در روز ۱۴مرداد۱۳۹۹، تیری از اسلحه محیطبان، «برومند نجفی» شلیک شد که برخلاف تیرهای سایر همکارانش فقط به خودروی «آفرود» شکارچیان برخورد نکرد، بلکه به بدن یکی از شکارچیان اصابت و او را زخمی کرده و سرانجام باعث مرگش شد. حالا، دیوان عالی کشور، رایی را که دادگاه بدوی علیه برومند نجفی صادر کرده بوده، تایید و ابلاغ کرده است. بله! او قرار است اعدام شود.
البته، آن‌گونه که «جمشید محبت‌خانی»، فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست گفته است، این نهاد امیدوار است با «تلاش‌های رییس سازمان حفاظت محیط زیست و همراهی رییس قوه قضاییه»، در این حکم بازنگری شود تا برومند نجفی اعدام نشود. این اولین بار نیست که حکم اعدام یک محیطبان رسانه‌ای می‌شود.
برومند نجفی کیست؟ چرا به اعدام محکوم شده است و آیا اجرای حکم اعدام برای محیطبانان عادلانه است؟ در این گزارش، ایران‌وایر با «حسین رئیسی»، حقوق‌دان و استاد دانشگاه کارلتون کانادا، «محسن ارسلان»، فعال محیط زیست در آلمان و «ایمان معماریان»، دامپزشک حیات‌وحش و ساکن نامیبیا گفت‌وگو کرده تا پاسخ این سوال را بیابد.
***
چرا برای محیط بان برومند نجفی حکم اعدام صادر شده است؟
«همشهری آنلاین» در گزارش اخیر خود درباره تایید حکم اعدام برومند نجفی، نوشته است که او در یک درگیری که در مردادماه ۱۳۹۹ بین چهار شکارچی مسلح و پنج نیروی یگان حفاظت از محیط زیست شکل گرفته، حضور داشته است.
بنابر این گزارش، با خبر‌رسانی یکی از مخبران یگان حفاظت از محیط زیست کرمانشاه به پاسگاه محیطبانی منطقه بیستون، مبنی بر ورود و شکار غیرقانونی چهار شکارچی به منطقه حفاظت شده بیستون، پنج مامور محیطبانی عازم منطقه شده‌اند. جایی در نزدیکی روستای «سه‌چک» در بیستون، محیطبانان به خودروی پرایدی می‌رسند که مخبر به آن‌ها گفته بوده است. بین محیطبانان و شکارچیان درگیری شکل می‌گیرد و پس از اصابت چند گلوله به بدنه خودروی شکارچیان، یکی هم به بدن یکی از آن‌ها برخورد کرده و منجر به مرگ او می‌شود.
در این گزارش نوشته شده که چون شکارچیان با خودروی خود موفق به فرار شده‌اند، محیطبانها نتوانسته‌اند شواهد لازم را برای این‌که شکارچیان مسلح بوده‌اند یا نه، پیدا کنند. با این‌حال، چهار محیطبان دیگری که در صحنه درگیری بوده‌اند، در دادگاه شهادت داده‌اند که شکارچیان «اسلحه و کوله‌پشتی مخصوص شکار همراه خود داشته و وارد منطقه حفاظت شده بیستون شده بودند.» اما باز هم، دادگاه بدوی و حالا دیوان عالی کشور، رای به قصاص این محیطبان داده است.
آیا برومند نجفی، تنها محیطبانی است که برای او حکم اعدام صادر شده است؟
«محسن ارسلان»، فعال محیط زیست و حیات وحش که ساکن «نورنبرگ» آلمان است، معتقد است که برومند نجفی اولین محیطبانی نیست که با خطر اعدام به دلیل انجام وظیفه و احتمالا دفاع از خود و مواجه است و آخرین هم نخواهد بود.
به عنوان نمونه پرونده «اسد تقی‌زاده»، محیطبان منطقه حفاظت شده دنا و «سعید مومیوند»، محیطبان منطقه حفاظت شده نشر که هر دو به خاطر شلیک منجر به مرگ شکارچیان غیرمجاز به اعدام محکوم شده بودند، در سال‌های گذشته رسانه‌ای شده است.
ارسلان در این‌باره به «ایران‌وایر» می‌گوید: «وضعیت عمومی برای محیطبانها به این‌گونه است که عملا با این‌که اجازه حمل سلاح دارند، فقط در شرایط بسیار خاصی، اجازه استفاده از آن را دارند. خلاهایی در ضوابط استفاده از سلاح توسط آن‌ها وجود دارد که هر از گاهی نتایجی این‌چنینی به بار می آورد. این خلاها برای ماموران پلیس و نیروهای مبارزه با مواد مخدر وجود ندارد. در حالی‌که محیطبانها اگر از سلاح استفاده کنند، فقط در صورتی مجازات نمی‌شوند که جان خود یا همکارانشان از سوی متخلفان در معرض خطر باشد.»
قانون درباره استفاده محیطبانها از سلاح چه می‌گوید؟
«حسین رئیسی»، حقوق‌دان و فعال حقوق بشر ساکن تورنتو در کانادا، نیز بر همین موضوع تاکید کرده و می‌گوید که این اولین بار نیست که دادگاه برای یک محیطبان حکم اعدام صادر می‌کند. او معتقد است که محیطبانان، به‌عنوان جزیی از ضابطان دادگستری، حق حمل و استفاده از سلاح را برای انجام وظیفه دارند و مانند سایر نیروهای مسلح قانون استفاده از سلاح در مورد آن‌ها هم صادق است، ولی از حمایت‌هایی که سایر نهادهای مسلح از ماموران خود می‌کنند، در یگان حفاظت از محیط زیست، خبری نیست.
این وکیل حقوق بشر و استاد دانشگاه در کانادا، همچنین به برخی ضوابط استفاده از سلاح توسط تمامی ضابطان دادگستری از جمله، لزوم مراحل استفاده از سلاح که شامل اخطار، شلیک هوایی و پس از آن به شلیک پایین‌تنه می‌شود نیز اشاره کرده و می‌گوید: «مطابق قانون، ماهیت شغل محیطبانها به‌گونه‌ای است که باید با افرادی که متجاوز به حریم حوزه‌های محیط زیستی و حیات وحش حفاظت شده هستند، مقابله کنند. بنابراین بنا به شرایطی که در دستورالعمل‌ها اعلام شده، مجازند با افراد متخلف برخورد کنند.»
با این‌که این موضوع کاملا عادی است، اما بنا به گفته رئیسی، «آن‌چه جای تعجب دارد، نوع برخورد دستگاه قضایی با این موضوع به‌مثابه قتل عمد است.»
چرا محیطٰ‌بان‌ها با وجود اجازه حمل و استفاده سلاح با حکم اعدام مواجه می‌شوند؟
حسین رئیسی، حقوق‌دانی که بیش از بیست سال در ایران وکیل حقوق بشری بوده و از مخالفان حکم اعدام است، این برخورد دستگاه قضایی را ناشی از دو ایراد ساختاری در قوانین جمهوری اسلامی می‌داند. او در این رابطه به ایران‌وایر می‌گوید: «در چنین مواردی، اول این‌که برخلاف سایر بخش‌های نیروهای مسلح که دولت از محل بودجه عمومی حتی دیه قربانی را پرداخت می‌کند، مسوولیت کیفری، فقط متوجه فرد محیطبان است و سازمان دست‌اندرکار از زیر بار آن شانه خالی می‌کند.»
او همچنین ادامه می‌دهد: «دومین ایراد ساختاری این است که تعریف قتل عمدی در ساختار حقوقی جمهوری اسلامی، نادرست است. در قوانین ما، چنانچه فردی به بخش حساس بدن دیگری، با هر وسیله ممکن، صدمه‌ای وارد کند که منجر به مرگ شود، حتی اگر قصد قتل نباشد، به استناد ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی، قتل، عمدی است و این تعریف نادرست است.»
رئیسی در ادامه می‌گوید: «در این تعریف فردی که از روی شرارت، فرد دیگری را به قتل رسانده با کسی که مثلا مامور حفاظت از محیط زیست بوده و به خطا و به‌دلیل رعایت نکردن ضوابط، منجر به کشته شدن فرد دیگری شده، یکسان در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل است که باید تعریف سنتی از قتل عمد که ریشه در فقه اسلامی دارد را تغییر دهیم و افرادی را که بدون قصد قبلی منجر به کشته شدن فرد دیگری شده‌اند، از خطر اعدام نجات دهیم.»
این وکیل حقوق بشر در ادامه به ناکافی بودن مجازات محتمل در صورت محاکمه محیطبان بر مبنای اتهام قتل شبه‌عمد نیز اشاره کرده و می‌گوید: «در ساختار قانون مجازات اسلامی، اگر بخواهیم اتفاقی که افتاده را مصداق قتل شبه‌عمدی در نظر بگیریم، مجازات به قدری ناچیز است که جبران‌کننده خسارتی که به قربانی و خانواده او وارد شده، نیست. بنابراین، ساختار نیاز به اصلاح دارد. اگر ساختار تعریف قتل عمدی تغییر کند و مواردی شبیه این، مانند بسیاری از کشورهای دنیا از موارد قتل عمدی به قتل درجه دو تغییر کند که هم مجازات نسبتا سنگینی دارد و هم به اعدام محیطبان نمی‌انجامد، عدالت اجرا خواهد شد.»
رئیسی در ادامه مجازات قصاص را نماد « بربریت» دانسته و می‌گوید: «اعدام، متعلق به زمان حمورابی است که حدود ۱۸ قرن پیش از میلاد مسیح بوده، ولی ما کماکان داریم این مجازات را چون اسلام بر آن تاکید دارد، اجرا می‌کنیم.»
او همچنین درباره این ادعای سخنگوی قوه قضاییه که گفته بود، شلیک در منطقه مسکونی بوده نیز اشاره کرده و می‌گوید: «در مورد آقای نجفی ادعا شده که در محدوده شهری بوده، حتی در این صورت نیز، اگر در اثر ادامه تعقیب و گریز باشد، باز هم قتل عمد نیست.»
اشاره این وکیل حقوق بشر به صحبت‌های «ذبیح‌الله خداییان»، سخنگوی قوه قضاییه است که در یک نشست خبری که روز ۲۵ آبان سال جاری برگزار شده بود، گفته بود: «از رییس دادگستری استان سوال کردیم و ایشان گفت اگر حکم به محکومیت او صادر شده به دلیل این است که رعایت مقررات صورت نگرفته و قتل در محیطی شده که منطقه مسکونی بوده و حفاظت شده نبوده است و به افرادی تیراندازی شده که مسلح نبودند و حمله‌ای هم به ماموران نشده است؛ بنابراین دادگاه حکم به محکومیت محیطبان صادر کرده است.»
چرا شکارچیان غیرمجاز بدون در نظر گرفتن خطرات درگیری با محیطبانان به شکار می‌پردازند؟
به باور، «ایمان معماریان»، دامپزشک و فعال حیات وحش نیز این حکم نادرست است؛ زیرا شرایط خاص استفاده از سلاح توسط محیطبان را نادیده می‌گیرد. او در ادامه به تجربه خود از فعالیت در برخی از کشورهای آفریقایی اشاره کرده و به ایران‌وایر می‌گوید: «شکارچیان غیرقانونی، سود بزرگی می‌برند و به همین خاطر به هر نحوی حاضرند، منافع خود را حفظ کنند. مثلا در نامیبیا که من هستم، شکار کرگدن، مجازات اعدام دارد. ولی با این وجود منافع مالی که فروش شاخ کرگدن دارد، آن‌قدر زیاد است که شکارچی خطر اعدام شدن را به جان می‌خرد.»
او همچنین با «جنگی» توصیف کردن شرایط مقابله محیطبانان با متخلفان، می‌گوید: «در مورد ایران، با این‌که سود و مجازات شکار غیرقانونی به سنگینی آفریقا نیست، ولی باز هم در شرایط اقتصادی کنونی، آن‌قدر انگیزه مالی بزرگی دارد، که فرد حاضر شود به خاطر آن به محیطبان آسیب برساند. این را در بارها کشته شدن محیطبان توسط شکارچی‌های غیرقانونی و تخریب‌گران محیط زیست، دیده‌ایم.»
اشاره این فعال حفاظت از حیات‌وحش به گزارش‌ها و اخباری است که از حمله شکارچیان غیرقانونی، به محیطبانان در حین خدمت یا در مناطق شهری، مثل صف نانوایی یا حمله با نارنجک به خانواده‌های آن‌ها است. بنا بر این گزارش‌ها برخی از این حمله‌ها، مثل حمله‌ای که شکارچیان در زنجان با اسلحه جنگی به دو مامور محیطبانی کرده بودند، منجر به مرگ محیطبانان نیز شده است.
علاوه بر این‌ها، «محسن ارسلان»، فعال محیط زیست ساکن آلمان معتقد است که صدور حکم اعدام برای محیط‌‌بانانی که در حال انجام وظیفه منجر به مرگ شکارچیان شده‌اند، ناشی از سیاستی است که در آن حیات وحش و محیط زیست ارزشمند نیستند.
او در ادامه به شنیده‌های خود از محیط‌‌بانانی که تحت پیگرد قضایی برای برخورد با شکارچیان و تخریب‌گران محیط‌زیست قرار گرفته‌اند، اشاره کرده و می‌گوید: «قاضی به محیطبانی که می‌شناسم، گفته بود که به خاطر یک بزغاله با شکارچی درگیر شده‌ای؟ با همه این موارد، مشخص است که سیستم دست شکارچی را برای از بین بردن حیات‌وحش باز می‌گذارد و قربانی این ماجرا باقی‌مانده حیات وحش ایران است که بسیاری از گونه‌های آن در حال انقراض هستند.»
ارسلان همچنین عدم دسترسی محیطبانان به تجهیزاتی که می‌تواند از شدت درگیری‌ها بکاهد و حقیقت را در مواردی که منجر به مرگ یا زخمی‌شدن یکی از طرفین، می‌شود، را نیز از عواملی دانسته که در نهایت به خشونت و آسیب بیشتر به محیط زیست، منجر می‌شوند.
او در همین باره نیز می‌گوید: «محیط‌بان‌های ایران تجهیزات بسیار ابتدایی دارند، بعضی پاسگاه‌ها با این‌که چند صد هکتار را تحت نظر دارند، حتی ماشین مناسبی ندارند و محیطبانها مجبورند با پای پیاده یا موتور گشت‌زنی کنند. همین‌طور تجهیزات ردیابی شکارچیان را هم ندارند و از آن‌ها همیشه یک قدم عقب‌تر هستند.»
به باور این فعال محیط زیست، «قانون‌گذاران و مجریان قانون در ایران، ارزش محیط زیست و حیات‌وحش را نمی‌دانند و به‌همین خاطر است که محیطبان را بی‌دفاع و بدون پشتوانه در چند صد هکتار زمین، بدون تجهیزات رها می‌کنند تا با کسانی‌که برای تخریب محیط زیست و کشتار حیات وحش آمده‌اند، دست‌وپنجه نرم کند.»
مطالب مرتبط:
تایید حکم اعدام یک محیطبان کرمانشاهی توسط دیوان عالی کشور
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر