ه‌اند و حال نوبت به معاونت فرهنگی یعنی «سیدعباس صالحی» رسیده است كه به گفته خبرگزاری فارس، وزیر ارشاد برای انتخاب او دقت و وسواس بسیار زیادی به خرج داده. از آنجا كه عملکرد وزارت ارشاد دولت روحانی در حوزههای فیلم و موسیقی در سال 92 به‌نوعی مدارا با محافظه‌كاران و در عین‌حال راضی نگه داشتن حداقلی دگراندیشان بود، احتمال اینكه برگزاری نمایشگاه كتاب هم توسط این وزارتخانه، با همان رویه پیش برود، بسیار زیاد است.
در جشنواره فیلم فجر سال گذشته، سعی شده بود با دلبری و شعار «حال همه خوب است»، فیلمسازان شرکت کننده را بی‌جایزه به خانه نفرستند تا کسی دلخور از جشنواره بیرون نرود. این روند به گونه‌ای پیش رفت که جشنواره امسال در بخش بهترین فیلم نیز دو فیلم را معرفی کرد و سیاست‌هایی در زمینه بی‌سروصدا پایین کشیدن فیلم رضا درمیشیان به خرج داد تا محافظه‌كاران تا حدودی آرام گیرند و در عین‌حال با نمایش فیلم‌های ممنوعه، اعتبار جشنواره را نیز بالا ببرد. از طرفی در اقدامی دیگر برای سرو سامان دادن به وضعیت ارکستر سمفونیک، «منوچهر صهبایی» را در مقابل کاندیدای مهمی چون «علی (الکساندر) رهبر»، برای رهبری این ارکستر بزرگ انتخاب کرد تا نشان دهد معاونت هنری نیز با وجود «علی مرادخانی» نمی‌تواند آبی بر آتش افراطیون باشد و کاری از پیش ببرد. هرچند علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، گاه از صدای زن در موسیقی سخن سرمی‌دهد، گاه از رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی مثل فیس بوک حرف می زند و گاه در حمایت ناشران و نویسندگان سخن می راند، با این حال، او در عمل در مقابل فشارها و واكنش های تند راست گرایان، عقب نشینی کرده و كار زیادی در این زمینه ها انجام نداده است. حالا در آستانه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، بسیاری از وعده های آقای وزیر در زمینه بهبود وضع نشر تحقق نیافته و هنوز مسائل و معضلات سال‌های پیش مثل غیبت یا حضور برخی ناشران داخلی و خارجی، تعیین محل برگزاری نمایشگاه(مصلی تهران) و ممیزی و حذف كتاب‌ها به قوت خود باقی است.
مصلی، جایی برای نماز یا نمایش کتاب
مصلی تهران با انگیزه ایجاد مکانی وسیع تر از دانشگاه تهران برای نمازگزاران جمعه ساخته شد و قرار بود که جایگزین آن شود اما این خواست برآورده نشد و مصلی در زمان صدارت صفار هرندی بر منسب وزارت ارشاد دولت احمدی‌نژاد به محلی برای برگزاری نمایشگاه‌های مختلف به ویژه نمایشگاه کتاب تبدیل شد. این کار واکنش‌های زیادی را در پی داشت. عده‌ای گفتند که این کار اشکال شرعی دارد و عده‌ای نیز نمایشگاه را به دلیل كمبود جا تحریم کردند. به همین دلیل هم هر سال نزدیک برگزاری نمایشگاه، بحث مکان برگزاری آن دوباره مطرح می‌شود. امسال نیز این سوال مطرح است که آیا قرار نیست گزینه بهتری جای مصلی را بگیرد؟ «محمد عظیمی» از اعضای شورای برنامه‌ریزی بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران در این‌باره به خبرگزاری فارس گفته است: «مکان برگزاری بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مورد بحث قرار گرفته، ایرادات مکان‌های مختلف مطرح شده، مشکلات قید و قرار شده بررسی‌ها ادامه یابد. اما در عین حال مصلی در اولویت اول میزبانی است.» اما از گفته های برخی مسئولان نظام، چنین برمی آید که دولت جدید نمی‌خواهد رویه دولت احمدی‌نژاد را در برگزار كردن نمایشگاه كتاب تهران در فضای محدود مصلی، تغییر دهد.
بخش بین‌الملل یا بخش ناشران کشورهای عربی
در 8 سال گذشته، بسیاری از ناشران بین المللی، نمایشگاه کتاب تهران را تحریم کرده و جز چند ناشر نه چندان معتبر غربی و برخی ناشران كشورهای عربی، از غرفه های ناشران معتبر جهانی در این نمایشگاه، اثری نبود. اگرچه امسال برای هرچه بهتر شدن بخش بین‌الملل نمایشگاه، هیئتی از ایران برای رایزنی به نمایشگاه کتابی در لندن سفر کردند، اما به علت بدهی چند ساله ایران به ناشران بین المللی، کمتر ناشر غربی حاضر به شرکت در نمایشگاه تهران شده است. مسئولان نمایشگاه معتقدند که این غیبت، مخصوص ناشران اروپایی است که در نتیجه تحریم‌های بانكی بین‌المللی و محدودیت های ارزی، بسیاری از آنان برای مبادله كتاب، ارسال كتاب به ایران و دریافت وجه كتاب‌های به فروش رفته‌شان از سوی ایران، با مشكلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند.
علاوه بر این، به گفته مسئولان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، این نمایشگاه، در دو دوره گذشته در دولت احمدی‌نژاد، مبلغ شش میلیون دلار به ناشران خارجی بدهکار بوده که این بدهی هرگز به طور کامل پرداخت نشده بلکه هر ساله، نزدیک زمان برگزاری نمایشگاه، بخشی از آن را پرداخت کرده تا بدین وسیله این ناشران را به شرکت در نمایشگاه ترغیب کنند اما بعد از پایان نمایشگاه، دوباره همه‌چیز تا سال آینده فراموش شده است. به عقیده این مسئولان، همین موضوع در غیبت ناشران خارجی از بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران بی‌تاثیر نبوده است.
بر اساس گزارش های منتشر شده، با توجه به اینکه از 5 اسفند تا 10 فروردین‌ماه ثبت‌نام ناشران ادامه داشته، تنها 30 موزع کتب عربی از خارج از کشور ثبت‌نام کرده‌اند که بعضی از آنها نمایندگی تعدادی از ناشران غربی را هم برعهده دارند. 28 موزع کتب لاتین و 12 ناشر عرب هم از ایران ثبت نام کرده‌اند که اینها ناشرانی هستند که یا کتاب عربی تولید می‌کنند یا نمایندگی ناشران کتاب‌های خارجی به زبان عربی را برعهده دارند.
«علیرضا ربانی» ـ مدیرمسئول انجمن ناشران بین‌الملل ایرانیان و مدیر بخش بین‌الملل بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ـ در این‌باره می‌گوید: «حتی ناشرانی که سال‌های پیش در نمایشگاه بودند هم در این نمایشگاه حضور ندارند و از ناشران اروپایی که مایل بوده باشند به طور مستقیم در نمایشگاه حضور داشته باشند، کمتر موردی بوده که ثبت‌نام خود را قطعی کرده باشد. دلیل این مسئله هم پرداخت نشدن مطالبات این ناشران از نمایشگاه بیست و پنجم و بیست و ششم است. عمده ناشران خارجی طلبکار نمایشگاه هم، اروپایی و از کشورهایی مانند هلند، انگلستان و فرانسه هستند.» به این ترتیب دولت روحانی، زیربار میراث بدهی دولت احمدی‌نژاد همچنان فقط نام بین‌المللی را بر نخستین نمایشگاه كتابش یدک خواهد کشید.
حضور و غیاب ناشران داخلی
در چند سال اخیر، این‌طور نبود که به نمایشگاه کتاب تهران بروید و هر چه را می‌خواهید پیدا کنید. «روزنه»، «چشمه»، «کتاب روشن»، «روشنگران و مطالعات زنان»، «آگاه» و «طرح نو» در حوزههای عمومی؛ «رسم» در حوزه گرافیک؛ «تیمورزاده»، «حیان» و «اباصالح» در پزشکی و «امید فردا» از جمله نشرهایی بودند که در بیست و ششمین دوره از نمایشگاه کتاب تهران حضور نداشتند. امسال اما قرار بود همه‌چیز فرق کند، از لغو منع فعالیت و تعلیق برای نشر «چشمه» گرفته تا سر و صدای مجوز گرفتن مولفان و نویسندگان در لیست انتظار و روی خوش نشان دادن به نویسندگان تراز اول کشور و جنجال انتشار رمان «زوال کلنل» محمود دولت آبادی. اما برخلاف انتظار، همچنان خبرهایی از غیبت برخی از ناشران معتبر و شناخته شده کشور در این نمایشگاه به گوش می‌خورد. از میان 1601 ناشر شرکت‌کننده در نمایشگاه و از میان 909 ناشر عمومی، 452 ناشر دانشگاهی، 156 ناشر کودک و نوجوان و 84 ناشر آموزشی، ناشران همچنان غایب نمایشگاه امسال‌اند.
از آنجایی که هر ناشری برای شرکت در نمایشگاه، موظف است در عرض سه سال، 35 عنوان کتاب چاپ کرده باشد که 15 عنوان آن چاپ اولی باشد؛ می‌توان نتیجه گرفت که ناشران تعلیقی سال‌های پیش، همچنان از شرکت در نمایشگاه کتاب تهران محروم بماند. «احمد کمالی‌نژاد» ـ مدیر کمیته ناشران داخلی ـ در پاسخ به این سوال خبرگزاری مهر که در روزهای پایانی نمایشگاه بیست و ششم اعلام شد كه دست‌کم 4 ناشر از حضور در نمایشگاه بیست و هفتم محروم شده‌اند و اینکه آیا این محرومیت به قوت خود باقی است یا در آرای صادره تجدیدنظر شده است؟ گفت: «ناشرانی که شرایط حضور در نمایشگاه را دارند و توانسته باشند حداقل عناوینی را که لازم است در سال گذشته منتشر کنند، امکان حضور در نمایشگاه را دارند و تا این لحظه ناشری به عنوان محروم به ما اعلام نشده است.» اما این گفته خود نشان از این دارد که محرومان دولت قبل، دربندان قانون دولت جدید هستند، چرا که ناشری که در سه سال گذشته 15 عنوان کتاب تازه منتشر شده نداشته باشد، طبق بخشنامه نمی‌تواند در نمایشگاه حضور پیدا کند، و اینکه در دولت قبل یا دولت جدید، از فعالیت محروم بوده باشد یا نه فرقی به حالش نمی کند. به هر صورت باید دید با سیاست مدارای دولت حسن روحانی که در این مدت، سیاست اش در زمینه فرهنگ، یکی به نعل کوبیدن و یکی به میخ زدن بوده، چگونه با نمایشگاه مهم و بزرگی مانند نمایشگاه کتاب برخورد خواهد کرد. از شواهد اینگونه پیداست که در بر همان پاشنه می‌چرخد، اما باید منتظر ماند و دید كه دولت چه امتیازی به حذف‌شدگان سال‌های قبل عطا خواهد كرد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر