وليد النوفل
تلاشهای ایران برای گسترش مذهب تشیع در الجزایر همانند دیگر کشورهای خاورمیانه و آفریقا از دهه هشتاد قرن گذشته تاکنون متوقف نشده است. اسلوب اجرای این سیاست نیز بستگی به نوع کشور و روابط طرفین، گاه آشکار و گاه نیز به صورت «تقیه» بوده است.
سایت ایرانوایر شمار زیادی ویدیو و تصاویر بدون چهره از شهروندان الجزایر در اینترنت را بررسی کرده است. آنها اعلام کردهاند که پس از گفتوگو با روحانیون شیعه در شبکههای تلویزیونی یا یوتیوب به مذهب تشیع گرویدهاند. این پدیده نشان میدهد که چشم طمع سیاست ایران به الجزایر ادامه دارد.
بسیاری از منابعی که ایرانوایر برای تهیه این گزارش با آنها تماس گرفته است، وجود جنبش گسترش تشیع در مناطق غربی جهان عرب، بهویژه الجزایر را تکذیب نکردند، هرچند صحت ویدیوها و تصاویر مذکور هنوز قابل اثبات نیست.
***
تلاش جمهوری اسلامی برای گسترش تشیع در الجزایر چگونه آغاز شد؟
از انقلاب سال ۱۳۵۷ تا کنون حکومت جدید ایران ایده «صدور انقلاب» را بهعنوان یکی از اصول اساسی حاکم بر سیاستهای خارجی خود و روابطش با کشورهای منطقه پیگیری کرده است. این سیاست مبتنی بر ایجاد انقلابهایی شبیه آنچه در ایران رخ داد، در کشورهای دارای نظامهای استبدادی بوده است.
در همین راستا، حکومت ایران تلاش برای گسترش تشیع در الجزایر را از ابتدای دهه هشتاد قرن پیش آغاز کرد و از همبستگی ملت الجزایر با انقلاب ایران برای پیشبرد این سیاست استفاده شد. دکتر «عبدالمالک الصاولی»، استاد دانشگاه و کارشناس رسانههای اسلامی در این زمینه به ایرانوایر گفت: «گرایش انقلابی با اوضاع الجزایر پس از خروج استعمار فرانسه و تضاد انقلاب اسلامی با امپریالیسم و صهیونیسم نیز تناسب داشت.»
دکتر «اسماعیل خلفالله»، وکیل الجزایری و کارشناس حقوق بینالملل نیز در مصاحبه با «ایرانوایر» اظهار داشت: «ایران و حامیانش از این اعلام همبستگی استفاده و با تبلیغات ویژه خود برای جذب افراد موثر و بانفوذ جامعه الجزایر اقدام کردند. یکی از مدرسین شهر ما که سخنوری توانمند و دارای تاثیر زیادی در جامعه بود، نیز شیفته گفتمان انقلابی ایران شد. وی چند ماه از الجزایر به ایران رفت و سپس به شهرمان بازگشت و به تبلیغ مذهب تشیع در مدارس و موسسات تربیتی و آموزشی پرداخت. این اقدام با مخالفت، مواجه و موجب طرد او از شهرمان شد و هنوز هم برنگشته است.»
وی افزود: «ایران در ابتدای دهه نود قرن گذشته یا همان دهه سیاه الجزایر نیز از برخی گروههای مسلح در این کشور حمایت کرد. گزارشهای امنیتی دال بر آموزش نظامی و حمایت مالی ایران از این گروهها وجود دارد. دولت الجزایر نیز به این اقدام ایران پی برد و به همین دلیل سفیر این کشور را اخراج و روابط خود با تهران را در سال ۱۹۹۳ قطع کرد.»
الجزایر در آن زمان ایران را به پشتیبانی مالی و تسلیحاتی از «جبهه نجات اسلامی» این کشور متهم کرد. پیشتر نیز چند بار به ایران هشدار داده و بر لزوم توقف این اقدامات تاکید کرده بود. در همین راستا، الجزیره (پایتخت) خواهان بازگشت سفیران ایران و الجزایر به کشورهای خود شد. روابط طرفین نیز تا زمان ریاستجمهوری بوتفلیقه در الجزایر عادیسازی نشد.
در ادامه «خضر مبروک» (اسم مستعار) روزنامهنگار الجزایری و کارشناس مسائل دینی که به دلایل امنیتی مایل به درج نام خود در گزارش نبود، هم گفت: «پس از جنگ سال ۲۰۰۶ بین حزبالله لبنان و اسراییل، روند ترویج تشیع در الجزایر بار دیگر رونق گرفت، چون همگی از پیروزی این حزب و شکست اسراییلیها سخن میگفتند. الجزایریها با حزبالله و ایران و سوریه بهعنوان حامیان مالی و تسلیحاتی این گروه ابراز همبستگی کردند.»
عبدالمالک الصاولی نیز این نکته را تایید و خاطرنشان کرد: «پیروزی حزبالله بر نیروهای صهیونیستی (اسراییل) توجه به موضوع تشیع در الجزایر را زنده کرد. برخی از رویکرد ضد صهیونیسم به رخداد لبنان واکنش نشان دادند و کسانی نیز نقش شیعه را برجسته میکردند.»
مبروک ادامه داد: «در سالهای پس از پیروزی ادعایی حزبالله تا زمان شروع قیام مردم سوریه در سال ۲۰۱۱ این کشور تبدیل به مقصد الجزایریهای مشتاق تشیع شده بود. آنها در سوریه به دیدار روحانیون شیعه میرفتند و پس از بازگشت به الجزایر شبکههایی را برای گسترش تشیع ایجاد میکردند. برخی از این شبکهها با سفارت ایران در الجزیره همکاری ارتباط داشتند.»
او افزود: «الجزایر در سال ۲۰۱۲ شاهد کاندیداتوری بیسابقه برخی شخصیتها که بهعنوان شیعه شناخته میشدند، در انتخابات پارلمانی و حضورشان در لیستهای مربوطه بود. برخی نیز از این طریق به پستهای دولتی دست یافتند.»
این رخداد سیاسی و همچنین رونق جنبش گرایش به تشیع در الجزایر موجب شد تا «عبدالفتاح زراوی حمداش» از بزرگان جریان سلفی و رهبر «جبهه السلفیه» این کشور کمپینی علیه «گسترش شیعه در الجزایر» راهاندازی کند. او اعلام کرد: «شیعه خطر بزرگی برای الجزایر محسوب میشود و باید جنبشی برای کنترل آن ایجاد کرد».
پایان مرحله تقیه
در نوامبر سال ۲۰۱۵ «مقتدی صدر»، رهبر جریان صدریهای عراق از پیروان مذهب امامی (شیعه) در الجزایر خواست که «از انزوا بیرون بیایند، از فرقه ضالّه (منحرف) نترسند و برای ایجاد وحدت میان میانهروها و اقلیتها بکوشند.» منظور وی از فرقه ضالّه، جامعه تسنّن الجزایر بود. این اظهارات، چند ماه پس از انتصاب «امیر موسوی» بهعنوان رایزن فرهنگی سفارت ایران در الجزیره در سال ۲۰۱۵ و همزمان با فعالیت علنی جنبش تشیع در الجزایر بیان شد.
موسوی پس از ورود به الجزایر فعالیت علنی خود برای گسترش تشیع در این کشور را آغاز کرد. خلفالله در این باره گفت: «تا پیش از تعیین موسوی بهعنوان رایزن فرهنگی ایران، شاهد فعالیت شفاف شیعیان در کشورمان نبودیم. او تحت پوشش ترویج فرهنگ و تبادل فرهنگی و از طریق مساجد و موسسات آموزشی و تربیتی، اقدام به ایجاد گروههای شیعی در الجزایر کرد. موسوی سراسر الجزایر را گشت و فعالیتش را متوقف نمیکرد. به بهانه تبادل فرهنگی از تمام شهرهای الجزایر در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور بازدید کرد.»
این اقدامات موسوی از سال ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۸ افراد تازهگرویده به مذهب تشیع در الجزایر را تشویق کرد که ویدیوهایی از مناسک شیعی، بهویژه مراسم سینهزنی دستهجمعی را در شبکههای اجتماعی منتشر کنند. خضر مبروک از این دوره بهعنوان «مرحله خروج از تقیه به سوی شفافیت» یاد و اشاره میکند: «تهران موفق شد توجه الجزایریها و جهان را نسبت به وجود جنبش تشیع در الجزایر جلب کند. هدف، بیان این واقعیت بود.»
علاوه بر این، خبر دستگیری ۴۰۰ الجزایری توسط دولت الجزایر که پس از شرکت در مراسم عاشورا و اربعین حسینی در عراق و ایران در نوامبر ۲۰۱۷ به کشورشان بازگشته بودند، نگرانی و هراس مخالفان گسترش تشیع در این کشور را افزایش داد. هرچند دولت الجزایر مخالفت خود با گسترش شیعه را اعلام کرد، اما برای توقف جنبش تشیع کافی و قاطع نبود و واکنش جدی و سریع به موسوی، رایزن فرهنگی ایران نیز نشان نداد.
دکتر «اسماعیل خلفالله»، نیز در اینباره توضیح داد: «مدتی کوتاه پس از ورود موسوی به الجزایر در ابتدای سال ۲۰۱۵ و زمانی که متوجه فعالیت او شدیم، همراه با شماری از حقوقدانان کمپینی را برای اخراجش از کشورمان راه انداختیم، چون اقدامات مشکوکی انجام میداد.» این کمپین پس از افزایش فعالیتهای علنی موسوی در الجزایر، تا سال ۲۰۱۸ ادامه یافت و ابعادی گسترده نیز پیدا کرد.
در ژانویه ۲۰۱۶ (چند ماه پس از اخراج موسوی از الجزایر)، «محمد عیسی»، وزیر امور دینی این کشور اعلام کرد: «مقامهای الجزایر هیچ اقدام غیرقانونی از سوی سفارت ایران در الجزیره در زمینه تبلیغ تشیع در جامعه کشورمان را گزارش نکردهاند. ما این مسئله را نزدیک پیگیری میکنیم و به ارتباط با سفارت ایران ادامه میدهیم. تاکنون دخالتی از سوی دیپلماتهای ایرانی و دیگر سفارتخانههای موجود در الجزایر مشاهده نکردهایم.»
موسوی در سپتامبر ۲۰۱۸ الجزایر را ترک کرد، بدون اینکه کسی بداند رفتنش به درخواست دولت این کشور بوده یا در اثر افزایش خشم مردم نسبت به فعالیتهای اوست، یا اینکه دوره ماموریتش پایان یافته است. «خضر مبروک» در این زمینه گفت: «خروج موسوی از الجزایر باعث شد تا جنبش تشیع در این کشور دوباره به تقیه پناه ببرد. وقتی دیانت، سرّی و غیرعلنی میشود، مشکل بزرگتری رخ میدهد. ما دین اسلام خود را علنی و آشکارا بیان میکنیم.»
چرا الجزایر؟
هرچند فعالیت مذهبی ایران محدود به خاورمیانه و شمال آفریقا نشده است و در آمریکای جنوبی و شمالی و همچنین اروپا نیز شاهد آن هستیم، ولی این امر از ویژگی و اهمیت استراتژیک الجزایر برای جنبش تشیع ایرانی نمیکاهد.
دکتر الصاولی در این زمینه گفت: «از لحاظ تاریخی نمیتوان وجود شیعیان در الجزایر قدیم را انکار کرد. الجزایریها در دوره حکومت الأدارسه، بهویژه در قرن دوم هجری از آلالبیت در مقابل عباسیها حمایت کردند. الجزایر همین همبستگی را با دولت فاطمی شیعی نیز نشان دادند. البته تشیع در الجزایر به معنی فقه جعفری و مذهب دوازده امامی نبوده و اختلافات شدیدی بین علمای مالکی (مذهب امام «مالک بن انس» که شهروندان الجزایر پیرو آن هستند) و مسئولین دولت فاطمی رخ داده که منجر به اخراج فاطمیها از این کشور شده است.»
از لحاظ استراتژیک نیز الجزایر دارای ویژگیهایی است که برای منافع ایران اهمیت پیدا میکند. مبروک در اینباره توضیح داد: «گسترش دایره نفوذ و قدرت ایران و ایجاد پایگاه اجتماعی شیعی در مغرب عربی (غرب جهان عرب) باعث تحقق اهداف این کشور میشود. این پشتوانه شیعی همچنین دشمنان تهران در منطقه مغرب عربی و آفریقا، بهخصوص پادشاهی مراکش را تهدید میکند. به همین دلیل، شاهد اختلاف تاریخی بین ایران و مراکش هستیم.»
اشراف حکومت بر جنبش تشیع
دکتر خلفالله در ادامه گفتوگوی خود با ایرانوایر گفت: «جنش تشیع در الجزایر ناکام بوده است، چون جامعه این کشور متدیّن و پیرو مذهب مالکی هستند. جنبش تشیع در الجزایر امروزه دیگر واقعیت ندارد و چه بسا به شکل سرّی و غیرعلنی باشد، ولی قادر به اعلام اسامی افرادش نیست و توان و شجاعت ابراز وجود ندارند.»
الصاولی نیز ضمن تایید دیدگاه فوق، خاطرنشان کرد: «علیرغم روابط خوب دیپلماتیک بین ایران و الجزایر، خطر جنبش تشیع در حال حاضر این کشور را تهدید نمیکند. اینکه بگوییم تشیع علنی تا چه اندازه در الجزایر وجود دارد و مناسک این مذهب تا حد در مناسبتهای دینی برگزار میشود، کار دشواری است. بهویژه اینکه ممنوعیتهایی نیز وجود دارد. گهگاه خبر برگزاری مراسمهای شیعی در برخی مناطق را میشنویم، اما بلافاصله صحنه را خالی میکنند.»
همچنین وقتی در ژانویه ۲۰۱۶ از «محمد عیسی»، وزیر امور دینی الجزایر از جنبش تشیع در کشورش و اخراج موسوی رایزن فرهنگی سفارت ایران در الجزیره پرسیده شد، در پاسخ گفت: «سرویسهای امنیتی ما دقیقترین اطلاعات درباره شیعیان الجزایر، مانند اسامی و آدرس و غیره آنها را در اختیار دارند. اطلاعات افرادی که مردم را به پذیرش مذهب تشیع دعوت میکنند، نیز موجود است.»
هرچند اظهارات وزیر مذکور نشان میدهد که نهادهای امنیتی الجزایر بر جنبش تشیع اشراف کامل دارند، اما هنوز شمار شهروندان به شیعه گرویده، اعلام نشده است؛ امری که کماکان موجب نگرانی الجزایریها میشود. دکتر «انور مالک» از شخصیتهای الجزایری مشهور به مخالفت شدید با جنبش شیعه در سال ۲۰۱۰ گفت: «براساس تحقیقی که با استفاده از دادههای موثق و مستند در ۴۰ولایت (از ۴۸ ولایت) الجزایر انجام دادم، سه هزار شیعه در کشورمان وجود دارد. البته این آمار بدون محاسبه اعضای خانوادههای افراد مذکور است.»
او سپس در سال ۲۰۱۴ نیز اعلام کرد: «به عدد جدید و ترسناکی دست یافتهام؛ شمار افراد به شیعه گرویده در الجزایر به پنج هزار نفر رسیده است. این آمار، نشانه تمرکز و تلاش سیستماتیک ایران و غفلت کامل نهادهای امنیتی و دولت الجزایر است. متاسفانه مسئولین ما، خطر تشیع را دستکم میگیرند و مخالفان این جنبش را به بزرگنمایی متهم میکنند. این رویکرد، فقط به نفع ایران است و اجازه میدهد تا فعالیت تبلیغی خود در سکوت و آرامش انجام دهد، بدون اینکه با روشنگری و فشار رسمی (دولتی) و مردمی مواجه شود.»
عبدالمالک الصاولی هم در پژوهشی که برای نگارش پایاننامه دکترای خود انجام داده و از چهار دانشگاه در غرب، شرق، شمال و جنوب الجزایر بهعنوان «مورد مطالعاتی» استفاده کرده است، میگوید: «یک الی سه درصد دانشجویان به مذهب شیعه، در قالب فقه جعفری یا عقیده امامیه، گرایش یافتهاند که آمار وحشتناکی است. وقتی دانشجویان ما چنین افکاری را دارند، مسئولین امر باید برنامه های درسی را مورد بازنگری قرار دهند و استانداردها و معیارهای جدیدی برای مصونیت نسل آینده در مقابل چنین جبشهایی را تعریف کنند.»
سازوکارهای گسترش تشیع در الجزایر
بررسی «ایرانوایر» که با استفاده از اظهارات سه منبع مذکور (شخصیتهای مصاحبه) و همچنین مطالعه شبکههای اجتماعی انجام شده است، نشان میدهد که روند گسترش تشیع در مناطق مختلف الجزایر البته با مقیاس متفاوت ادامه دارد و در ولایتهای غربی این کشور بیشتر دیده میشود.
دکتر خلفالله در این زمینه نیز گفت: «شاهد فعالیت شیعیان در شهرهای غربی الجزایر هستیم و مناسک و جشنهای ویژه حسینیه را برگزار میکنند. البته این فعالیتها در برخی خانهها انجام میشود و علنی نمیشود و به خیابان نیز نمیآیند. مجوز تاسیس هیچ انجمنی نیز به آنها داده نشده است. برخی تلاشها در پایتخت (الجزیره) نیز صورت گرفته است و گروههایی برای تبلیغ تشیع در شهرهای شرقی الجزایر نیز ابراز وجود کردهاند. جزوات و بروشورهای حاوی افکار و شعارهای شیعی هم در پایتخت و شهرهای شرقی الجزایر منتشر و توزیع شده است.»
الصاولی درباره سازوکارهای مورد استفاده فعالان جنبش تشیع در الجزایر نیز اظهار داشت: «از پیروزیهای میدانی ایران و حزبالله و دستیابی آنها به سلاح بازدارنده در مقابل غرب، بهعنوان روش نرم و تاکتیکی برای نفوذ در رسانهها بهرهبرداری میشود. چه بسا پول و وامهای کلانی نیز در اختیار شیعیان قرار گیرد. احتمال دارد برخی از آنها طبق اصول و مناسک دینی خود برای پیشبرد اهداف مذهبی اقدام به جمعآوری پول بکنند. امروزه از شبکههای اجتماعی و پلتفرمهای مختلف علمی و پژوهشی نیز جهت تشویق افراد برای پیوستن به مراکز دینی مانند حوزههای علمیه در ایران و غیره نیز استفاده میشود.»
خلفالله هم در این زمینه گفت: «جذب افراد با پول، مشوقهایی مانند ازدواج موقت برای جوانان و برگزاری فعالیتها و اردوهای فرهنگی از سوی سفارت همانند دوره ماموریت موسوی در الجزایر از بارزترین سازوکارهای گسترش تشیع در این کشور است.»
او سخنانش را چنین به پایان رساند: «مقامهای ایران خوب میدانند که مراکز امنیتی و دولتی و همچنین مردم الجزایر نسبت به پدیده تشیع حساس هستند و بالاخره در مقابل این جنبش کاملا خواهند ایستاد. به همین دلیل، از دیدگاه من نهادهای رسمی ایران فعلا در این زمینه فعالیتی ندارند و محافظهکاری به خرج میدهند تا روابط دیپلماتیک خود با الجزایر در سطح دو کشور و همچنین صحنه بینالمللی را حفظ کنند.»
خضر مبروک نیز ضمن تایید اظهارات فوق، اشاره کرد: «نقش نهادهای رسمی ایران در گسترش تشیع در الجزایر کاهش یافته است. البته شبکههای غیررسمی داخلی که توسط امیر موسوی تشکیل شده است و همچنین روحانیون شیعه در ایران و عراق، با استفاده از راهکار تقیه، فعالیت تبلیغی در کشورمان را ادامه میدهند.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر